Cung vượt cầu 

Cách nay khoảng 5 năm, chị Huỳnh Kim Thúy - ngụ xã Tân Thành, huyện Lai Vung (Đồng Tháp) - đã phá bỏ vườn quýt hồng để chuyển sang trồng cam sành. Lý do là quýt hồng thường xuyên bị dịch bệnh, chi phí đầu tư cao trong khi canh tác cam sành thì nhẹ hơn. “Năm ngoái, cam sành được thương lái thu mua tận vườn với giá từ 12.000-15.000 đồng/kg, có thời điểm hút hàng tăng lên 20.000 đồng/kg. Chúng tôi có lời. Vui mừng không được bao lâu thì nay cam sành tuột dốc không phanh chỉ còn 2.000-5.000 đồng/kg (tùy loại), khiến ai nấy méo mặt” - chị Thúy bộc bạch. 

Cùng cảnh ngộ trên, anh Nguyễn Văn Diên - ngụ TP Ngã Bảy (Hậu Giang) - thở dài: “Mấy năm trước, cứ đầu mùa nắng nóng, nhu cầu giải khát cao, thương lái đi mua cam sành rất nhiều. Giá cam vì vậy luôn duy trì khoảng 10.000-15.000 đồng/kg. Tuy nhiên, năm nay vào cao điểm nắng nóng nhưng giá cam sành chỉ có 2.000-5.000 đồng/kg mà vẫn khó bán”. 

Nông dân trồng cam sành ở huyện Trà Ôn (Vĩnh Long) đang rất lo lắng vì giá thấp, không bán được

Ông Trương Văn Chín - Trưởng phòng Kinh tế TP Ngã Bảy - cho hay, hiện địa phương này có hơn 1.200ha cam sành. Do gần đây giá cam sành giảm liên tục và khó bán nên đã có những vườn cam đến kỳ thu hoạch nhưng vẫn phải neo lại chờ người mua. Tình trạng này kéo dài sẽ khiến cho cam sành bị rụng, tỉ lệ hao hụt tăng, nông dân thiệt trăm bề… 

Ở huyện Trà Ôn - “thủ phủ” cam sành của tỉnh Vĩnh Long với diện tích hơn 9.500ha - đi đâu cũng nghe bà con than thở chuyện cam rớt giá, khó tiêu thụ. Ông Phan Văn Trí - ngụ xã Thới Hòa - canh tác 7 công cam sành, dù hằng ngày tập trung chăm sóc cho vườn cam đảm bảo chất lượng; thế nhưng đợt này thương lái chỉ mua có 2.500 đồng/kg, ước tính chịu lỗ hàng trăm triệu đồng. “Chưa bao giờ giá cam thấp như hiện nay, có loại thương lái chỉ trả khoảng 1.000 đồng/kg, xem như không đủ chi phí thuê nhân công thu hoạch. Tình hình này có thể khẳng định, hộ trồng ít lỗ ít, hộ trồng nhiều lỗ nhiều; nặng nhất là những hộ thuê đất trồng cam sành với giá khoảng 5 triệu đồng/công thì xem như trắng tay…” - ông Trí ngao ngán nói. 

Theo ông Nguyễn Minh Thanh - thương lái chuyên thu mua cam ở Vĩnh Long bỏ mối cho các chủ vựa hoặc đại lý ở TPHCM, các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long và Campuchia - giá cam sành thấp nhất trong nhiều năm bởi nguồn cung quá nhiều, trong khi nhu cầu thì ít; ngoài ra còn “đụng hàng” với cam ở các miền ngoài khiến việc tiêu thụ vô cùng khó khăn. 

