Hastag trên mạng kêu gọi “Công lý cho Trần Tố Nga” do các thành viên của Hội Hỗ trợ nạn nhân chất độc da cam của Việt kiều tại Pháp thực hiện. Người Việt tại Pháp và các bạn người Pháp đã quyên góp tiền để dịch các tài liệu cho phiên xử này - Ảnh: Hội Collectif Vietnam Dioxine

Bà Trần Tố Nga, sinh năm 1942, tại tỉnh Sóc Trăng, nguyên là phóng viên thông tấn xã Giải phóng. Bà tham gia chiến trường miền Nam và bị nhiễm chất độc dioxin. Giám định y tế tại Pháp cho thấy bà sống sót với nồng độ dioxin trong máu cao hơn tiêu chuẩn quy định. 

Nhiều năm qua, với quyết tâm đòi công lý cho các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam, bà đứng đơn khởi kiện 26 công ty hóa chất của Mỹ đã sản xuất và thương mại hóa số lượng lớn chất độc da cam có hàm lượng dioxin cao.

3 đấu với 20: niềm tin chiến thắng

Trong chiến tranh Việt Nam, Mỹ đã phun một lượng thuốc diệt cỏ lớn có thành phần chất độc da cam, với số lượng gần 80 triệu lít xuống lãnh thổ của Việt Nam, khiến hàng triệu người Việt Nam đã tiếp xúc với chất độc này và thế hệ con cháu của họ phải sống cùng với những nỗi đau về thể xác lẫn tinh thần.

Bà Trần Tố Nga là trường hợp duy nhất có thể khởi kiện nhân danh các nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, vì hội đủ 3 điều kiện: là công dân Pháp gốc Việt, sống tại quốc gia duy nhất có luật cho phép luật sư mở các vụ kiện quốc tế bảo vệ công dân chống lại một nước khác làm hại mình và là nạn nhân chất độc dioxin. 

Do đó, cuộc đấu tranh của bà có thể coi là cuộc chiến cuối cùng vì công lý cho gần 5 triệu nạn nhân dioxin Việt Nam.

Tại phiên tòa ngày 25-1 sẽ diễn ra phiên tranh tụng giữa các luật sư của bà Nga với các luật sư của các công ty hóa chất Mỹ và sản xuất thương mại hóa chất độc da cam/dioxin trong cuộc chiến tranh tại Việt Nam. 

Có tổng cộng 26 công ty hóa chất bị kiện lúc đầu, nhưng thời gian qua 12 công ty trong số này đã bị bán, xóa sổ hoặc đóng cửa. Tai phiên tòa, 20 luật sư của 14 công ty hóa chất sẽ có 4 giờ tranh luận, trong khi 3 luật sư biện hộ cho bà Nga chỉ có 1 giờ 30 phút.

Ba luật sư đại diện cho bà Trần Tố Nga bao gồm luật sư nổi tiếng William Bourdon cùng cộng sự là nữ luật sư Amélie Lefebvre và luật sư Bertrand Repolt. Họ đã đại diện miễn phí cho bà Nga từ 6 năm qua. 

Đối thủ của họ là hơn 20 luật sư quốc tế của các tập đoàn có sức mạnh tài chính vô tận Bayer-Monsanto, Dow Chemical, Harcros Chemical, Uniroyal Chemical, Thompson Hayward Chemical...

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại diện các luật sư của bà Nga cho biết các luật sư đang dành toàn bộ năng lượng và thời gian cho việc chuẩn bị cho phiên tòa. 

Trong chuyến thăm các nạn nhân chất độc da cam ở Việt Nam cách đây hơn 2 năm, luật sư William Bourdon, thuộc Liên đoàn Luật sư Paris, đã chia sẻ với Tuổi Trẻ rằng vụ kiện của bà Nga là vụ kiện đôi, vì nó không chỉ cho mình bà Nga mà còn cho hàng triệu người Việt Nam khác, đòi công lý cho bà Nga cũng là đòi công lý cho hàng triệu người khác.

"Chúng tôi có niềm tin rất lớn, chúng tôi không có quyền thất bại, nghĩa là chúng tôi sẽ làm mọi thứ để chiến thắng. Người ta không thể thắng được vụ kiện nếu không có tình yêu với con người mà người ta bảo vệ. 

Tình yêu ở đây, theo tôi, chính là tình yêu thương, thông cảm, chia sẻ, lòng nhân ái. Nhờ tình yêu này chúng tôi mới có thêm nghị lực và năng lượng làm tốt công việc sắp tới, thấy rõ trách nhiệm của mình với các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam. 

Tôi cảm thấy mình có sự thông cảm với các nạn nhân chất độc da cam ở Việt Nam ngày càng nhiều hơn" - luật sư William Bourdon chia sẻ với Tuổi Trẻ.

Bài viết về phiên tòa trên nhật báo Le Monde của Pháp

Báo chí Pháp kêu gọi ủng hộ bà Nga

Nhật báo Le Monde hàng đầu của Pháp số ra ngày 19-1 có bài viết với tựa đề "Chất độc da cam: Trần Tố Nga, người phụ nữ tham chiến chống lại các gã khổng lồ ngành hóa nông nghiệp". 

Nữ tác giả Martine Valo viết: "Người phụ nữ Pháp gốc Việt, với cuộc đời đặc biệt, đang khởi kiện ra trước tòa án Pháp Tập đoàn Dow Chemical và các công ty khác, vì đã cung cấp cho quân đội Mỹ các chất diệt cỏ cực độc để rải xuống mảnh đất Việt Nam trước đây".

