Ngày 4-1-2024, Thanh tra Chính phủ đã ban hành thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách pháp luật trong quản lý nhà nước về xăng dầu, trong đó chỉ ra hàng loạt các bất cập, hạn chế và vi phạm trong quản lý điều hành và hoạt động kinh doanh xăng dầu.

Chiếm dụng và sử dụng sai mục đích xăng dầu

Theo kết luận, Bộ Công Thương đã chưa có ý kiến kịp thời để sửa đổi, bổ sung về phương pháp xác định mức trích, chi quỹ bình ổn. Vì vậy, từ năm 2017 - 2021, liên bộ đã quyết định mức trích, chi quỹ bình ổn thiếu cơ sở pháp luật. Trong đó, các cơ quan này đã quyết định chi quỹ khi giá chưa tăng với số tiền 1.142 tỉ đồng và chi quỹ bình ổn giá cao hơn mức tăng giá với số tiền hơn 318 tỉ đồng.

Đáng chú ý, tại kỳ điều hành từ ngày 1-1-2017 đến 23-4-2018, việc ban hành văn bản điều hành giá không rõ ràng, nên có 19/27 thương nhân trích lập quỹ sai chủng loại xăng RON95 với số tiền hơn 1.013 tỉ đồng, chi sử dụng quỹ với số tiền 679 tỉ đồng.

Việc áp dụng các biện pháp lập quỹ chưa theo Luật Giá, nên cơ quan thanh tra xác định các cơ quan quản lý "đùn đẩy trách nhiệm, thiếu phối hợp", quản lý quỹ chưa chặt chẽ.

Vì vậy có 7/15 thương nhân đầu mối sử dụng quỹ sai mục đích bình ổn giá, không kết về chuyển tài khoản quỹ bình ổn mà để lại tài khoản thanh toán của doanh nghiệp thường xuyên, với số tiền gần 8.000 tỉ đồng.

Đáng chú ý, trong số này có ba thương nhân đã bị xử phạt vi phạm hành chính từ ba lần trở lên, ba thương nhân trích lập và chi sử dụng với khối lượng xăng dầu vượt được ghi trong sổ sách, nên trích lập sai số tiền hơn 4,7 tỉ đồng...

Các thương nhân này không gửi sao kê tài khoản về các cơ quan quản lý, nên cả hai bộ Công Thương - Tài chính đã không nắm rõ về số dư đầu kỳ, số trích lập, số sử dụng và phần lãi phát sinh, số dư của quỹ.

Không những vi phạm liên quan tới quỹ bình ổn, thanh tra cũng chỉ ra tồn tại, bất cập trong việc kê khai, nộp thuế bảo vệ môi trường. Cụ thể, Tổng cục Thuế và nhiều cục thuế chưa thực hiện đầy đủ, đúng quy định, thiếu kiểm tra, giám sát nên nhiều thương nhân đầu mối khi được kiểm tra đã phát hiện nợ thuế lên tới hàng nghìn tỉ đồng.

Điển hình là trường hợp của Công ty Thiên Minh Đức, số tiền thuế kê khai lại từ 2018 đến hết năm 2021 tăng thêm tới hơn 3.287 tỉ đồng; có 6/15 thương nhân đầu mối đang nợ tiền thuế với số tiền 3.219 tỉ đồng...

Kiểm điểm xử lý cán bộ liên quan tới vi phạm

Trên cơ sở kết luận thanh tra và chỉ đạo của Thủ tướng, Thanh tra Chính phủ đề nghị Bộ Công Thương và Bộ Tài chính tổ chức kiểm điểm, xử lý trách nhiệm theo quy định Đảng và pháp luật với các tổ chức, cá nhân có liên quan tới khuyết điểm, vi phạm về quản lý xăng dầu tại liên Bộ Công Thương - Tài chính.

Trong đó cần làm rõ trách nhiệm tổ chức, cá nhân với việc quản lý, giám sát dự trữ xăng dầu, để xảy ra thiếu xăng dầu, trách nhiệm phối hợp, quản lý giám sát quỹ bình ổn, giám sát các thương nhân kinh doanh khi để chiếm dụng và sử dụng sai mục đích.

Đặc biệt, cơ quan thanh tra cũng chuyển kết luận đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý theo thẩm quyền với cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý, có liên quan tới những tồn tại, khuyết điểm, vi phạm được nêu tại kết luận.

Trong đó, việc để xảy ra tình trạng gián đoạn nguồn cung xăng dầu được xác định là do những bất cập trong quản lý. Đó là việc phương pháp tính giá cơ sở xăng dầu chưa "tính đúng, tính đủ", chưa theo kịp diễn biến thị trường nên một số doanh nghiệp dù đã được phân giao hạn ngạch, đã ngừng nhập khẩu để tránh thua lỗ. Có doanh nghiệp nhập khẩu không đúng tiến độ, khối lượng thấp, giảm mức chiết khấu hoặc chiết khấu bằng không nên nhiều cửa hàng bán lẻ tự ý không bán hàng.

Kết luận chỉ ra Bộ Công Thương quản lý lỏng lẻo, thiếu kiểm tra, chấn chỉnh, thu hồi các giấy phép kinh doanh với các thương nhân đầu mối liên quan tới xây dựng giá bán, kê khai giá, dự trữ xăng dầu lưu thông bắt buộc tối thiểu, thực hiện các quy định về mua/bán xăng dầu.

Dẫn tới các thương nhân không thực hiện nghiêm các quy định về giá, dự trữ, nhiều hành vi mua bán xăng dầu trái quy định, hệ thống kinh doanh xăng dầu bị phá vỡ, mua bán qua trung gian làm tăng chi phí, các thương nhân đầu mối và phân phối mua bán xăng dầu với nhau, tạo tầng nấc trung gian để hưởng chiết khấu, chênh lệch giá... bất hợp pháp với số tiền 950 tỉ đồng...