Anh Nguyễn Văn H., 35 tuổi (Nghệ An) cưới vợ được gần 3 năm nhưng chưa có con. Anh vốn khỏe mạnh không đau ốm hay có gì bất thường nên cương quyết không chịu đi khám.

Vợ anh đi kiểm tra kết quả hoàn toàn bình thường và dù vợ chồng anh đã dùng đủ mọi cách, uống cả thuốc nam, thuốc bắc nhưng mãi chị vẫn không có thai.

Không triệu chứng vẫn hủy diệt "tinh binh"

Sau nhiều lần thuyết phục anh mới chịu đi khám và kết quả thật bất ngờ, bác sĩ kết luận anh bị giãn tĩnh mạch tinh nên số lượng và chất lượng tinh trùng rất yếu, không thể có con.

Anh rất ngạc nhiên và không tin tưởng vào kết quả vì anh không có biểu hiện gì của bệnh nên đi khám nơi khác và kết quả cũng như vậy. Bác sĩ còn giải thích bệnh của anh đã có từ lâu, có khi từ nhỏ hoặc trong tuổi dậy thì.

Bác sĩ Nguyễn Bá Hưng, Bệnh viện Nam học và Hiếm muộn Hà Nội, cho biết trường hợp không tin vào kết quả bệnh của mình như anh H. không phải là hiếm. Thực tế có tới 40% các trường hợp hiếm muộn vô sinh nam được chẩn đoán giãn tĩnh mạch tinh. 

Số ít trường hợp giãn tĩnh mạch tinh có biểu hiện triệu chứng như có cảm giác đau tức, nặng nặng ở bìu, đau không rõ ràng thành cơn, cơn đau thường xuất hiện khi đứng lâu, ngồi nhiều nhưng khi nằm nghỉ ngơi thì lại tự đỡ.

Hiếm gặp hơn nữa là biểu hiện teo tinh hoàn ở người giãn tĩnh mạch tinh, tinh hoàn bên trái nhỏ và mật độ chắc hơn bên phải, còn hầu hết không có biểu hiện gì ngoài sờ thấy, nhìn thấy búi tĩnh mạch tinh giãn hoặc một vài tĩnh mạch tinh giãn đơn thuần.

Hơn nữa, tĩnh mạch tinh giãn thường ít được phát hiện vì ít được sự quan tâm của bệnh nhân cũng như các bác sĩ đa khoa, nên quý ông khỏe mạnh sẽ nghi ngờ với kết luận của bác sĩ.

GS.TS Đỗ Trọng Hiếu, chuyên gia sức khỏe sinh sản, giải thích về sự liên quan giữa giãn tĩnh mạch tinh và vô sinh: có nhiều ý kiến cho rằng giãn tĩnh mạch tinh làm gia tăng nhiệt độ trong bìu và tinh hoàn, làm tinh trùng yếu và chết, vì vậy phần lớn bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch tinh có số lượng tinh trùng ít và tinh trùng yếu.

Một số giả thuyết khác đưa ra do tình trạng ứ đọng tuần hoàn, hiện tượng đảo chiều shunt tức dòng máu chảy ngược từ tĩnh mạch vào mao động mạch, hoặc chảy ngược từ tĩnh mạch thận vào tĩnh mạch tinh.

Bản thân việc ứ đọng tuần hoàn đã không có lợi cho quá trình sinh tinh, hơn nữa một số tác giả còn cho rằng các chất như andrenomedulin (một peptide có tính giãn mạch được tiết ra ở tuyến thượng thận), catecholamin, prostaglandin tăng cao ở tĩnh mạch thận trái dồn về tĩnh mạch tinh trái làm cản trở quá trình sinh tinh...

Tuy nhiên đây chỉ là các giả thuyết đưa ra nhưng chưa có giả thuyết nào thực sự thuyết phục.

Phẫu thuật sớm bảo tồn sinh sản?

GS.TS Đỗ Trọng Hiếu cho biết giãn tĩnh mạch tinh là tình trạng tĩnh mạch tinh và đám rối tĩnh mạch tinh giãn bất thường tạo thành dây, búi ngoằn ngoèo trong bìu. 

Giống như tinh hoàn, tĩnh mạch tinh ban đầu cũng nằm trong ổ bụng, với việc di chuyển của tinh hoàn xuống bìu, thừng tinh và tĩnh mạch tinh ngày càng được dài ra.

Về giải phẫu, người ta quan sát thấy tĩnh mạch tinh bên phải thường đổ về tĩnh mạch chậu phải, tĩnh mạch tinh trái dài hơn và đổ thẳng về tĩnh mạch thận, tĩnh mạch tinh trái bị đoạn phân nhánh của động mạch chậu chèn lên.

Hơn nữa về cấu trúc của tĩnh mạch tinh trái thường có ít van hơn hoặc không có van (có lẽ do tĩnh mạch tinh trái bị kéo giãn trong nhiều quá trình đi xuống), nên trên lâm sàng bệnh lý giãn tĩnh mạch tinh gặp chủ yếu là bên trái. 

Có tới 90% trường hợp giãn tĩnh mạch tinh gặp bên trái, ít gặp giãn tĩnh mạch tinh bên phải và giãn tĩnh mạch tinh cả hai bên.

Việc điều trị chỉ đặt ra cho bệnh nhân trẻ có biểu hiện lâm sàng như vô sinh, đau và teo tinh hoàn tiến triển, còn lại phải nên cân nhắc điều trị cho bệnh nhân đã có con cái đầy đủ và không có biểu hiện lâm sàng khác.

Tiến hành điều trị qua từng bước, ban đầu nên tiến hành điều trị nội khoa bằng các thuốc tăng trương lực mạnh, các chất chống tác nhân oxy hoá (antioxydants) như vitamin E, selem, vitamin C... kèm theo chế độ ăn nhiều chất xơ, chống táo bón, chế độ sinh hoạt hợp lý tránh thức khuya, đứng lâu ngồi nhiều... 

Điều trị nội khoa và thay đổi chế độ sinh hoạt trong 3-6 tháng không có kết quả thì có thể cân nhắc việc điều trị ngoại khoa.  

Hiệu quả của các phương pháp phẫu thuật trên những bệnh nhân đau, teo tinh hoàn do giãn tĩnh mạch tinh rất có ý nghĩa, hầu như sau mổ bệnh nhân đỡ đau hẳn. Trong việc điều trị vô sinh, hiệu quả cải thiện tinh trùng về chất lượng và số lượng là khá cao nhưng hiệu quả có thai tự nhiên sau mổ thì chưa được khả quan cho lắm, dao động từ 30-42%.