Cần chấm dứt bài học "làm theo phong trào"

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT) tỉnh Vĩnh Long cho biết, toàn tỉnh có khoảng 80.000 tấn cam sành tồn đọng; trong đó nhiều nhất là huyện Trà Ôn, kế đến là huyện Tam Bình và Vũng Liêm… Ông Lê Văn Tám - Trưởng phòng NNPTNT huyện Trà Ôn - thông tin: “Việc đẩy mạnh các kênh tiêu thụ cam sành đang được các đơn vị chức năng tập trung quyết liệt, nhằm tháo gỡ khó khăn cho người trồng cam. Lãnh đạo huyện cũng đề nghị gần 50 cơ sở thu mua cam và các hợp tác xã (HTX) trên địa bàn huyện tăng cường mua cam sành của nông dân càng nhiều càng tốt, ước hơn 300 tấn mỗi ngày…”.

Phía Sở Công Thương tỉnh Vĩnh Long cũng phối hợp với các doanh nghiệp (DN), HTX… triển khai nhiều giải pháp đưa cam sành đi các nơi tiêu thụ. 

Người dân TP Cần Thơ “giải cứu” cam sành giúp nông dân Vĩnh Long

Tại TP Cần Thơ, Trung tâm Hỗ trợ học sinh, sinh viên thành phố, cùng đoàn thanh niên các quận, các trường đại học trên địa bàn và một số đơn vị khác tổ chức chương trình tiêu thụ cam sành giúp nông dân Vĩnh Long, với giá thu mua tại vườn khoảng 4.000-4.500 đồng/kg… Đây là những giải pháp trước mắt nhằm giảm thiểu thiệt hại cho nông dân. 

Cách đây khoảng 5 năm, Cục Trồng trọt, Bộ NNPTNT đã cảnh báo tình trạng nông dân ồ ạt trồng cây có múi khi thấy giá lên cao có rủi ro rất lớn. Cụ thể, kết quả khảo sát một số vùng ở đồng bằng sông Cửu Long cho thấy, lợi nhuận từ trồng bưởi da xanh đạt khoảng 600 triệu đồng/ha/năm trở lên; cam sành lời 370 triệu đồng/ha/năm, quýt 500-700 triệu đồng/ha/năm… cao gấp nhiều lần so trồng lúa. Vì vậy, nhiều nơi phát triển khá “nóng” diện tích cây có múi.

Điển hình như diện tích cây cam (các loại) trên cả nước đạt khoảng 90.000ha, trong khi trái cam phần lớn phục vụ tiêu thụ nội địa, do giống cũ nên không có lợi thế xuất khẩu. Ngành chức năng nhận định cả nước trồng khoảng 88.000ha cam là dư số lượng phục vụ nội địa, vì vậy không nên mở rộng thêm diện tích cam, chưa kể loại cây này dễ nhiễm bệnh. Khuyến cáo là vậy, song một số nơi nông dân vẫn trồng cam, nhất là cam sành; trong đó riêng Vĩnh Long từ năm 2020 đến nay tăng bình quân 1.000ha mỗi năm, đưa diện tích cam sành toàn tỉnh lên hơn 17.000ha. Cung vượt cầu, trong khi thị trường tiêu thụ không thể mở rộng nên hiện nay giá cam sành tuột dốc là hiển nhiên. 

Câu chuyện của cam sành hôm nay cũng là bài học từng xảy ra ở nhiều loại nông sản khác. Chẳng hạn như giữa năm 2021, giá khoai lang xuất khẩu ở Vĩnh Long chỉ còn 1.000-2.000 đồng/kg; cuối năm 2021 giá mít Thái ở Tiền Giang giảm còn 6.000-8.000 đồng/kg do xuất khẩu sang Trung Quốc khó khăn; đầu năm 2022 giá thanh long ở Long An chỉ còn khoảng 2.000 đồng/kg mà vẫn khó bán… Ngành chức năng buộc phải kêu gọi “giải cứu” giúp nông dân. Hầu hết các loại cây trái và rau củ này những năm qua phát triển “nóng” một cách tự phát, thiếu quy hoạch đồng bộ, thiếu đầu tư hạ tầng, khoa học kỹ thuật; đặc biệt là thiếu sự liên kết giữa nông dân với DN tiêu thụ. Chính tình trạng sản xuất theo phong trào, thấy loại trái cây nào hôm nay bán có lời nhiều thì ngày mai các nơi ùn ùn làm theo, cuối cùng dẫn đến thừa sản lượng và giá rớt. 

