Bài học của năm 2022

Theo FiinRatings, thị trường năm qua nhiều khó khăn với tâm điểm đáng chú ý thuộc về 4 nhóm ngành: bất động sản, chứng khoán, ngân hàng và sản xuất điện.

Đánh giá về các yếu tố cốt lõi và bài học rút ra, RiinRatings cho rằng bài học đáng chú ý là quy mô lớn không đồng nghĩa với năng lực trả nợ tốt. Khi thị trường nhà ở Trung Quốc gặp khủng hoảng, tập đoàn bất động sản lớn nhất của Trung Quốc là Evergrande đã tuyên bố phá sản do sử dụng đòn bẩy cao. Khủng hoảng thanh khoản Evergrande đã lặp lại ở Việt Nam với Tân Hoàng Minh và Vạn Thịnh Phát, song tương đối bất ngờ khi nền kinh tế nói chung và thị trường bất động sản Việt Nam nói riêng được kỳ vọng phục hồi ở đầu năm 2022.

Kết quả kinh doanh 9 tháng năm 2022 cho thấy top 20 nhà phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ có tỷ lệ bình quân nợ vay/EBITDA là 6,99 lần trong khi hệ số chi trả lãi vay đạt 3,74 lần.

Kết hợp với tình hình thắt chặt tín dụng, nhiều doanh nghiệp khó tránh khỏi suy giảm chất lượng tín dụng. Một số trường hợp có thể kể đến NVL và HPX, hai doanh nghiệp này sử dụng đòn bẩy trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) cao nhưng sức khỏe tài chính yếu kém đã gây tác động xấu đến khả năng thanh toán các khoản nợ.

Đây cũng là bài học cho các nhà đầu tư TPDN về sự cần thiết của việc tự đánh giá chất lượng sản phẩm, hoặc sức khỏe tài chính của doanh nghiệp phát hành khi đầu tư vào các sản phẩm tài chính rủi ro cao.

FiinRatings cũng nhấn mạnh cơ chế chính sách đóng vai trò trọng yếu. Thị trường tài chính năm 2022 đã chững lại bởi một loại sai phạm mang tính dân sự và hình sự. Sự đổ vỡ hàng loạt này làm dấy lên hoài nghi về tính hiệu quả của các quy định pháp lý với các kênh vốn chính.

Do đó, một số thông tư đã được đưa ra nhằm nắn lại dòng vốn của thị trường. Kênh vốn tín dụng chịu tác động từ: Thông tư 16/2021/TT-NHNN quy định tỷ lệ nắm giữ TPDN của ngân hàng, Thông tư 39/2016/TTNHNN không cho vay đặt cọc bất động sản hình thành trong tương lai. Với kênh TPDN, Nghị định 65/2022/NĐ-CP yêu cầu chặt chẽ hơn về tiêu chuẩn nhà đầu tư và trách nhiệm các bên liên quan.

Các chính sách mới đã gây ảnh hưởng lên thị trường TPDN khi hoạt động phát hành trong năm chỉ bằng 36,29% tổng giá trị năm 2021. Một số quy định khác cũng ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng như Dự thảo Quy hoạch điện 8. Sự chậm trễ trong phê duyệt đề án đã đẩy nhiều doanh nghiệp năng lượng tái tạo phải hoạt động dưới công suất và suy giảm dòng tiền do bị nợ tiền bán điện từ EVN.

Có thể nói, cơ chế chính sách đang cho thấy vai trò và tầm quan trọng của việc xây dựng quy định theo các chuẩn mực sao cho hợp lý hơn, nhưng không đồng nghĩa thắt chặt nguồn vốn của các doanh nghiệp.

Cơ hội để sàng lọc sức khỏe tài chính

FiinRatings cho rằng, khó khăn thanh khoản tiếp diễn. FiinRatings ước tính đáo hạn TPDN riêng lẻ sẽ có điểm rơi vào năm 2023 và 2024, tương đương 157.970 tỷ đồng và 341.270 tỷ đồng. Thị trường có thể chứng kiến thêm nhà phát hành mất khả năng thanh toán, đặc biệt là doanh nghiệp liên tục tăng cường đòn bẩy trong ít nhất 3 năm và có dòng tiền yếu. Tuy nhiên, đơn vị này kỳ vọng áp lực đáo hạn sẽ được giải tỏa nếu dự thảo sửa đổi Nghị định 65 cho phép gia hạn nợ được thông qua.

