Phải chăng là sự sắp xếp của tự nhiên nên cứ đến mùa cá de cũng là lúc giàn bầu trong vườn nhà tôi ra trái đầy giàn. Cứ mỗi lần nấu canh bầu, mẹ tôi mang dao ra cắt một khúc trái bầu trên giàn, phần bầu còn lại mẹ cắt nấu lần tiếp sau. 

Lúc cắt bầu mẹ bảo, trời nắng bầu hái vô nhanh hỏng nên cứ để cho dây bầu "bảo quản" giùm và "bầu cắt" này cũng lớn khá nhanh.

Cá de có thân hình gần giống cá cơm, thân ngắn, lớn bằng ngón tay con nít, da trên vùng lưng cá màu xanh nước biển có nhiều ở vùng  biển Đà Nẵng. 

Nhà tôi ở gần biển Tam Thanh nên cứ vào mỗi buổi sáng tinh mơ, thuyền chài cập bến là không biết cơ man nào là cá de tươi ngon với thân cá màu xanh sẫm, vảy bạc lấp lánh trong nắng sớm bình minh trông rất sinh động.

Cá de là loại cá nhỏ giàu đạm, bổ dưỡng và lành tính. Mùa cá de có từ tháng 4 đến tháng 7 hằng năm với giá khá rẻ, khoảng 50.000 đồng/kg ở các chợ ven biển Quảng Nam. 

Cá de ngọt thịt, xương mềm nên được dùng để chế biến nhiều món ngon như cá de kho tiêu, cá de chiên bột, cá de hấp, cá de làm mắm… Nhưng ngon nhất vẫn là cá de nấu canh với bầu, thích hợp cho việc giải nhiệt vào những ngày nắng nóng.

Cách nấu món canh này cũng rất đơn giản. Để có một tô canh cá de nấu với bầu như ý, cần khoảng 3 lạng cá de tươi và 1/2 trái bầu nhỏ. 

Cá de mua về rửa sạch qua nước lạnh (cơ bản cá de đã là loại cá sạch), vớt ra để ráo rồi ướp khoảng 15 phút trước khi nấu với chút nước mắm ngon cùng hạt tiêu và vài củ hành tím giã nát thêm chút dầu ăn, chút bột ớt.

Mẹ tôi nấu canh cá de với bầu như sau: bầu rửa sạch, gọt vỏ cắt lát mỏng. Bắc nồi nước lên bếp, cho muối, ít bột ngọt vào đun. 

Khi nước sôi, trút bầu và cá de và ớt chín vào cùng một lúc (nếu cho cá vào trước, cá sẽ bị chín sớm, tơi ra không đẹp bát canh). Để tô canh thêm đậm đà hương vị, lúc múc ra bát rải lên bề mặt một ít tiêu bột và vài cọng hành lá, ngò ta.

Ngoài ra, người dân quê tôi làm món bầu muối chua bằng cách lấy một trái bầu để nguyên vỏ, cắt dọc làm đôi rồi cắt khúc cỡ gang tay, phơi ngoài nắng cho heo héo. 

Tiếp đến, lấy một lít nước pha thêm 50g muối hạt nấu sôi để nguội, đổ vào hũ sành hay lọ thủy tinh. Cho bầu đã phơi vào nước muối, gài lại cho bầu ngập trong nước, sau khoảng 3-4 ngày bầu sẽ chua, dùng để nấu canh hoặc xào đều ngon.

Cá de làm sạch, ướp với 2 muỗng canh nước mắm, 1 muỗng cà phê đường, đầu hành băm rồi nấu trên bếp với lửa nhỏ với 1 tô nước nữa, nấu sôi để nấu canh. Bầu chua cắt lát dày mỏng tùy thích, vắt bỏ bớt nước, phi hành với dầu rồi cho bầu vào xào đến khi dậy mùi thơm.

Tiếp đến, phi hành với dầu ăn cho thơm, cho cá vào xào sơ. Nước nấu canh đang sôi, cho cá và bầu đã xào vào, nêm 1 muỗng cà phê hạt nêm, nếm vừa khẩu vị rồi cho hành lá vào. Tắt bếp, múc canh ra tô, trang trí ngò ta, ớt trên mặt. Canh bầu chua có thể nấu với các loại cá khác như cá lóc, cá chình, cá ngát hay nấu tôm đều ngon.

Món canh này dùng với cơm nóng rất ngon. Nhìn tô canh rất hấp dẫn với màu xanh nước biển của cá de, màu xanh "ngọc bích" của lát bầu điểm xuyết màu đỏ tươi của ớt trông rất bắt mắt.

Thưởng thức món canh này, bạn sẽ cảm nhận được hương vị rất riêng không lẫn vào đâu được với vị ngọt béo của cá de, vị chua thơm, thanh dịu của bầu muối chua, vị nồng ấm của hạt tiêu, một chút se cay, nhẹ tê đầu lưỡi của ớt chín và hương thơm ngan ngát của hành lá, rau răm, ngò ta, rất có lợi cho sức khỏe người dùng trong mùa hè nắng nóng.

Ngoài ra, mẹ tôi còn nấu canh bầu với hột vịt lộn như sau: Trứng vịt lộn luộc chín vừa nên không bể và cũng không làm đục nước canh. Bầu xắt miếng vừa ăn. Nấu nước sôi, nêm nếm gia vị xong rồi lột trứng cho vào cùng với gừng và tiêu. 

Để lửa nhỏ chừng 5 phút rồi cho bầu đã thái vào. Nước vừa sôi lại thì vớt bọt, tắt bếp cho hành, ngò, rau răm vào. Món này phải ăn nóng mới ngon, vì vậy tốt nhất nên nấu bằng nồi đất hay trả đất bởi loại nồi này giữ nhiệt lâu.

Canh bầu nấu với hột vịt lộn là một món ăn tuy mới "chế tác" nhưng đã làm hài lòng người ăn bởi mùi thơm của tiêu, của gừng, của hành, ngò, rau răm quyện vào nhau trong tô canh xanh xanh, vàng vàng thật hấp dẫn với vị ngọt thanh của bầu và vị đậm đà, béo ngậy của hột vịt lộn.

Không chỉ thơm ngon mà món canh bầu nấu với hột vịt lộn còn rất bổ dưỡng, với các dưỡng chất quan trọng như protein, chất xơ, vitamin và khoáng chất. Đặc biệt, hột vịt lộn là nguồn cung cấp protein chất lượng cao, giúp tăng cường sức khỏe và sự phát triển của cơ thể.

Đúng là: "Canh bầu nấu với cá de / Ông ăn một chén khỏe re trong người…" hay là "Vịt lộn mà nấu canh bầu / Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon".