Từ trước đến nay, hiện tượng "quân xanh, quân đỏ" vẫn đang là một vấn nạn trong công tác đấu thầu với những chiêu trò hết sức tinh vi, biểu hiện là hai hay nhiều nhà thầu luôn đi kèm với nhau, bám sát nhau trong nhiều gói thầu, lúc thắng, lúc thua nhưng luôn có chủ đích và luôn nằm trong kế hoạch. Thậm chí bên mời thầu, chủ đầu tư còn cài cắm nhiều điều kiện khắt khe bất thường trong hồ sơ mời thầu nhằm tạo thuận lợi cho một/ một nhóm nhà thầu nhất định để trúng thầu và gây khó khăn cho những nhà thầu khác cùng tham gia đấu thầu gói thầu đó. Đây là hành vi bị nghiêm cấm trong đấu thầu và trái pháp luật, gây hư hại, méo mó công tác đấu thầu, tuy nhiên vẫn diễn ra bấy lâu nay.

Một số doanh nghiệp chia sẻ: "Chúng tôi là nhà thầu xây dựng và đã tham gia rất nhiều gói thầu lớn nhỏ. Hồ sơ dự thầu, hồ sơ năng lực của chúng tôi rất tốt, đáp ứng nhiều chứng chỉ tiêu chuẩn trong lĩnh vực xây dựng và khá tự tin giành phần thắng nhưng cuối cùng lại bị loại vì bị đòi hỏi nhiều giấy phép con một cách vô lý. Điều này khiến chúng tôi vô cùng bất bình và khó lòng chấp nhận nhưng cũng không thể làm gì được."

Thậm chí, các hình thức cài cắm hồ sơ mời thầu càng ngày càng tinh vi với muôn hình vạn trạng. Có những hạng mục nhỏ, đơn giản, không có tính chất đặc thù nhưng vẫn bị chủ đầu tư yêu cầu người đứng đầu hoặc người đại diện phải có văn bằng, chứng chỉ về hạng mục đó. Còn có trường hợp yêu cầu phải là hợp đồng với đơn vị A, cơ quan B…

Thực tế đã có nhiều câu chuyện quân xanh quân đỏ được phản ánh lên báo chí. Có gói thầu từng lên báo vì chủ đầu tư/bên mời thầu đưa ra những điều kiện mời thầu dường như chỉ dành cho các nhà thầu ở huyện mình là "Nhà thầu phải từng thi công công trình giao thông có giá trị từ 3 tỷ đồng trở lên tại huyện ABC… mới đạt điều kiện năng lực dự thầu". Hay một điều kiện khác của bên mời thầu cũng oái oăm không kém khi cài cắm các tiêu chí về doanh thu: Gói thầu mua ghế một hội trường chỉ có giá trị khoảng 4 tỷ đồng, nhưng bên mời thầu lại yêu cầu nhà thầu phải có doanh thu 100 tỷ đồng.

Doanh nghiệp phải nhờ sự trợ giúp công nghệ và phần mềm phân tích dữ liệu

Với những tình trạng trên, nhà thầu sẽ luôn có tâm lý lo lắng và do dự khi quyết định tham gia đấu thầu một gói thầu lạ mà không có quan hệ. Nếu tham gia phải các gói thầu bị sắp đặt sẽ rất tốn công sức và thời gian, họ phải chuẩn bị hoàn chỉnh toàn bộ hồ sơ nhưng kết quả lại rất cay đắng. Do đó, nhiều doanh nghiệp đã cố gắng tìm cách giải quyết vấn đề này. Họ sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu để dự đoán việc một gói thầu có sự sắp xếp hay không, liệu có mối quan hệ nào của Bên mời thầu/Chủ đầu tư với doanh nghiệp nào khác hay không,... Sau khi nhận định được vấn đề, doanh nghiệp sẽ dự đoán được đâu là gói thầu minh bạch, đâu là gói thầu có khả năng đã bị sắp xếp để "biết đường mà tránh". Mặc dù công nghệ không thể khẳng định được 100% các gói thầu bị sắp xếp, nhưng từ thông tin và dữ liệu chỉ ra chúng ta cũng có thể dự đoán được 70 - 80%.

Một công cụ nổi bật đang được hơn 33.000 doanh nghiệp sử dụng là Phần mềm DauThau.info, thuộc Startup Hệ sinh thái Đấu Thầu, được ươm mầm và phát triển bởi Công ty Cổ phần Phát triển Nguồn mở Việt Nam (VINADES). Với gói phần mềm VIP3 - Đọc vị đối thủ cạnh tranh và bên mời thầu - của Phần mềm DauThau.info, các nhà thầu sẽ có được công cụ phân tích dữ liệu hiệu quả để đánh giá dự án bất kỳ, bằng cách xem thông tin bên mời thầu & nhà thầu liên quan để dự đoán tính minh bạch của bên mời thầu. Tính năng nổi bật của VIP3 đó là tự động phân tích thông tin đấu thầu trong toàn bộ lịch sử đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, từ đó tạo ra các báo cáo đánh giá về nhà thầu, bên mời thầu mà mình muốn như:

- Xem nhà thầu đã tham gia các gói thầu nào

- Xem nhà thầu hay quan hệ với các bên mời thầu nào

- Xem bên mời thầu hay quan hệ với các nhà thầu nào

- "Soi" quan hệ giữa các nhà thầu với nhau

Với những phần mềm hiện đại như trên, các doanh nghiệp đã phần nào tránh được tình trạng "quân xanh quân đỏ". Họ có thể nhận diện các gói thầu tiềm ẩn nguy cơ thiếu minh bạch, đã bị sắp xếp… để không tham gia, tránh mất thời gian, thay vào đó tìm kiếm dự án khác minh bạch và an toàn hơn.

Ánh Dương