Về lãi suất toàn cầu năm 2023, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed)đã nâng lãi suất thêm 25 điểm phần trăm vào kỳ họp tháng 2, tương đương với việc đưa lãi suất tham chiếu lên mức 4,5% - 4,75%. Dữ liệu kinh tế tháng 12/2022 của Mỹ cho thấy tăng trưởng tiền lương và lao động đã chậm lại và chỉ số giá PCE lõi giảm còn 4,4%, song vẫn cao hơn nhiều so với mục tiêu 2%. Đây là cơ sở để Fed tiếp tục thực hiện chính sách thắt chặt trong ít nhất quý I năm 2023 và duy trì ở mức này đến hết năm.

FiinRatings kỳ vọng mặt bằng lãi suất Việt Nam sẽ neo cao trong ít nhất nửa đầu năm 2023 trước khi hạ nhiệt. Cuộc đua giữa các ngân hàng thương mại đã đẩy lãi suất cho vay lên 11,6%/năm, nhờ đó xu hướng găm giữ USD đã có sự đảo chiều. Việc NHNN niêm yết giá ở 23.450 VNĐ cho thấy động thái mua bổ sung dự trữ ngoại hối từ ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, thu hút FDI đăng ký mới và xuất khẩu đuối dần ở nửa cuối năm 2022 khi các thị trường lớn giảm tốc cũng khiến triển vọng lãi suất 2023 khó khăn hơn.

Dự báo sẽ không còn đợt tăng lãi suất điều hành nào trong 2023, nhưng lãi suất huy động duy trì cao do chênh lệch huy động vốn – tín dụng nới rộng và độ trễ chính sách. Một vài biến số cần lưu ý gồm áp lực lạm phát quay lại khi kinh tế Trung Quốc phục hồi, xung đột chính trị toàn cầu chưa có dấu hiệu kết thúc, và hành động của Mỹ để xử lý trần nợ công.

Lãi suất giai đoạn cuối năm sẽ được hỗ trợ bởi đầu tư công, trong đó kỳ vọng tốc độ giải ngân sẽ nhanh hơn so với năm 2022 (đạt 67,27% kế hoạch). Năm 2023 sẽ tiếp nhận các dự án trọng điểm gồm Sân bay Long Thành, Cao tốc Bắc Nam giai đoạn 2, đường Vành đai 3, đường Vành đai 4. Ngoài ra, thiếu hụt nguồn cung đá xây dựng cũng được giải tỏa khi Luật Dầu khí sửa đổi đã được thông qua, tạo điều kiện cho việc khai thác các mỏ đã hết hạn.

Theo FiinRatings, nhìn khía cạnh tích thị trường vốn năm 2023 có cuộc thanh lọc, thị trường TPDN sắp tới sẽ bước vào chu kỳ mới với nhiều thay đổi cốt lõi giúp kênh vốn này phát triển bền vững hơn.

"Tuy còn nhiều khó khăn, chúng tôi đánh giá đây là cơ hội để sàng lọc sức khỏe tài chính của các chủ thể tham gia. Việc kênh vốn này bị kiểm soát chặt hơn đã hỗ trợ cơ quan quản lý nhận diện các doanh nghiệp yếu kém để có các biện pháp khu trú riêng. Mặt khác, các đơn vị phát hành với năng lực tài chính mạnh và mô hình kinh doanh tốt có thể tận dụng thời cơ để mở rộng thị phần kinh doanh của mình trong kỳ kinh doanh sắp tới", FiinRatings đánh giá.

Cũng theo đơn vị này, loạt vi phạm vừa qua đã gây tâm lý xáo trộn không đáng có, song cũng giúp thành phần tham gia hiểu rõ hơn về các vấn đề của thị trường. Nhà đầu tư cũng được hỗ trợ bởi các quy định mới, trong đó yêu cầu đơn vị phát hành, định chế trung gian công bố thông tin về tình hình tài chính và hồ sơ chào bán TPDN. Tình hình minh bạch thông tin sẽ được cải thiện dần với sự phát triển của hệ thống giao dịch thứ cấp tập trung vào năm sau, và cơ sở nhà đầu tư sẽ chuyển dịch sang các định chế tài chính.

Trong bối cảnh thanh khoản mắc kẹt, doanh nghiệp có chất lượng tín dụng kém có thể chứng kiến dòng tiền bị bào mòn và khó khăn tiếp cận vốn đảo nợ. Tuy nhiên, các đơn vị có dòng tiền mạnh và huy động được vốn quốc tế vẫn sẽ vượt qua được giai đoạn trên. Năm 2023 sẽ thêm nhiều doanh nghiệp đáp ứng tiêu chí và huy động thành công tín dụng/trái phiếu xanh.