Trong bài, tác giả dẫn lại lời của bà Nga mô tả mình là "người phụ nữ cứng đầu" đã trải qua bao gian khó, thử thách trong chiến tranh mà không hề gục ngã. Vì vậy, trong cuộc chiến vì công lý cho các nạn nhân chất độc da cam, bà quyết tâm theo đuổi đến hơi thở cuối cùng.

Trên nhật báo Libération số ra ngày 20-1, Tổ chức Collectif Vietnam Dioxine đã đăng bài viết cho biết bà Trần Tố Nga đã đệ đơn kiện lên tòa án đại hình thành phố Evry từ năm 2014. 

Tiến trình vụ kiện diễn ra chậm nhưng chắc. Theo tổ chức này, tiến trình kéo dài đã 6 năm nhưng đến thời điểm này đã có thể mở phiên tòa chính thức với luật sư của bên bị phải có mặt.

Dẫu sao đó cũng là một bước đi đầy quan trọng, "một phiên tòa lịch sử" nếu mọi người hiểu những cuộc vận động hành lang dữ dội của các tập đoàn hóa chất trong suốt thời gian qua nhằm gạt bỏ những cáo buộc tội ác đối với mình.

Thậm chí nhiều tập đoàn Mỹ bị khởi kiện đã liên lạc đề nghị bồi thường tài chính cho bà Trần Tố Nga kiểu "dàn xếp ngoài tòa" để tránh bị ra tòa. Nhưng họ đã thất bại. Theo các tác giả, bà Nga đã quyết theo đuổi vụ kiện vì tất cả các nạn nhân chất độc da cam tại Việt Nam và trên thế giới.

Bài báo kêu gọi: "Phiên tòa ngày thứ hai 25-1-2021 chỉ là một giai đoạn. Cuộc chiến của bà Trần Tố Nga sẽ còn dài và đầy gian khó: bà Nga sẽ cần chúng ta có mặt ủng hộ cho đến khi công lý được thực thi".

Trong khi đó, tờ tuần san Politis (số ra ngày 20-1-2021) của các nhà báo độc lập đã có chuyên đề về vụ kiện với 3 bài viết dài. 

Tờ báo cho biết bà Nga nhận xét mình cùng nghệ sĩ André Bouny - nhà hoạt động chống chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam và ủng hộ các nạn nhân chất độc da cam ở Việt Nam và luật sư William Bourdon (nổi tiếng với hoạt động bảo vệ nhân quyền và bảo vệ các nạn nhân của tội ác chống nhân loại) đang theo đuổi vụ kiện như "ba chàng ngự lâm pháo thủ".

Tác giả Vanina Delmas ghi nhận: "Sự cương quyết, nhẫn nại và mềm dẻo của bà Trần Tố Nga đã trở thành thứ vũ khí đáng sợ chống lại các tập đoàn hóa chất đa quốc gia những tưởng mình là bất khả xâm phạm. Nhưng điều khiến bà Nga lo sợ nhất là thời gian kéo dài trong khi sức khỏe bà đang yếu dần".

Bà Trần Tố Nga: Trái tim yêu công lý ở khắp nơi

Bà Trần Tố Nga cùng hai nạn nhân chất độc da cam ở Việt Nam trong phim tài liệu Chất độc da cam, cuộc chiến cuối cùng phát trên kênh Arte

Có thể xem là không tưởng khi một người phụ nữ một thân một mình kiện 26 công ty hóa chất của Mỹ mạnh mẽ về tiềm lực, được gọi là khổng lồ trong thế giới hóa chất như Monsanto và Dow Chemical, sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để bóp chết các phản kháng.

Người ta vẫn ví vụ kiện này như cuộc chiến giữa David với tên khổng lồ Goliath. Trong 10 năm qua, có không ít người cũng đã khuyên tôi ngưng cuộc đấu tranh tưởng chừng như vô vọng này. Nhưng nước Việt Nam chiến thắng Mỹ đối với thế giới có thể có

lúc nào đó được xem là không tưởng. Và Việt Nam cũng đã thắng đấy thôi.

Không tưởng nhưng đây là lần đầu tiên Monsanto và các công ty hóa chất ra hầu tòa theo đơn kiện của một người, và dù có muốn phá, vẫn đã phải hầu qua 19 phiên tòa (thủ tục) và còn bắt buộc phải hầu tòa tiếp cho đến khi vụ kiện kết thúc.

Hơn hết, từ một người đơn độc bắt đầu vụ kiện, đến nay tôi đã có được sự ủng hộ của hàng trăm ngàn người khắp nơi. Đó chẳng phải đã là một câu trả lời hùng hồn rằng trái tim yêu công lý đang hiện diện trên khắp thế giới mặc cho thời thế đảo điên?

(Trích chia sẻ của bà Trần Tố Nga với nhà nghiên cứu Nguyễn Thụy Phương - tiến sĩ giáo dục học, giảng viên thỉnh giảng Đại học Paris đăng trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần số 22-1-2021)

Bà Trần Tố Nga: “Đường Trần” tôi chọn

TTCT- Quá xinh đẹp để được an yên, quá thông minh, sắc sảo để an phận, quá cá tính để chọn một chỗ dựa, ngần đó đã đủ để làm nên cuộc đời dông bão của một cô gái.