Phát biểu tại buổi gặp mặt đầu xuân Quý Mão 2023 với cán bộ công chức ngành nội vụ, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà đã nhấn mạnh một trong các nhiệm vụ trọng tâm là phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương sớm hoàn thành việc xác định vị trí việc làm và mô tả khung năng lực vị trí việc làm.

Đồng thời bộ cũng xây dựng lộ trình cho cải cách chính sách tiền lương từ năm 2024 trở đi.

10 năm thâm niên, lương chưa đủ sống

Ông S. (38 tuổi, công chức tại Hà Nội) cho biết ông đã làm việc tại cơ quan nhà nước hơn 10 năm nhưng đến nay tổng lương được hưởng 4.027.000 đồng/tháng. Theo ông S., mức lương này không đủ chi tiêu, trang trải cuộc sống.

"Hơn 10 năm làm việc ở trung tâm quỹ đất, cấp phường nhưng đến nay cả phụ cấp tổng số tiền lương được hưởng hơn 4 triệu đồng khiến tôi phải đi làm thêm nhiều công việc khác để kiếm sống. Có thời điểm hết giờ làm việc tại trụ sở UBND phường tôi phải chạy thêm xe công nghệ", ông S. cho biết.

Còn ông M. (phó chủ tịch UBND phường tại Hà Nội) cũng chia sẻ lương cán bộ, công chức hiện tại đều theo hệ số thâm niên nhân với lương cơ bản (lương cơ sở) 1.490.000 đồng/tháng. Nếu mới tốt nghiệp đại học thi đỗ công chức thì tổng thu nhập chỉ khoảng 3,5 triệu đồng/tháng. 

"Hơn 3 triệu đồng mà phải chi tiền xăng xe, ăn sáng, ăn trưa, ăn tối... sẽ không đủ mức sống ở thành thị. Đặc biệt là ở Hà Nội vật giá cao hơn nông thôn rất nhiều, trong khi mức lương thì áp dụng các tỉnh, thành phố như nhau không chênh lệch mấy. Nếu mức lương cứ duy trì như hiện tại thì bộ phận công chức không đáp ứng được đời sống sinh hoạt tối thiểu. Chưa nói đến chăm lo cho gia đình. Họ sẽ tự xin nghỉ, rút ra đi làm ở nơi khác có thể vất vả hơn nhưng đảm bảo điều kiện sống cho bản thân và gia đình", ông M. cho hay.

Theo ông M., để cải cách tiền lương không thể bám sát theo lương cơ sở như hiện tại. "Theo tôi được biết lương cơ sở sắp tới từ 1,49 triệu đồng sẽ được tăng lên 1,8 triệu đồng/tháng, nhân với số năm công tác thì vẫn chưa đảm bảo cuộc sống. Ví dụ cán bộ công tác lâu năm hệ số 3 thì tổng thu nhập chỉ có 5,4 triệu đồng/tháng. Căn cứ vào lương cơ sở để tăng lương cho công chức sẽ không phù hợp", ông M. nói thêm. 

Và theo vị phó chủ tịch UBND phường, nên căn cứ vào mức lương tối thiểu đối với người lao động. Ngoài ra cần có nhìn nhận thực tế về tiền lương, có điều chỉnh phù hợp để đội ngũ công chức yên tâm công tác, cống hiến, phục vụ người dân.

Cải cách tổng thể chính sách tiền lương

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại diện Bộ Nội vụ cho hay các đề án liên quan biên chế, tiền lương đều là các đề án rất lớn, quan trọng. Liên quan biên chế, từ cuối năm 2022, bộ đã ban hành thông tư 12 nhằm hướng dẫn về việc này.

Đối với vấn đề tiền lương, theo đại diện Bộ Nội vụ, nghị quyết 27 của trung ương nêu từ năm 2021 sẽ thực hiện cải cách chính sách tiền lương. Nhưng do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 nên Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương đã xem xét và quyết định lùi thời điểm cải cách tiền lương trong thời hạn nhất định. Trong khi chưa thực hiện được chính sách cải cách tiền lương, sẽ thực hiện điều chỉnh mức lương cơ sở. Tuy nhiên trong 3 năm 2019 - 2021, do ảnh hưởng của dịch bệnh nên chưa thể thực hiện được việc tăng lương cơ sở.

Tại kỳ họp thứ 4 (tháng 11-2022), Quốc hội đã quyết nghị tăng lương cơ sở từ 1,49 triệu đồng lên 1,8 triệu đồng/tháng từ ngày 1-7-2023. Mức điều chỉnh khoảng 20,8% được đánh giá tiệm cận dần với cải cách chính sách tiền lương. 

Hiện nay bộ đang chủ động tham mưu cho cấp có thẩm quyền để ban hành các văn bản quy phạm pháp luật nhằm thực hiện đề án cải cách tiền lương. Về thời gian cụ thể thực hiện cải cách tiền lương, đại diện bộ cho hay căn cứ tình hình kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước năm 2023 và 2024, Bộ Nội vụ sẽ phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan trình cấp có thẩm quyền lộ trình triển khai thực hiện cải cách tổng thể chính sách tiền lương theo nghị quyết 27 của trung ương.