“Thời gian qua sầu riêng tăng giá khủng khiếp, mang lại lợi nhuận cả tỉ đồng/ha, khiến các nơi đua nhau trồng mới sầu riêng. Tôi là dân xứ sầu riêng Cai Lậy nhưng cũng rất lo viễn cảnh một ngày nào đó khi thị trường Trung Quốc giảm nhập khẩu thì sầu riêng sẽ sụt giá là khó tránh khỏi. Lúc đó, cũng chính nông dân sẽ thiệt hại đầu tiên, nhất là những nơi mới trồng và không có thế mạnh về sầu riêng…” - ông Trần Văn Nhị - ngụ xã Hiệp Đức, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang - cảnh báo. 

Bộ NNPTNT cho rằng, mấy năm qua ngành nông nghiệp đẩy mạnh thực hiện và tăng cường tuyên truyền nhằm chuyển đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp; nông dân cần tạo ra sự khác biệt, bán sản phẩm khác biệt; đồng thời tích hợp đa giá trị trong một sản phẩm nông nghiệp. Đây là hướng đi tất yếu, không thể nào khác được trong thời buổi công nghệ số và hội nhập toàn cầu. Muốn vậy, cần hình thành đội ngũ nông dân chuyên nghiệp. Song song đó, kéo DN vào cùng liên kết với HTX, với nông dân nhằm định hình sản xuất nông nghiệp phải hướng đến thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Một khi đầu vào của sản xuất và đầu ra sản phẩm nông sản được liên thông chặt chẽ thì câu chuyện “giải cứu” mới chấm dứt được.

Bộ NNPTNT luôn mong muốn, khuyến khích và đánh giá cao các DN đầu tư vào nông nghiệp, đóng vai trò “dẫn dắt”; một khi các DN mạnh dạn thay đổi, từ bỏ tư duy “buôn chuyến” để định hình thị trường một cách lâu dài thì liên kết với nông dân mới ổn định được…

Cần ngừng ngay việc trồng trọt không theo định hướng  Thời gian qua, xảy ra tình trạng một số loại cây trồng rớt giá, như tiêu, xoài, thanh long, cam… và nhiều cây trồng khác. Đây là hậu quả của sự phát triển nóng, không theo định hướng của các cơ quan chuyên môn.  Hiện nay cam chỉ tiêu thụ nội địa, không xuất khẩu được. Diện tích sầu riêng đang tăng nóng, chỉ trong năm 2022 tăng 27.000ha. Người dân ở nhiều địa phương đổ xô trồng sầu riêng ở những vùng trồng hoàn toàn không phù hợp và quy trình canh tác không đảm bảo. Thực trạng này có thể dẫn tới tình trạng rớt giá sầu riêng. Hiện nay, Việt Nam xuất khẩu lượng lớn sầu riêng chủ yếu sang thị trường Trung Quốc, nhưng mã số vùng trồng và đóng gói được Trung Quốc chấp nhận mới chỉ chiếm khoảng 7 - 10% sản lượng sầu riêng.  Trước khi định phát triển một loại cây trồng nào, người dân cần làm theo các định hướng, khuyến cáo về vùng phát triển, giống, quy trình canh tác và các giải pháp kỹ thuật khác của các cơ quan chuyên môn. Bà con nông dân cần ngừng ngay việc trồng trọt, phát triển nóng không theo định hướng của các cơ quan quản lý, tuyệt đối tuân theo hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền, cơ quan chuyên môn về yêu cầu quy trình canh tác, quy trình giải vụ. Ông Nguyễn Như Cường - Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NNPTNT) Nguyễn Cẩm (ghi)

Huỳnh Trọng