Chiều 3/11/2006, Edwin Carter, 43 tuổi, đến Bệnh viện Barnet, London, trên xe cấp cứu. Hai ngày qua, anh ta bị nôn, tiêu chảy ra máu và rất đau đớn. Bác sĩ riêng nói rằng triệu chứng giống bệnh thương hàn, nhưng không phải vậy. Nhân viên tại bệnh viện chẩn đoán viêm dạ dày ruột và bắt đầu đợt điều trị kháng sinh.
Tình trạng của người đàn ông được cải thiện một chút, nhưng có những chẩn đoán đáng ngờ. Một người bị nhiễm trùng do vi khuẩn sẽ có số lượng bạch cầu cao, vì cơ thể sản xuất nhiều tế bào này hơn để chống lại nhiễm trùng. Trong trường hợp này, số lượng bạch cầu rất thấp và đang giảm dần.
Bốn ngày sau, khi Carter vẫn chưa hồi phục như mong đợi, vợ anh ta nói với bác sĩ, rất có thể, chồng bị đầu độc. Điều này nghe có vẻ viển vông, các nhân viên y tế đã cố gắng trấn an cặp đôi.
Edwin Carter là cựu điệp viên Nga, tên thật Alexander Litvinenko. Ảnh: CNN
Một tuần sau, tình trạng của Carter vẫn không cải thiện. Ngày 11/11, tóc của anh bắt đầu rụng. Đây là một triệu chứng mà hầu hết mọi người gặp với phương pháp điều trị hóa trị liệu cho bệnh ung thư. Tuy nhiên, nó cũng là dấu hiệu kinh điển của ngộ độc thallium. Thallium là kim loại nặng, ở dạng muối dễ dàng được hấp thụ vào cơ thể, nơi nó có thể gây ra thiệt hại đáng kể, và nếu ăn nhiều hơn một gram, có thể gây tử vong.
Trường hợp ngộ độc thallium rất hiếm, trường hợp gần nhất ở Anh, là năm 1970, khi một kẻ giết người hàng loạt cố ý dùng muối thallium để đầu độc đồng nghiệp. Trong khi các bác sĩ chờ đợi kết quả xét nghiệm chính xác chất độc là gì, Carter đã được điều trị bằng thuốc giải độc thallium.
Trong khi Carter cho thấy một số dấu hiệu điển hình của ngộ độc thallium, các triệu chứng khác như cảm giác kim châm đau đớn ở bàn chân và bàn tay, cùng với tê nhức, bắt đầu xuất hiện.
Trong khi đó, số lượng tiểu cầu của Carter cũng thấp một cách đáng lo ngại. Trên thực tế, anh ta càng ngày càng trông giống như người ung thư đang xạ trị.
Sau đó, kết quả từ thử nghiệm thallium được đưa ra. Chúng cao hơn một chút, nhưng không nhiều so với mức bình thường, nghĩa là không có khả năng gây hại cơ thể. Nhưng tình hình của Carter vẫn ngày một tệ đi. Các bác sĩ trắng đêm trong phòng thí nghiệm, thử hàng trăm xét nghiệm với các loại chất độc khác nhau để tìm ra chính xác thứ đã khiến Carter như hiện tại. Cảnh sát được điều đến.
Ngày 17/11/2006, Carter được chuyển đến Bệnh viện University College, nơi anh được chăm sóc chuyên khoa hơn. Cùng ngày, hai thám tử đến bên giường anh và bắt đầu thẩm vấn. Gần chín giờ phỏng vấn đã được ghi lại trong ba ngày sau đó.
Carter hoá ra là mật vụ người Nga, tên thật là Alexander Litvinenko, đến hoạt động tại Anh nhiều năm trước đó. Anh là cựu sĩ quan của Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB), người chuyên chống tội phạm có tổ chức. Anh ta sau đó làm việc cho cơ quan an ninh Anh.
Trong những hơi thở yếu ớt, anh nói về các cuộc gặp với các đối tác kinh doanh và mật vụ với những chi tiết không khác phim James Bond.
Ngày 20/11 cùng năm, ngay sau khi kết thúc cuộc phỏng vấn với cảnh sát, anh được chuyển đến phòng chăm sóc đặc biệt. Các cơ quan nội tang của anh bắt đầu hỏng. Việc xác định chất độc vẫn chưa có kết quả.
Đã có nhiều thử nghiệm hơn. Một lít nước tiểu của Carter đã được gửi đến các nhân viên y tế tại Cơ sở sản xuất vũ khí nguyên tử để thử nghiệm. Ba ngày sau, chất độc cuối cùng cũng được nhận dạng. Nó là polonium210.
Sáu giờ sau, anh ngừng tim và chết. Alexander Litvinenko trở thành nạn nhân đầu tiên được xác nhận tử vong do cố ý đầu độc bằng polonium210.
Không có gì ngạc nhiên khi các nhân viên y tế phải vật lộn với việc chẩn đoán chất độc khi trước đó trong lịch sử thế giới, chưa từng có trường hợp nào chết vì chất này được biết đến. Ngay cả khi chất độc được xác định, nó vẫn là một chất ít được người biết đến, chứ chưa nói đến tác hại gây ra cho cơ thể con người.
Polonium là kim loại phóng xạ được Marie Curie phát hiện lần đầu tiên vào năm 1898 và được đặt theo tên quê hương của bà - Ba Lan, trong tiếng anh là Poland. Marie Curie đã mất nhiều năm để chiết xuất một lượng cực nhỏ polonium nguyên chất từ khoảng hai tấn kim loại.
