Năm 2021 đã khép lại với nhiều biến động từ những ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19. Ngành thủy sản cũng không nằm ngoài những ảnh hưởng đó, cộng với nhiều yếu tố khách quan lẫn chủ quan khác đã tạo nên bức tranh thị trường nhiều màu sắc.

Theo thống kê từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), xuất khẩu thủy sản năm 2021 về đích với kết quả ước tính gần 9 tỷ USD có thể được coi là kỳ tích trong bối cảnh hết sức khó khăn do ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Trong đó, xuất khẩu tôm cán đích ở mức gần 3,9 tỷ USD, tăng 4% so với năm 2020.

Nhận diện thị trường và cơ hội bứt phá

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam, mặc dù ngành tôm trải qua khó khăn, và những rủi ro tồn đọng từ năm 2021 có thể còn kéo dài sang năm 2022, nhưng đây chỉ là những gián đoạn tạm thời, bởi những đứt gãy cục bộ chuỗi cung ứng sản xuất, hay tình trạng phí container rỗng tăng cao sẽ còn kéo dài sang năm 2022. Tuy nhiên, sản lượng nuôi tôm, xuất khẩu tôm trong năm 2021 đều tăng so với năm 2020. Kết quả này nói lên tính năng động của toàn bộ mắt xích chuỗi giá trị con tôm.

Để có kết quả này, hàng chục vạn hộ nuôi tôm, hàng chục vạn công nhân chế biến đã vất vả lao động trong hoàn cảnh eo hẹp, trong sự lo lắng luôn thường trực trong đầu, bởi rủi ro dịch bệnh, rủi ro thiếu vật tư nuôi tôm… có thể xảy ra bất kỳ lúc nào.

Theo tờ Quân đội Nhân dân, ông Trần Đình Luân, Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản bình luận, xuất khẩu thủy sản trong năm 2022 sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có sự thay đổi về quy định kiểm dịch đối với sản phẩm nhập khẩu ở nhiều quốc gia, những cảnh báo về an toàn thực phẩm.

Một số thị trường nhập khẩu chính thủy sản của Việt Nam đã có những thay đổi trong chứng nhận an toàn thực phẩm. Điển hình như Hàn Quốc, sản phẩm tôm muốn xuất khẩu sang thị trường này phải đáp ứng quy định về xử lý nhiệt (tôm nấu chín) mới được miễn kiểm dịch. Thời gian xử lý nhiệt trên sản phẩm tôm theo quy định của Hàn Quốc dài nên ảnh hưởng không nhỏ đến màu sắc, mùi vị của sản phẩm. Một thị trường khác là Brazil cũng quy định chế độ xử lý nhiệt rất khắt khe so với hướng dẫn của Tổ chức Thú y thế giới, đây cũng là một khó khăn, thách thức với các doanh nghiệp xuất khẩu.

Chia sẻ trên tờ  Báo Tin Tức/TTXVN, ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Thực phẩm Sao Ta cho hay, tình hình dịch bệnh Covid-19 đang dần được khắc phục, vaccine đã được phủ rộng cả nước, các quốc gia trên thế giới cũng dần khống chế được dịch bệnh. Khi dịch bệnh giảm thiểu, nhu cầu từ mảng dịch vụ sẽ hồi phục, sức cầu sẽ tăng tốt. Thời tiết tuy có lạnh hơn, nhưng sẽ không tác động đáng kể để người nuôi tôm mạnh dạn thả nuôi, tranh thủ giá tôm thương phẩm đang còn tốt.

Người lao động qua thời gian dài va chạm dịch bệnh đã có sự chuyển đổi trong suy nghĩ tích cực hơn, chỉ có con đường chấp hành kỷ luật, chấp hành quy định sản xuất mới bảo đảm an toàn hơn về sức khỏe và có thể tăng thêm thu nhập. Mặt khác, một số lao động, trước đây xa xứ mưu sinh, nay có ý nghĩ tìm việc gần nhà cho giản tiện. Các yếu tố này là động lực để các doanh nghiệp chế biến mở rộng quy mô sản xuất của mình.

Chủ động tiếp cận thị trường

Việc cạnh tranh của con tôm Việt trước những đối thủ cùng ngành vốn không còn là chuyện xa lạ hay mới mẻ, để các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu tôm, người nuôi tôm phải tập trung tìm giải pháp. Tuy nhiên, đây là những vấn đề cốt lõi để con tôm Việt có một chiến lược phát triển toàn diện, tăng lợi thế để phát triển lâu dài.

