Trao đổi với Tuổi Trẻ, PGS.TS LÊ VĂN CƯỜNG - phó viện trưởng Viện xây dựng Đảng (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) - cho biết quy định 96 mới ban hành của Bộ Chính trị đã có sự kế thừa quy định 262 năm 2014 của Bộ Chính trị khóa XI về nội dung này. Quy định nhằm tiếp tục cụ thể hóa, chặt chẽ hơn trong việc lấy phiếu tín nhiệm đối với các cán bộ lãnh đạo, quản lý đã được thực hiện trong thời gian qua.

Đồng thời quy định cũng cập nhật tình hình, thể hiện sự đồng bộ, liên thông các quy định 41 năm 2021 của Bộ Chính trị về việc từ chức, miễn nhiệm cán bộ và thông báo kết luận số 20 năm 2022 của Bộ Chính trị về bố trí cán bộ sau khi bị kỷ luật mà có năng lực, uy tín giảm sút.

Mục đích rõ để đánh giá cán bộ 

* Đâu là những điểm mới của quy định 96, thưa ông?

- Quy định 96 lần này có một số điểm mới, bổ sung, trong đó các điều khoản được cụ thể hóa hơn và xử lý nghiêm hơn. 

Cụ thể ngay ở phần quan điểm, nguyên tắc của quy định đã nêu rõ việc lấy phiếu tín nhiệm là nội dung quan trọng trong đánh giá cán bộ, được thực hiện định kỳ. 

Còn ở quy định 262 năm 2014 nêu phiếu tín nhiệm là một trong những kênh thông tin tham khảo quan trọng cho việc đánh giá, bố trí sử dụng cán bộ. 

Như vậy, việc lấy phiếu tín nhiệm không còn chỉ là kênh thông tin mang tính chất tham khảo quan trọng mà đã trở thành nội dung quan trọng.

Cạnh đó, trong tiêu chí lấy phiếu cũng bổ sung kết quả lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện chủ trương của Đảng về đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực, những điều đảng viên không được làm; việc thường xuyên giữ mối liên hệ với cấp ủy nơi cư trú; kết quả lãnh đạo công tác tổ chức, cán bộ; công tác kiểm tra, giám sát... 

Quy trình lấy phiếu cũng có thay đổi, nếu như quy định cũ chia làm ba nhóm cán bộ lấy phiếu tín nhiệm thì quy định mới chỉ chia làm hai nhóm. Gồm nhóm một là các chức danh cấp ủy và chức danh, chức vụ, lãnh đạo quản lý trong hệ thống chính trị. Nhóm hai là các chức danh cán bộ do Quốc hội và Hội đồng nhân dân bầu hoặc phê chuẩn.

Một điểm mới đáng chú ý nữa là đã quy định rõ ràng, chặt chẽ hơn việc sử dụng kết quả phiếu tín nhiệm. Nếu như ở quy định cũ nêu kết quả được sử dụng để tham khảo thì quy định 96 đã khẳng định kết quả này để đánh giá cán bộ, làm cơ sở cho quy hoạch, điều động, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ... Cùng với đó, các mức xử lý đối với kết quả tín nhiệm cũng cụ thể, nặng hơn trước.

* Với các điểm mới trong quy định mới này đã bỏ đi các yếu tố "định tính" mà có biện pháp xử lý ngay đối với cán bộ có phiếu tín nhiệm thấp?

- Đúng như vậy, quy định mới đã chặt chẽ hơn về tổ chức thực hiện. Nếu như ở quy định cũ dùng những cụm từ mang tính chất định tính như tham khảo, xem xét cho thôi hay đợi đến rà soát, bổ sung quy hoạch. Còn theo quy định mới, sau khi lấy phiếu nếu tín nhiệm thấp sẽ xử lý ngay và đưa ra từng khung rất cụ thể: trên 50% nhưng dưới 2/3 thì cho từ chức, đưa ra khỏi quy hoạch, trên 2/3 thì miễn nhiệm luôn.

Việc quy định rõ ràng như vậy sẽ giúp các cấp ủy, đơn vị khi tổ chức lấy phiếu sẽ dễ dàng thực hiện. Cùng với đó, từ việc khẳng định đây là biện pháp nhằm đánh giá cán bộ chứ không phải tham khảo sẽ tránh được tâm lý của người được lấy phiếu và người bỏ phiếu là lấy phiếu chỉ là hình thức, "tín nhiệm thấp vẫn được dùng" hay "huề cả làng"...

* Việc lấy phiếu tín nhiệm này vừa là thử thách nhưng cũng vừa là động lực để những người cán bộ lãnh đạo hoàn thiện mình?

- Việc lấy phiếu tín nhiệm có thể xem liên quan đến sinh mệnh chính trị của từng đảng viên, nhất là các cán bộ đang giữ chức danh lãnh đạo, quản lý được đưa vào diện lấy phiếu. Đây cũng có thể coi như thử thách rất lớn nhưng là thử thách tích cực để mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là người lãnh đạo "tự soi, tự sửa" lại mình. Qua đó nâng cao năng lực lãnh đạo, quản lý điều hành để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. 