Nó đã mang lại cho bà giải Nobel lần thứ hai, nhưng bà có lẽ cũng là nạn nhân đầu tiên của nguyên tố này khi bà qua đời vào năm 1934 vì bệnh thiếu máu bất sản, kết quả trực tiếp của những năm bà làm việc với vật liệu phóng xạ.
Marie Curie lần thứ hai giành Nobel hoá học nhờ nghiên cứu về polonium. Ảnh: The Mirror
Việc chiết xuất polonium từ máy bơm nước bọt là một cách làm không hiệu quả và nguy hiểm. Ngày nay nó được sản xuất trong các lò phản ứng hạt nhân, mặc dù phần lớn các cơ sở này không cô lập được polonium được tạo ra. Nguồn cung cấp polonium (được sử dụng trong các thiết bị chống tĩnh điện) trên thế giới đến từ một nhà máy hạt nhân ở Nga.
Có hai lựa chọn có sẵn cho bất kỳ ai muốn nắm giữ polonium: mua nó trên thị trường chợ đen (không dễ dàng, bất hợp pháp và rất, rất đắt), hoặc tự chế tạo (khó đạt được một cách lén lút và rất có thể sẽ giết bạn trong quá trình).
Ngay cả khi bạn có thể chạm tay vào một mảnh nhỏ polonium nguyên chất, điều này sẽ không tốt cho bạn vì nó là một chất độc. Cơ thể không hấp thụ kim loại tốt lắm, vì vậy bạn sẽ cần phải biến nó thành muối. Chế xuất nó từ phản ứng hóa học rất dễ dàng, chỉ cần thêm một chút axit. Nhưng quá trình này cực kỳ nguy hiểm vì bức xạ phát ra. Sẽ là tự sát nếu thử nó mà không có kiến thức chuyên môn và thiết bị bảo hộ phù hợp.
Cảnh sát xác định, sau khi nắm được polonium ở dạng thích hợp, những kẻ muốn ám sát Alexander Litvinenko cho nó vào bình trà tại quán bar ở khách sạn Millennium, London. Nạn nhân không uống nhiều trà, nhưng 26 microgam polonium được tìm thấy trong máu của anh ta. Đây là một lượng nhỏ đến mức bạn sẽ khó nhìn thấy nó nếu không có sự trợ giúp của kính lúp, song là quá đủ để giết người.
Khả năng gây độc của Polonium là do các hạt alpha năng lượng cao mà nó phát ra khi các nguyên tử phân rã. Các hạt alpha sẽ xé toạc thứ đầu tiên chúng gặp phải, có thể là một phân tử nước, chất béo, protein hoặc ADN. Một hạt alpha sẽ tạo ra sự tàn phá đáng kinh ngạc trên đường đi của nó, nhưng đường đi đó rất ngắn - chỉ vài mm trong cơ thể. Nó đủ để phá hủy các tế bào, và nếu đủ số lượng tế bào chết, một cơ quan sẽ bị hỏng, nhưng các hạt không thể đi đủ xa để thoát khỏi cơ thể.
Đây là lý do tại sao khi các máy dò phóng xạ được đưa qua cơ thể của Litvinenko, họ không thể phát hiện ra nguyên nhân của sự phá hủy đang diễn ra bên trong. Hầu hết các bộ phát alpha cũng phát ra tia gamma mạnh, dễ dàng phát hiện ra bên ngoài cơ thể, nhưng polonium210 thì rất hiếm khi phát tia gamma.
Tuy nhiên, polonium bên ngoài cơ thể, ví dụ, trên tay và quần áo của những người xử lý chất độc và bất cứ thứ gì họ tiếp xúc, dễ bị phát hiện hơn nhiều. Sử dụng một chất độc kỳ lạ như vậy, mặc dù có thể được lựa chọn vì nó được cho là không thể truy xuất được, nhưng trên thực tế, việc tìm kiếm dễ dàng hơn.
Nhưng làm thế nào để bạn phát triển cuộc thử nghiệm về chất gì đó trước đây chưa từng được biết đến? Đây có thể là trường hợp giết người đầu tiên bằng polonium, nhưng polonium và khoa học bức xạ đã được biết đến trong hơn một thế kỷ qua, nó cho phép các nhà khoa học chiết xuất polonium từ mẫu nước tiểu của Litvinenko.
Alexander Litvinenko bị rụng tóc, sút cân trong những ngày cuối đời, do tác dụng của polonium. Ảnh: The Guardian
Đáng buồn thay, kiến thức này mang lại rất ít hy vọng điều trị trong các trường hợp ngộ độc polonium. Khi Litvinenko nuốt ngụm trà nhiễm độc đầu tiên, số phận của anh ta gần như chắc chắn đóng đinh vào cái chết. Đơn giản là không có cách nào để loại bỏ tất cả polonium khỏi cơ thể và sửa chữa những tổn thương đã gây ra. May mắn thay, việc tiếp cận với polonium210 nằm ngoài khả năng của hầu hết mọi người.
Một cuộc điều tra căng thẳng và kỹ lưỡng về cái chết của Alexander Litvinenko được thực hiện suốt 10 năm. Năm 2014, Bộ trưởng Nội vụ Anh công bố quyết định của Chính phủ thành lập cuộc điều tra cái chết của Alexander Litvinenko.
Cuộc điều tra gây ra nhiều căng thẳng trong quan hệ Nga - Anh giai đoạn đó, song điều quan trọng nhất, thuốc giải cho polonium vẫn là ẩn số.
