Siết thương mại điện tử sẽ gây khó trong thu hút vốn nước ngoài

Vân Ly

(TBKTSG Online) – Bộ Công Thương đang hoàn thiện hành lang pháp lý để quản lý tốt hơn hoạt động thương mại điện tử. Song, không ít ý kiến của chuyên gia, doanh nghiệp, luật sư cho rằng nếu chính sách quản quá chặt sẽ gây khó cho hoạt động thu hút đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực này.

Nhiều ý kiến với góc nhìn đa chiều đã được đưa ra tại hội thảo góp ý dự thảo nghị định định sửa đổi Nghị định 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử (TMĐT) do Phòng thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Bộ Công Thương tổ chức ngày 14-1. Đây là hội thảo nhằm lấy ý kiến lần cuối cùng trước khi Bộ Công Thương hoàn thiện dự thảo này để trình Chính phủ ban hành trong thời gian tới.

Một sàn TMĐT nước ngoài có hoạt động tại Việt Nam. Ảnh: DNCC

Tại hội thảo, bà Lại Việt Anh, Phó cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho hay, văn bản nêu trên là nghị định sớm nhất hướng dẫn về giao dịch TMĐT. Tuy nhiên, qua 7 năm được áp dụng trong thực tế, nghị định 52/2013/NĐ-CP đã phát sinh những vướng mắc, bất cập cần sửa đổi nhằm bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng, không để TMĐT bị lợi dụng trở thành phương thức thực hiện hành vi mua bán lưu thông hành hóa vi phạm pháp luật.

Nỗi e ngại của các nhà đầu tư nước ngoài

Ông Nguyễn Thanh Hưng, Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (Vecom) cho rằng, những năm gần đây hoạt động thu hút đầu tư nước ngoài vào TMĐT tiến triển khá tốt. Nhưng, với dự thảo quy định nêu trên, các nhà đầu tư nước ngoài đang muốn đầu tư vào TMĐT sẽ e ngại vì nhìn thấy những rủi ro nhất định.

Ông Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch công ty luật SB Law cho rằng trong dự thảo nghị định đưa ra quy định làm tăng rào cản tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực TMĐT.

Tại Khoản 5 Điều 67c của dự thảo, cơ quan cấp giấy phép kinh doanh có trách nhiệm lấy ý kiến của Bộ Công Thương trước khi cấp, điều chỉnh, thay đổi đăng ký các giấy tờ có liên quan. Theo ông Hà, quy định này bất cập ở chỗ khi làm thủ tục đầu tư, nhà đầu tư (doanh nghiệp) đã phải xin ý kiến chấp thuận từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư (có tham vấn ý kiến Bộ Công Thương). Thế nên, việc tiếp tục phải xin ý kiến Bộ Công Thương khi doanh nghiệp thực hiện các thủ tục điều chỉnh, thay đổi đăng ký tại các giấy tờ có liên quan làm tăng thêm thủ tục hành chính, gây thêm khó khăn cho doanh nghiệp. Ví dụ, ngay cả việc thay đổi thông thường như tên hay địa chỉ doanh nghiệp cũng có thể cần phải hỏi ý kiến Bộ Công Thương. Điều này có thể gây bất an cho nhà đầu tư nước ngoài trong quá trình hoạt động tại Việt Nam.

“Việc chấp thuận đầu tư đã được Bộ Kế hoạch và Đầu tư phê duyệt thì việc hỏi lại ý kiến Bộ Công Thương khi điều chỉnh đăng ký giấy phép có thể mang tính chồng chéo và gây xung đột vì chức năng cấp phép đầu tư thuộc cơ quan đăng kí đầu tư”, ông Nguyễn Thanh Hà nói.

Bên cạnh đó, đại diện SB Law cho rằng Khoản 2c Điều 67 của dự thảo quy định các doanh nghiệp chi phối 1 trong 5 doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường dịch vụ TMĐT theo danh sách do Bộ Công Thương công bố phải có ý kiến thẩm định của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an.

Tuy nhiên khái niệm chi phối ông Hà cho rằng có điểm trùng lặp với quy định của Luật Cạnh tranh. Một hành vi như nhà đầu tư nước ngoài mua 50% vốn điều lệ của doanh nghiệp, có thể làm cho doanh nghiệp phải thực hiện cùng lúc 2 thủ tục thẩm định riêng biệt (của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an) và Luật Cạnh tranh (thông báo tập trung kinh tế đến Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia thuộc Bộ Công Thương).