Đại diện Bộ Nội vụ cũng nhấn mạnh quan trọng nhất của việc cải cách tiền lương không phải ở số tiền tăng mà căn cơ là cần có sự cải cách tổng thể từ hệ số, thang bảng lương, chính sách tiền lương... Nghị quyết 27 của trung ương đã nêu rõ nhiều điểm mới khi cải cách tiền lương. Trong đó, trước đây trả lương theo hệ số, ngạch, bậc nhưng khi cải cách sẽ trả lương theo vị trí, việc làm. Muốn thực hiện được việc này phải xác định được vị trí việc làm, độ phức tạp của từng vị trí thì mới trả được lương cho phù hợp.

Tăng lương phải gắn với tăng "năng suất"

Trao đổi với Tuổi Trẻ về vấn đề trên, ông Đỗ Thiên Anh Tuấn - giảng viên Đại học Fulbright Việt Nam - cho hay cải cách tiền lương là vấn đề lâu dài gắn với cải cách nền hành chính công vụ. Với quy mô bộ máy hành chính công vụ hiện nay chúng ta cần tinh giản biên chế một cách thực chất, có nghĩa người có năng lực thì giữ lại, người nào sáng cắp ô đi chiều cắp ô về cuối tháng lĩnh lương cần chuyển sang dạng làm việc hợp đồng. Trường hợp họ không hoàn thành KPI (chỉ tiêu về đánh giá hiệu quả công việc của cán bộ, công chức) thì phải cho thôi hợp đồng.

Cũng theo ông Tuấn, cần khuyến khích khu vực nhà nước áp dụng mô hình hợp đồng lao động như khu vực tư nhân, bởi xét cho cùng nhà nước là người mua dịch vụ của những người cung cấp dịch vụ công. Cần chuyển sang cơ chế hợp đồng lao động để áp dụng các nguyên tắc hợp đồng của khu vực tư nhân vào khu vực nhà nước. Chúng ta cần xây dựng một nền hành chính phục vụ người dân, muốn vậy phải có đánh giá hiệu quả công việc của công chức, viên chức, người hưởng lương, chứ không nên tinh giản không thực chất, nửa vời.

Ông Tuấn cũng cho rằng cần minh bạch vấn đề về tinh giản biên chế, cần rõ ràng tiêu chí, tiêu chuẩn, điều kiện để đánh giá năng lực làm việc của cán bộ, công chức, viên chức. Bởi nếu không giữ được những người giỏi, người tinh túy trong bộ máy thì tăng lương chỉ là tai vạ. Vì thế cần tinh giản biên chế thực chất, công khai, minh bạch, hiệu quả. Tinh giản biên chế phải là cơ hội để loại bỏ những người "ăn bám" hệ thống, để giữ lại những người tài năng, tâm huyết làm việc trong khu vực công, ông Tuấn nhấn mạnh.

Số tiền ngân sách tiết kiệm được trong quá trình tinh giản biên chế theo ông Tuấn cần được sử dụng để trả thu nhập tăng thêm cho những người có năng lực ở lại trong bộ máy hành chính. Như vậy mới kích thích họ có động lực làm việc tốt hơn. Đồng thời cần xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả làm việc của công chức, viên chức dựa theo KPI để trả thu nhập tăng thêm cho họ. Việc tăng thu nhập của công chức, viên chức mới gắn liền với cải thiện năng suất làm việc trong khu vực công. 

Trước đây, một cán bộ, công chức chỉ phục vụ 50 người dân, doanh nghiệp, nay họ phục vụ 100 người dân, doanh nghiệp thì mức lương trả phải tương xứng với đóng góp của họ.

Cũng trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Nguyễn Huy Thái (đoàn Bạc Liêu) đánh giá việc tăng lương cơ sở lên 1,8 triệu đồng/tháng từ 1-7-2023 là sự nỗ lực rất lớn của Chính phủ. Tiền lương, thu nhập của công chức, viên chức, người lao động sẽ được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, với mức tăng ấy trong điều kiện không thể cao hơn nữa ở thời điểm hiện tại, vẫn chưa thể đáp ứng đời sống của người làm công ăn lương. 

Ông Thái chỉ rõ nhiều ý kiến cho rằng lương tăng là tín hiệu đáng mừng nhưng không phải giải pháp dài hơi để công chức, viên chức gắn bó với nghề. Mà đẩy nhanh tiến độ cải cách chính sách tiền lương mới thực sự là giải pháp căn cơ - điều mà lẽ ra, nếu không phải phòng chống dịch - đã được thực hiện từ năm 2021.

Vị đại biểu nhấn mạnh cán bộ, công chức, viên chức và người lao động nhận mức lương thấp sẽ không phản ánh đúng giá trị sức lao động đóng góp cho cơ quan, đơn vị. Bên cạnh đó, tiền lương thấp không đủ bù đắp cho quá trình tái sản xuất giản đơn, đó là chưa nói đến tái sản xuất mở rộng. Đồng thời chưa thể bù đắp được quá trình đào tạo và tự đào tạo của cán bộ, công chức, viên chức để mà toàn tâm, toàn ý với công việc được giao. 

"Chính phủ đề xuất Quốc hội chưa thực hiện cải cách tiền lương trong năm 2023. Nhưng nếu năm 2023 đất nước phát triển kinh tế - xã hội tốt và tăng trưởng kinh tế vĩ mô ổn định, bền vững, không bị tác động bởi các yếu tố khách quan như 3 năm qua nên triển khai chính sách cải cách tiền lương. Cử tri rất trông đợi và mong đề án này sớm thực hiện", đại biểu Thái nêu.