Theo ông Hồ Quốc Lực nhận định, thách thức ngành tôm năm 2022 là các cường quốc tôm đều vượt qua dịch bệnh và có chiến lược phát triển. Ecuador, Ấn Độ có lợi thế là giá tôm rất rẻ. Trong năm 2021, Ecuador chuyển dịch mạnh tăng thị phần xuất khẩu tại châu Âu, Mỹ, giảm thị phần tại Trung Quốc. Cụ thể, Ecuador đã giảm tỷ lệ từ 53% xuống 45% tại Trung Quốc và tăng ở tổng hai thị trường châu Âu, Mỹ lên 46%. Chuyển dịch của họ sẽ tạo ra cạnh tranh mới với thủy sản nước ta. Riêng nội tại, ông Lực cho rằng vẫn còn nhiều vấn đề cần xử lý.

“Để tôm Việt lên kệ các hệ thống phân phối cao cấp và lớn tại thị trường nước ngoài, việc nuôi tôm phải chuẩn mực, có đánh số cơ sở nuôi để truy xuất nguồn gốc. Tuy nhiên, chúng ta chưa làm được. Muốn con tôm Việt được nâng tầm, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần xúc tiến nhanh, hỗ trợ các địa phương làm tốt các nền tảng này”, ông Lực đề xuất.

Tại Hội nghị trực tuyến “Giải pháp phát triển nuôi tôm tháng cuối năm 2021 và kế hoạch triển khai năm 2022”, bà Lê Hằng (đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam) cho biết: “Tôm Việt Nam có thế mạnh về thị phần và lợi thế về chất lượng so với các đối thủ cạnh tranh. Hiện nay, tại những thị trường lớn như Mỹ, Liên minh châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản, Anh và Australia, dù có nhiều đối thủ cạnh tranh nhưng tôm chân trắng và tôm sú xuất khẩu của Việt Nam luôn có vị trí số 1 nhờ chất lượng ổn định, từ tôm nguyên liệu đông lạnh đến các sản phẩm chế biến đa dạng, phù hợp với mọi phân khúc thị trường”.

Theo bà Hằng, các doanh nghiệp thủy sản nói chung, ngành hàng tôm nói riêng cần chú trọng đảm bảo an toàn cho sản xuất, việc này tốn nhiều công sức và chi phí nhưng rất cần thiết. Bên cạnh đó, phải theo dõi diễn biến tình hình thị trường, nhu cầu cũng như năng lực các quốc gia là đối thủ cạnh tranh để chủ động tìm bước đi phù hợp với hoàn cảnh, thúc đẩy nhanh nhất việc phục hồi sản xuất an toàn, tiến tới ổn định, phát triển lâu dài.

Để phát triển ngành tôm, ông Võ Quang Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An đề xuất Bộ NN&PTNT: “Các thị trường kiểm soát rất chặt chẽ đối với tôm Việt Nam, vì vậy cần thường xuyên cập nhật các yêu cầu của thị trường nhập khẩu. Bên cạnh đó, kiểm soát vật tư và nguyên liệu đầu vào cho chế biến xuất khẩu để phòng tránh dịch bệnh lây lan đối với tôm nuôi trong nước. Ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển các ứng dụng để nông dân cũng như doanh nghiệp có thể nắm rõ yêu cầu của các thị trường và đề xuất những khó khăn trong quá trình nuôi, qua đó các đơn vị chuyên ngành, nhà khoa học kịp thời thông tin hỗ trợ để tháo gỡ những vướng mắc về giải pháp kỹ thuật”.

Tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến nêu rõ, thị trường thuận lợi, giá tôm có xu hướng tăng cao là yếu tố quan trọng để ngành tôm Việt Nam, nhất là các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu tôm tận dụng tốt cơ hội nhanh chóng phục hồi sau đợt giãn cách xã hội kéo dài. Việc Việt Nam đang tham gia 16 Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới cũng là cơ hội thuận lợi để nâng cao năng lực tổ chức sản xuất đảm bảo theo chuỗi, truy xuất được nguồn gốc từ con giống, thức ăn chăn nuôi, thú y phòng bệnh, an toàn sinh học đến thu hoạch, sơ chế và chế biến phục vụ xuất khẩu.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nêu rõ, để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành tôm thì năng suất và chất lượng là 2 yếu tố then chốt. Vì vậy phải chú trọng các yếu tố nguyên liệu đầu vào đặc biệt là con giống, hạ tầng trong chuỗi sản xuất tôm.

“Trên cơ sở đánh giá chung về thị trường, các nhà sản xuất, doanh nghiệp chế biến cần chuẩn bị những giải pháp kỹ thuật và xúc tiến thương mại, tiếp cận thị trường một cách chủ động hơn. Dù khó khăn do biến đổi khí hậu, dịch Covid-19, nông sản Việt Nam nói chung và ngành tôm nói riêng sẽ vượt qua thách thức, phấn đấu đạt mục tiêu năm 2022 ngành tôm đạt sản lượng 980.000 tấn; kim ngạch xuất khẩu từ 3,9 đến 4,1 tỷ USD”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Tuệ Minh (tổng hợp)