Tháng 9 năm 2013, tôi may mắn được thiền sư Thích Nhất Hạnh mời theo thầy trong chuyến trong chuyến hoằng dương đạo Phật dọc nước Mỹ. Suốt gần 3 tháng theo chân thầy, tôi đã nhiều lần tận mắt chứng kiến sức ảnh hưởng to lớn của thầy, sự kính trọng, ngưỡng mộ và lòng biết ơn của đủ các tầng lớp người trong xã hội Mỹ dành cho thầy – một người Việt Nam mảnh khảnh, chậm rãi, hiền từ.
Tôi vẫn nhớ như in buổi nói chuyện của thiền sư Thích Nhất Hạnh tại tiền sảnh của Khách sạn Boston Park Plaza do trường Đại học danh tiếng hàng đầu nước Mỹ Harvard tổ chức, thu hút đông đảo giới mộ điệu nước Mỹ. Phần lớn là giới trí thức, thượng lưu, doanh nhân, chính trị gia, trong đó, có cả gia đình cố Tổng thống Mỹ John F.Kennedy.
1.200 vé với giá cao ngất ngưởng 450 USD/1 vé bán hết veo trong vòng 3 ngày đã chứng tỏ sức hút đặc biệt của thiền sư Thích Nhất Hạnh. Song điều đó cũng cho thấy phần nào tảng băng chìm trong đời sống tâm linh nước Mỹ. Dường như người Mỹ cũng đang phải đối diện với những khổ đau, những căng thẳng, âu lo và sợ hãi. Dường như chính họ cũng đang bế tắc trong việc truy tìm bến bờ của hạnh phúc, an lạc.
Một bác sĩ tâm lý trị liệu tham dự buổi nói chuyện tâm sự với tôi: "Tôi đã tư vấn, trị liệu thành công cho hàng ngàn bệnh nhân mắc bệnh trầm cảm, u uất, đau khổ. Nhưng chính tôi nhiều lúc cũng bị căng thẳng, lo sợ, hoang mang. Tôi đến đây là để nghe một trong những vị thiền sư danh tiếng nhất thế giới nói về phương pháp chánh niệm để vận dụng trong công việc tâm lý trị liệu. Song trước tiên, tôi muốn trị liệu tâm lý cho chính tôi".
Sảnh khách sạn đông nghẹt người mà im phăng phắc. Có thể nghe thấy tiếng thở chánh niệm đều đều của những người ngồi kề bên. Kết thúc buổi nói chuyện, hơn ngàn quan khách đồng loạt đứng dậy vỗ tay tán thưởng. Khuôn mặt ai cũng ngời lên niềm xúc động, hạnh phúc, hoan hỉ.
Trên bục giảng, thiền sư Thích Nhất Hạnh nở nụ cười rạng rỡ. Thầy giơ đôi bàn tay lên vẫy vẫy – cách tán thưởng của thầy, trông đôi tay như hoa nở. Cả ngàn người bên dưới cũng giơ tay lên vẫy theo trông như một rừng hoa. Rồi thầy chậm rãi bước xuống, hướng dẫn mọi người đi bộ trong chánh niệm.
Thầy đi trước, bước từng bước chậm rãi, thảnh thơi. Hàng ngàn người thong thả bước theo. Họ đi trong im lặng. Mỗi bước chân là một niệm cho an lạc, hòa bình, hạnh phúc, thương yêu. Những bước đi thong dong, an nhiên như sen nở đưa dòng người chảy ra đường, hướng đến công viên Boston. Dòng người đặc biệt này khiến xe ô tô đang rầm rập chạy trên đường bỗng dừng lại. Những hành khách đang hối hả sải bước trên hè cũng dừng lại, nhường đường cho dòng người thiền hành trong im lặng chuyên chở biết bao năng lượng yên bình, hạnh phúc...
Tôi cũng nhớ như in buổi thuyết pháp của thầy tại nhà thờ lớn nhất của thành phố Boston. Hơn 4000 ghế ngồi trong nhà thờ đã không còn một chỗ trống. Nhiều người đến muộn, phải ngồi bệt xuống thềm. Trên vòm giáo đường, tượng chúa Giê-su giang tay cứu thế lồng lộng, bên dưới, thiền sư Thích Nhất Hạnh của Việt Nam nhỏ bé, mảnh khảnh trong bộ nâu sòng nói về đạo Phật với giọng điệu nhẹ nhàng, thong thả.