Ngoài ra,ông Hà cho rằng các vấn đề liên quan đến hoạt động vận hành hằng ngày của doanh nghiệp như kiểm soát hệ thống công nghệ thông tin cung cấp dịch vụ TMĐT của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoặc quyền quyết định hành nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh của doanh nghiệp... cũng có thể phải qua sự thẩm định của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an.

“Trong một thời gian dài, các nhà đầu tư nước ngoài tin tưởng rằng được quyền tiếp cận thị trường theo các khuôn khổ pháp lý đã được thiết lập bởi Luật Đầu tư 2014, Nghị định 52. Song, với quy định trong dự thảo thì họ không còn nhiều cơ hội tiếp cận thị trường theo các khuôn khổ đã được thiết lập trước đó. Dự thảo cũng đặt các nhà đầu tư nước ngoài đứng trước rủi ro có khả năng mất một phần hoặc toàn bộ số vốn đã đầu tư tại Việt Nam, nếu không  thể thoái vốn cho một bên thứ 3 do các rào cản về đầu tư nước ngoài. Trong khi hiện phần lớn các sàn TMĐT vẫn đang trong tình trạng lỗ và một số dã phải tính đến việc mua bán sáp nhập để tiếp tục có vốn hoạt động”, ông Hà phân tích.

Vị luật sư trên còn phân tích, Khoản 2c Điều 67c của dự thảo còn giới hạn việc tiếp cận thị trường ở quy định chỉ có các nhà đầu tư nước ngoài thuộc danh sách các công ty công nghệ uy tín toàn cầu trong lĩnh vực TMĐT do Bộ Công Thương công bố định kì mới được phép tiếp cận thị trường Việt Nam.

Việc giới hạn công ty công nghệ uy tín toàn cầu là tiêu chí mang tính chủ quan, với các tiêu chí không rõ ràng và mang tính phân biệt đối xử. Điều này khiến cho nhà đầu tư có uy tín ở cấp độ khu vực hoặc không phải trong lĩnh vực công nghệ bị hạn chế tiếp cận thị trường Việt Nam. Gây bất bình đẳng cho các nhà đầu tư đến từ khu vực ASEAN hoặc từ Nhật Bản, Hàn Quốc là những quốc gia có đầu tư hoặc đóng góp về vốn đầu tư nước ngoài lớn vào Việt Nam.

“Việc hạn chế chỉ có những công ty công nghệ có uy tín cũng loại bỏ một nhóm các nhà đầu có tiềm lực từ nước ngoài là các quỹ đầu tư hiện đang có hoạt động đầu tư tại Việt Nam. Trong lĩnh vực TMĐT, ngoài yếu tố công nghệ thì tiềm lực tài chính cũng là một trong những vấn đề mang tính quyết định”, ông Hà nói.

Chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng cần giải quyết các rào cản, tạo sức bật cho thương mại điện tử Việt Nam. Ảnh minh họa: TTXVN

Siết quy định sẽ ảnh hưởng đến tính cạnh tranh của thị trường

Đề cập đến chính sách quản lý đối với TMĐT, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông cho rằng, không nên siết quá với nhà đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực này tại thời điểm hiện tại, vì đây là thời điểm thị trường cần có tính cạnh tranh lành mạnh.

“Dự thảo đưa ra quy định nhưng rất khó xác định tiêu chuẩn thế nào là công ty công nghệ có uy tín, điều này sẽ dẫn đến những khó khăn để định danh, xác định các tiêu chí. Ban soạn thảo sẽ tự làm khó mình khi đưa ra tiêu chí như vậy. Điều này hoàn toàn không khả thi và nên loại bỏ”, ông Đồng nói.

Nhìn rộng ra nếu quy định theo hướng thắt chặt điều kiện với nhà đầu tư nước ngoài, ông Đồng cho rằng có khả năng bị rơi vào "bẫy". Trong lĩnh vực công nghệ càng nên mở rộng cho sự cạnh tranh lành mạnh. Nếu quy định quá khắt khe thì sẽ hạn chế số lượng các nhà đầu tư nước ngoài rót vốn vào TMĐT, và thị trường sẽ là sân chơi của các doanh nghiệp quy mô lớn, tính cạnh tranh trên thị trường bị suy giảm, điều này không có lợi cho phát triển kinh tế số theo mục tiêu đã đề ra.

Cũng tại hội thảo, ông Sách Danh Trung, luật sư của công ty luật quốc tế Baker & McKenzie đã góp ý về điều kiện tiếp cận thị trường với các nhà đầu tư nước ngoài trong TMĐT của dự thảo.