Lấy phiếu tín nhiệm cũng như một biện pháp nhắc nhở, tạo ra yêu cầu cao đối với người được lấy phiếu phải thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, phải dám nghĩ, dám làm, dám đương đầu với thử thách, năng động, sáng tạo, đổi mới...

* Tuy nhiên cũng có lo ngại việc cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám va chạm... có thể dễ bị "mất phiếu" khi lấy phiếu tín nhiệm?

- Đúng vậy, đây là một "nan đề", bởi nhiều khi những cái mới lại thành cái lạ, ngược với cái chung và không dễ được chấp nhận. Vì vậy, những cán bộ xung phong, dám làm, dám đương đầu với cái khó, "nói sự thật mất lòng" hoặc những lĩnh vực hay va chạm với đời sống người dân, xã hội rất có thể sẽ không được phiếu tín nhiệm cao. 

Dư luận cũng đặt ra việc với các cán bộ quản lý ngành y tế, giáo dục, giao thông... sẽ dễ bị phiếu tín nhiệm thấp vì liên quan nhiều đến đời sống người dân hằng ngày. Còn những cán bộ cứ lối mòn mà đi, mà diễn, "mũ ni che tai" thì số phiếu tín nhiệm có khi lại cao. 

Do vậy, các cơ quan có thẩm quyền cũng cần tính toán, xem xét để có thể đánh giá, tổng kết được cụ thể. Từ đó có thể khơi dậy được khát vọng trong cán bộ để phát triển.

Cần sự công tâm của người bỏ phiếu tín nhiệm

* Như vậy người bỏ phiếu cần phải được cung cấp thông tin đầy đủ để có thể bỏ phiếu một cách công tâm, khách quan?

- Như tôi đã nói ngoài người được bỏ phiếu thì người bỏ phiếu rất quan trọng. Người bỏ phiếu phải thực sự công tâm, khách quan, tránh cho việc chỉ lấy quan hệ hay như Bác Hồ từng nêu "cánh hẩu với mình thì ưa, không phải cánh hẩu với mình thì ghét".

Muốn làm tốt điều này, trong quy định mới, Bộ Chính trị cũng đã nhấn mạnh đến việc nâng cao vai trò của người ghi phiếu và người được lấy phiếu. Trong đó, việc người được lấy phiếu phải cung cấp, thu thập thông tin một cách trung thực, khách quan cần coi trọng. Làm tốt việc này sẽ phát huy tốt vai trò, trách nhiệm của người bỏ phiếu. 

Ngoài ra, cấp trên cũng cần có những đánh giá, phân loại cụ thể để người bỏ phiếu có thêm căn cứ, cơ sở cho việc bỏ phiếu. Thêm nữa, cũng nên có nhiều kênh thông tin ở từng cấp độ khác nhau để người bỏ phiếu có thể tiếp cận để đánh giá.

* Một tiêu chí lấy phiếu tín nhiệm đối với cán bộ được nhiều người quan tâm đó là quy định xem xét về sự gương mẫu của bản thân, vợ, chồng, con... Tiêu chí này có nên được đánh giá kỹ hơn khi lấy phiếu?

- Đây không phải là tiêu chí mới mà trong quy định 262 năm 2014 đã có. Tuy nhiên thời gian qua có câu chuyện là dù có quy định nhưng vấn đề tổ chức thực hiện không tốt. Việc kiểm soát vợ, chồng, con không tốt nên dẫn đến câu chuyện một lãnh đạo đã bị xử lý hình sự và trong đó vợ, con từng đứng tên công ty có liên quan vụ án.

Vấn đề nêu gương của bản thân và gương mẫu của vợ, chồng, con cán bộ, lãnh đạo, người đứng đầu đã được Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhiều lần nêu rõ "chân mình còn lấm bê bê lại cầm bó đuốc đi rê chân người" nhằm nhấn mạnh về tầm quan trọng của việc nêu gương của cán bộ, đặc biệt là những cán bộ, lãnh đạo "càng cao thì càng phải gương mẫu". 

Quy định về 19 điều đảng viên không được làm cũng nêu rõ việc cấm đảng viên để vợ, chồng, con, bố, mẹ, anh chị... và người khác lợi dụng chức vụ, vị trí công tác của mình để trục lợi. Việc nêu gương của bản thân và gương mẫu của vợ, chồng, con hiện nay có ý nghĩa rất quan trọng và quyết định đến quá trình phát triển của mỗi cán bộ, đảng viên. 

Điều này cho thấy nếu kiểm soát tốt, có sự công khai, báo cáo đầy đủ của người cán bộ thì người bỏ phiếu sẽ có cơ sở để đánh giá đầy đủ.