Những lời giảng của thầy như những giọt sương trong vắt cứ nhẹ nhàng rơi, nhẹ nhàng thấm từng giọt, từng giọt vào những tâm hồn cằn khô vì lo toan, phiền muộn, sầu khổ.
"Ai trong chúng ta cũng chẳng có ít nhiều khổ đau. Nhiều người thường sợ phải đối diện và chìm đắm trong biển khổ đau của mình nên tìm mọi cách trốn chạy. Đọc sách báo, xem ti vi, uống rượu, hút thuốc phiện… hoặc vùi đầu trong công việc chồng chất. Chúng ta không biết làm cách nào để đối diện và chuyển hóa những khổ đau ấy.
Chính vì điều này mà trong Kinh quán niệm hơi thở, Bụt khuyên chúng ta trở về và nhận diện những khổ đau trong ta. Nếu chúng ta biết cách thực tập hơi thở có ý thức, thực tập đi chánh niệm, lái xe chánh niệm và ăn chánh niệm mỗi ngày thì năng lượng chánh niệm trong ta sẽ đủ mạnh để giúp ta trở về, ôm ấp, vuốt ve những lo lắng, sợ hãi, buồn khổ trong lòng và chỉ vài phút sau, những niềm đau, nỗi khổ sẽ vơi đi nhiều.
Giống như một bà mẹ bỗng nghe tiếng con khóc. Bà sẽ chạy đến, ôm đứa con vào lòng với tất cả sự trìu mến. Bà mẹ chưa biết chuyện gì xảy ra với đứa bé nhưng cử chỉ yêu thương ấy sẽ làm cho nó hết khóc, hết khổ ngay lập tức.
Năng lượng chánh niệm cũng vậy. Chúng ta chưa biết gốc rễ của những niềm đau, nỗi khổ trong ta nhưng nếu ta ôm lấy niềm đau ấy một cách dịu dàng với năng lượng chánh niệm, ta có thể làm dịu đi nhanh chóng cơn đau nhức ấy".
Cả giáo đường im phăng phắc. Hơn 4000 con chiên lắng nghe như nuốt từng lời. Một thầy tu người Việt Nam nói chuyện về đạo Phật trong nhà thờ cho hơn 4000 con chiên nghe. Kỳ lạ quá và đáng tự hào cho người Việt Nam lắm chứ.
Tôi cũng nhớ như in buổi đón tiếp long trọng thiền sư Thích Nhất Hạnh của ngài Tổng giám đốc Ngân hàng thế giới (World bank) Jim Yong Kim tại trụ sở Washington DC. Nơi đây thường mời các chính khách nổi tiếng thế giới như Tổng thống Bill Clinton, Hillary Clinton, Tony Blair, Al Gore, Ban Ki Mon và nhiều nhà kinh tế, khoa học được giải Nobel… tới đàm đạo.
Ông Jim Yong Kim là người rất mến mộ Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Ông đã đọc rất nhiều sách của thiền sư và đã thực hành chánh niệm nhiều năm. Lần này, mời thiền sư Thích Nhất Hạnh đến trụ sở, ông Jim Yong Kim muốn xin ý kiến của thiền sư trong việc ứng dụng chánh niệm để điều hành tốt hơn.
Mở đầu buổi nói chuyện, thiền sư Thích Nhất Hạnh lại kể về tuổi thơ đói nghèo, cơ cực của mình. Đặc biệt những năm 1960, chiến tranh nổ ra khốc liệt giữa hai miền, thầy cùng các học trò đội mưa bom, bão đạn về các vùng nông thôn ở miền Trung giúp đỡ dân nghèo. Biết bao mất mát, khổ đau. Giọng thầy đôi khi nghẹn lại. Hội trường im phắc.
Rồi thầy kể về cuộc gặp gỡ với mục sư Martin Luther King tại Mỹ. (Mục sư Martin Luther King từng đề cử thiền sư Thích Nhất Hạnh vào giải Nobel hòa bình năm 1969). Hai người đã trao đổi về cuộc chiến phi nghĩa và thống nhất cần có những bước đi nhằm thay đổi tư duy bom đạn bằng hòa bình. Rất tiếc, sau đó mục sư bị ám sát. Giấc mơ của hai người theo đuổi đấu tranh bất bạo động, vì thế, bị dang dở.