“Dự thảo quy định thiết lập các danh sách doanh nghiệp nước ngoài có tên tuổi trong TMĐT, vậy doanh nghiệp nào được xem là doanh nghiệp thuộc đối tượng này để đưa vào danh sách. Một số hoạt động đầu tư phải được xem xét bởi Bộ Công an và Bộ Kế hoạch và Đầu tư, và quy định này được xác định với doanh nghiệp chiếm ưu thế trên thị trường. Nhưng làm sao để xác định doanh nghiệp đó có chiếm ưu thế trên thị trường hay không”, ông Trung băn khoăn.

Bên cạnh đó, quy định về chiếm vị trí thống lĩnh được quy định tại Luật Cạnh tranh nhưng luật sửa đổi của luật này vừa có hiệu lực. Một số quy định trong luật này chưa được giải nghĩa rõ ràng đang gây nhiều tranh cãi. Nên việc đưa vào dự thảo quy định cạnh tranh hay vị trí thống lĩnh thị trường có thể sẽ gây ra thêm nhiều cuộc tranh cãi mới...

Với việc dự thảo quy định khi nào doanh nghiệp nước ngoài sẽ phải chịu sự điều chỉnh về kiểm toán, kiểm soát... ông Sách Danh Trung cho rằng đã có nhiều quy định của pháp luật Việt Nam về nội dung này. Giờ đưa ra thêm những quy định tại dự thảo thì các doanh nghiệp nước ngoài thấy Chính phủ Việt Nam đang quản lý chặt hơn các doanh nghiệp nước ngoài và hoạt động đầu tư vào Việt Nam. Họ sẽ đưa ra câu hỏi liệu Việt Nam có phải là điểm đến thú vị hay không, liệu Việt Nam có đang hỗ trợ, thu hút đầu tư nước ngoài không. Trong khi đó, hiện có nhiều hoạt động mua bán sáp nhập giữa doanh nghiệp nước ngoài và trong nước trong lĩnh vực TMĐT.

Quy định làm khó cho các sàn TMĐT nội địa

Góp ý về Khoản 67c của dự thảo, ông Nguyễn Đắc Việt Dũng, Chủ tịch sàn TMĐT Sendo lo lắng rằng điều khoản về đầu tư có thể sẽ làm cho thị trường TMĐT Việt Nam mất đi tính thu hút

“Khi doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào TMĐT Việt Nam, họ không chỉ nhìn vào việc đầu tư có hiệu quả hay không mà họ còn nhìn vào khả năng thoái vốn. Do đó, quy định trong dự thảo có thể gây khó khăn cho nhà đầu tư khi họ muốn bán lại hoặc muốn chuyển nhượng khoản đầu tư cho nhà đầu tư khác. Và điều này sẽ ảnh hưởng đến việc thu hút đầu tư vào TMĐT”, ông Dũng chia sẻ.

Dòng tiền của các doanh nghiệp TMĐT trong nước hiện phụ thuộc lớn vào các nhà đầu tư nước ngoài, nếu nhà đầu tư ngừng lại và không tiếp tục rót vốn, doanh nghiệp trong nước và thị trường trong nước đều gặp khó khăn.

Tại Điểm 2b trong Điều 67c và của dự thảo quy định các nhà đầu tư nước ngoài phải thuộc các công ty công nghệ uy tín toàn cầu, theo ông Nguyễn Đắc Việt Dũng, sẽ gây ảnh hưởng cho các sàn TMĐT trong nước như Sendo, Tiki đang cần gọi vốn, chứ không ảnh hưởng đến các sàn đa quốc gia như Shoppee, Lazada vì nguồn vốn đầu tư nước ngoài của họ chủ yếu đến từ công ty mẹ.

“Các nhà đầu tư vào các sàn TMĐT nội địa ở các vòng gọi vốn khác nhau thường có thành phần và quy mô đa dạng, họ có thể là các công ty công nghệ uy tín toàn cầu, có thể là các quỹ đầu tư. Vì nhu cầu gọi vốn của các sàn TMĐT là rất lớn, phải kêu gọi từ nhiều nguồn. Trong đó, có cả những quỹ đầu tư nhỏ, có cả những doanh nghiệp nước ngoài nhưng không phải hàng đầu thế giới”, ông Dũng giải thích.

Như vậy, quy định mới có khả răng tạo rào cản cho doanh nghiệp trong nước tiếp cận vốn đầu tư, bởi hạn chế danh sách các nhà đầu tư nước ngoài. Do đó, doanh nhân này kiến nghị cần tạo môi trường thông thoáng hơn về đầu tư, và đề xuất nên bỏ Điều khoản 2b ra khỏi dự thảo.