Liệu chính quyền Tổng thống Erdogan đã làm đủ để kéo Thổ Nhĩ Kỳ ra khỏi vòng xoáy tiền tệ trượt giá và lạm phát phi mã hay chưa? Đây là câu hỏi quan trọng nhất đối với nhà đầu tư Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng sau vài tháng với một loạt động thái chính sách khó đoán và cực kỳ phi chính thống, một số chuyên gia thị trường đã vẫy cờ trắng và ngừng cố gắng dự đoán điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.

Trước cuộc họp chính sách của ngân hàng trung ương ngày 20/1, gần như tất cả 17 nhà kinh tế khảo sát bởi Foreks Haber đều dự đoán lần này lãi suất sẽ được giữ ổn định ở mức 14%.

Nhưng gần một nửa trong số họ không dám dự đoán lãi suất chính sách cuối năm sẽ là bao nhiêu. Nửa còn lại thì đưa ra con số trong phạm vi từ 9% đến 22%, phản ánh quan điểm khác nhau về việc liệu ngân hàng trung ương và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan có thể duy trì chiến lược nới lỏng chính sách khi đối mặt với giá cả phi mã hay không. Lạm phát hàng năm ở Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng lên đến 36% vào tháng 12/2021.

Vấn đề xoay quanh việc liệu sự ổn định tương đối của đồng Lira với USD gần đây đánh dấu sự kết thúc của cuộc khủng hoảng tiền tệ gây ra lạm phát hay chỉ là sự tạm dừng.

Tháng trước, chi nhánh quản lý tài sản của UBS Group thông báo sẽ dừng nghiên cứu cặp tiền tệ Lira/USD, nhấn mạnh sự khó khăn của việc phán đoán diễn biến tài chính ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Bà Ozlem Derici Sengul, đối tác thành lập tập đoàn cố vấn kinh tế Spinn Consulting cho biết: "Lãi suất nên được tăng đáng kể để kiềm chế lạm phát, nhưng kịch bản cơ sở của tôi là ngân hàng trung ương sẽ làm ngược lại và tiếp tục giảm lãi suất sau quý I". Bà Sengul chính là người đưa ra dự đoán táo bạo về lãi suất chính sách 9% ở Thổ Nhĩ Kỳ vào cuối năm nay.

Bà cho rằng ngân hàng trung ương nước này sẽ từ bỏ việc kiểm soát lạm phát để thúc đẩy tăng trưởng, "khiến đồng Lira càng dễ bị tổn thương hơn".

Nhà đầu tư đang nín thở chờ đợi mỗi khi có cập nhật mới về sự phổ biến của kế hoạch tiền gửi liên kết với ngoại hối mà chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ mới tung ra sau khi đồng Lira lao dốc ngày 20/12/2021.

Theo kế hoạch này, người gửi tiết kiệm sẽ được đền bù cho bất kỳ sự mất giá nào của đồng Lira. Giả sử lãi suất tiền gửi là 14%/năm nhưng đồng Lira mất giá 20%/năm so với USD, người gửi tiền sẽ được Bộ Tài chính Thổ Nhĩ Kỳ trả phần chênh lệch 6%/năm. Chính sách này chỉ áp dụng với các cá nhân có kỳ hạn gửi tiền từ 3 đến 12 tháng, không áp dụng cho doanh nghiệp.

Bộ trưởng Tài chính Nureddin Nebati nói với Bloomberg rằng tính đến 12/1, hơn 300.000 công dân Thổ Nhĩ Kỳ đã gửi hơn 126 tỷ Lira (9,2 tỷ USD) vào sản phẩm bảo đảm mới của chính phủ. Trong đó, "có tới 15%" đến từ các tài khoản yết bằng ngoại tệ. Ông ủng hộ tạm ngưng giảm lãi suất: "Theo ý của tôi, chúng ta cần phải chờ xem điều gì sẽ xảy ra trong tháng 1, 2 và 3". Đến tối 14/1, ông Nebati cập nhật con số mới nhất là 131 tỷ Lira.

Chuyên gia cố vấn Sengul nhận xét: "Hầu hết các khoản tiền gửi là chuyển đổi từ tài khoản tiết kiệm đồng Lira tiêu chuẩn. Điều này có nghĩa là lượng tiền bổ sung không được đổ vào hệ thống ngân hàng để tăng cường khả năng cho vay, thúc đẩy nền kinh tế như mong muốn của chính phủ".

Ông Tolga Daglaroglu, nhà kinh tế từ Đại học Ankara Haci Bayram Veli chỉ ra rằng Peru cũng đã thành công với chính sách tương tự. Nhưng kế hoạch tiền gửi được bảo đảm bởi chính phủ của Peru được thực hiện song song với thắt chặt chính sách tiền tệ, trái ngược vói Thổ Nhĩ Kỳ.

Khủng hoảng đồng Lira nổ ra vào năm ngoái khi ngân hàng trung ương cắt giảm lãi suất dù lạm phát tăng – chính sách do Tổng thống Erdogan thúc đẩy thông qua áp lực công khai và thay đổi nhân sự qua trọng.

Đồng Lira mất giá đến 60% chỉ trong một năm. Đầu 2021, 1 Lira đổi được 0,135 USD nhưng đến 20/12 thì chỉ còn 0,054 USD. Sau đó, kế hoạch tiền gửi mới của chính phủ mở màn cho cuộc phục hồi. Trong tháng 1, đồng Lira dao động từ 0,071 đến 0,077 USD, Nikkei Asia cho biết.

Nhưng có vẻ sự phục hồi của đồng Lira không chỉ dựa trên niềm tin vào kế hoạch tiền gửi. Dữ liệu chính thức ngầm chỉ ra khoảng 9 tỷ USD dự trữ của ngân hàng trung ương đã được chi gián tiếp trong 10 ngày cuối của tháng 12, có thể để hỗ trợ cho đồng Lira.

Khủng hoảng Lira cuối năm ngoái đẩy giá hàng nhập khẩu ở Thổ Nhĩ Kỳ lên cao vút. Nối tiếp đó là chuỗi sự kiện lạm phát khác bao gồm lương tối thiểu tăng 50% cho đến giá dầu khí và điện tăng đáng kể. Các nhà kinh tế dự đoán lạm phát ở Thổ Nhĩ Kỳ quanh quẩn 40-50% trong gần hết năm 2022, trước khi cú sốc giá cả hạ nhiệt trong vài tháng cuối năm.

Khảo sát ngân hàng trung ương Thổ Nhĩ Kỳ công bố tuần trước cho thấy những người tham gia kỳ vọng lạm phát cuối năm sẽ xuống còn 29,75%, và tỷ giá Lira/USD là 0,062.

Nói cách khác, phần lớn những người dự đoán nghĩ đồng Lira sẽ sụt giảm so với mức gần đây nhưng không xoáy sâu thêm khủng hoảng, giúp giảm biến động so với năm ngoái. Đây có thể là điều chính quyền tổng thống Erdogan đang mong đợi trước cuộc bầu cử tháng 6/2023. Nhưng không phải mọi quan chức đều có vẻ tự tin.

Thứ trưởng Tài chính Murat Zaman nói trước ủy ban quốc hội ngày 7/1 về kế hoạch tiền gửi mới: "Các vị đều biết rất rõ rằng mối đe dọa lớn nhất đối với ổn định giá cả là ngoại hối ở các nước mới nổi như Thổ Nhĩ Kỳ. Chúng ta hãy cầu nguyện rằng sản phẩm [bảo đảm lãi suất] này giữ vững và biến động sụt giảm".