Thiền sư có nhắc đến vụ tự thiêu gây rúng động dư luận thế giới của Hòa thượng Thích Quảng Đức tại Sài Gòn năm 1963. Thầy cho rằng đây là tín hiệu gửi cho cả thế giới, vì muốn mọi người hãy lắng nghe tâm tư của những người khốn khổ. "Lắng nghe và thấu hiểu những đau khổ trong nội tâm sẽ giúp chúng ta giải quyết được hầu hết các vấn đề ta gặp phải. Muốn chữa lành cho người khác, trước tiên ta cần tự chữa lành cho chính mình. Để làm được điều đó, ta phải biết cách giải quyết những vấn đề của bản thân. Tuy nhiên, hầu hết mọi người không biết lắng nghe và thấu hiểu những nỗi khổ của chính mình".
Do cuộc sống hiện đại với công nghệ thay đổi chóng mặt, thế hệ trẻ có xu hướng không muốn đối mặt với nguồn gốc của những khó khăn, thách thức, kể cả khổ đau mà lại tìm cách giải tỏa bằng vật chất. Thầy khuyên: "Suy nghĩ, lời nói và hành động của chúng ta là những điều gây ra sự tức giận, sợ hãi và nghi ngờ cho người khác. Bởi vậy, chúng ta không thể đổ lỗi cho họ mà nên sử dụng ngôn ngữ để hiểu nhau hơn, cũng không nên chỉ trích, buộc tội khi đang lắng nghe họ nói. Người mắc tội với ta thì bản thân họ đã tự chuốc lấy đau khổ vào người.
"Làm thế nào để tránh được stress, bị công việc thúc đẩy đúng hẹn?" - Ngài Jim Yong Kim hỏi thiền sư Thích Nhất Hạnh. Thầy bảo: "Hạnh phúc là tại tâm. Đỉnh cao là ước vọng khó mang tính định lượng. Người ta chỉ có thể chọn một trong hai: hoặc hạnh phúc hoặc là số 1. Hôm qua là quá khứ, không thể kéo lại được, ngày mai là tương lai chưa chắc chắn. Vì thế cuộc sống hiện tại mới quan trọng. Tôi có sở hữu một chiếc đồng hồ. Có điều, chiếc đồng hồ của tôi không có số 1, 2, 3, 4... như thường lệ mà chỉ có chữ now, now, now (hiện tại), để nhắc nhở về thời ta đang sống".
Buổi trò chuyện ấy diễn ra trong vòng 2 tiếng, và đặc biệt là được truyền hình trực tiếp đến tất cả các chi nhánh của World bank trên toàn thế giới khiến hàng triệu người nghe vô cùng thán phục sự uyên bác của thiền sư.
Tôi cũng nhớ như in buổi nói chuyện của thiền sư Thích Nhất Hạnh tại trụ sở của Google, Yahoo… Những tập đoàn khổng lồ này đã mời thầy đến dạy về chánh niệm cho toàn bộ nhân viên để giúp họ giảm bớt stress, căng thẳng, phát huy nhiều hơn nữa sự sáng tạo… Và nhiều, nhiều lắm những khóa tu cho các thượng nghị sĩ, doanh nhân, nghệ sĩ, giáo viên…. Họ đến tham dự khóa tu và đã được chuyển hóa. Nhiều người đến khóa tu với những nỗi đau, tuyệt vọng. Nhưng chỉ sau 5-6 ngày, họ đã vượt qua được niềm đau, nỗi khổ, tìm lại niềm vui sống giữa đời.
Vì sao người Mỹ lại theo học thiền sư Thích Nhất Hạnh đông như vậy? Theo tôi, sở dĩ người Tây phương theo thầy học hỏi, thực tập nhiều vì thầy không hiến tặng cho họ đạo Phật của đức tin, của cầu nguyện, của dâng sao giải hạn mà hiến tặng cho họ đạo Phật của sự thực tập kinh nghiệm. Bởi đức Phật không phải là một đấng tạo hóa hay một vị thần linh mà đích thực là một con người, một người đã đắc đạo, có tuệ giác cao siêu nhờ tu tập.
Đạo Phật là một phương pháp sống nương vào tự lực hơn là nương vào một quyền lực linh thiêng bên ngoài, không có giáo điều, không mặc khải, không xung đột báng bổ với bất cứ một truyền thống tâm linh nào và trong bản chất đích thực của nó cũng không xung đột với khoa học hiện đại. Tu tập theo thầy, người ta sẽ thấy trí tuệ và lòng từ bi tăng trưởng, nhờ thế mà thân tâm họ an.
Suốt mấy chục năm qua, ở Tây phương, thiền sư Thích Nhất Hạnh đã xướng xuất phong trào Phật học ứng dụng. Hạnh phúc là an lạc, không có an thì không có lạc, an trong thân và trong tâm. Nếu con người chứa chất quá nhiều sự căng thẳng, stress, thân không an thì tâm làm sao an được? Trong khi đó tâm có những cảm giác, cảm xúc như giận hờn, tuyệt vọng, bạo động, nếu không có phương pháp cụ thể thì làm sao nhận diện và chuyển hóa được những bất an của tâm?
Trong các khóa tu, trong các bài thuyết giảng, thiền sư Thích Nhất Hạnh đã dạy cho người phương Tây những phương pháp cụ thể để làm lắng dịu những căng thẳng trong thân, trong tâm, rồi nhìn sâu để xem gốc rễ của những khổ đau phiền não đó do đâu, từ đó mới bắt đầu chuyển hóa được những tâm hành. Đó là phương pháp khoa học.
Đó là lý do tại sao phương pháp thực tập chánh niệm của thiền sư Thích Nhất Hạnh đã trở nên nổi tiếng khắp thế giới vì thực hành đơn giản nhưng kết quả lại vô cùng sâu sắc. Nhờ vậy, thế giới mới biết đến một nền Phật giáo Việt Nam mà thiền sư Thích Nhất Hạnh là người tiêu biểu bên cạnh các truyền thống Phật giáo nổi tiếng lâu đời khác như Ấn Độ, Tây Tạng, Thái Lan, Miến Điện….
Được biết, những ngày này, Phật tử cả nước một lòng đang hướng đến thầy, xót thương về sự ra đi của thầy. Họ, hầu hết, chưa một lần được diện kiến thầy ngoài đời bao giờ. Họ chỉ được tiếp xúc với thầy qua những trang sách, các bài pháp thoại trên Youtube... Nhưng nhờ thế, họ đã hiểu đức Phật là ai? Tu tập theo đạo Phật để làm gì? Làm thế nào để có được hạnh phúc, tình thương đích thực?... Nhờ thế, nhiều người đã vượt qua được bão giông, tìm lại được sự bình an trong tâm hồn. Và khi hay tin thầy mất, họ đã bật khóc. Tôi hiểu niềm xúc động ấy. Bởi tình yêu thương, sự kính trọng, lòng biết ơn của họ dành cho thầy quá lớn. Nhưng mong quý vị đừng buồn. Bởi tuy xác thân thầy không còn nhưng trái tim thầy, tâm hồn thầy, tư tưởng thầy vẫn đang tồn tại dưới hình thái những trang sách, những đệ tử xuất gia và tại gia.
Và nếu như đọc sách thầy, nghe pháp thoại của thầy xong, mỗi chúng ta đều biết cách chế tác hạnh phúc, an lạc, chế tác tình thương thì thầy không những ở bên cạnh ta mà còn ở trong chính chúng ta. Bởi thế, dù ở gần hay xa, dù ở trong nước hay ngoài nước, chúng ta hãy cùng nhau ý thức chánh niệm trong từng bước chân, từng hơi thở, hãy cùng nhau chế tác tình thương, hạnh phúc cho mình, cho người, hãy cùng nhau chế tác năng lượng bình an, hạnh phúc để gửi đến thầy. Đó chính là lễ vật trân quý nhất thành kính tri ân tưởng nhớ thiền sư Thích Nhất Hạnh.
Nhà báo Hoàng Anh Sướng trong một lần trao đổi với Thiền sư Thích Nhất Hạnh.
Hoàng Anh Sướng. Thiết kế: Nhật Tuệ
Tổ quốc