Tháng 1 khởi đầu hanh thông dù còn nhiều yếu tố cần cẩn trọng
Khép lại tháng đầu tiên của năm 2024, xuất khẩu tăng với tốc độ kinh ngạc là 42,0% so với cùng kỳ năm trước, nhờ phục hồi ổn định trong xuất khẩu hàng điện tử. Trong báo cáo mới đây, Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC cho rằng cần diễn giải dữ liệu tháng 1 một cách thận trọng do Tết Nguyên đán năm nay đến vào giữa tháng 2, muộn hơn cùng kỳ. Mặc dù chịu tác động bởi hiệu ứng cơ sở, rõ ràng thương mại của Việt Nam vẫn tiếp tục vững vàng trên đà phục hồi.
Số lượng đặt hàng trước dòng điện thoại Samsung Galaxy S24 mới ở mức cao cũng phần nào giúp tình hình thêm lạc quan. Tuy nhiên, sự lạc quan không chỉ giới hạn trong ngành hàng điện tử khi xuất khẩu đang ghi nhận mức tăng trưởng cao trên diện rộng. Những ngành hàng đã phải hứng chịu tình cảnh trì trệ trong năm 2023 như dệt may, máy móc và đồ gỗ đã bắt đầu tăng trưởng đáng kể trở lại.
Theo đánh giá của HBSC, PMI tháng 1 cho thấy sự lạc quan một cách thận trọng nhất định. Chỉ số PMI chính trở lại mức trên 50, lần đầu tiên trong vòng năm tháng. Đơn hàng mới và đơn hàng xuất khẩu mới tiếp tục gia tăng mạnh nhưng vẫn chưa đủ để kích thích các doanh nghiệp gia tăng tuyển dụng. Tình hình giao hàng bị chậm càng khiến áp lực chi phí của nhà sản xuất tăng lên, là yếu tố nhắc nhở rủi ro do gián đoạn Biển Đỏ vẫn còn kéo dài.
Ngoài ra, dù lạm phát vẫn trong vòng kiểm soát, khi CPI tháng 1 giảm nhẹ xuống 3,4% so với cùng kỳ năm trước, vẫn còn những rủi ro tăng lạm phát đáng chú ý không thể xem nhẹ.
Một nguyên do là Việt Nam đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi những biến động trên thị trường hàng hóa thế giới. Trong khi lạm phát vận tải đã ổn định trong những tháng gần đây, lạm phát "nhà ở và vật liệu xây dựng" bao gồm yếu tố từ giá điện đã tăng cao, khả năng còn tăng thêm nữa.
Những căng thẳng về nguồn cung năng lượng trong nước và chi phí đầu vào gia tăng đã buộc Bộ Công thương đề xuất tăng giá điện, sau hai đợt tăng giá hồi tháng 11/2023 và tháng 5/2023, để tháo gỡ những khó khăn tài chính cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam.
Bên cạnh năng lượng, giá gạo trong nước của Việt Nam đã tăng cùng với giá gạo thế giới, đẩy lạm phát gạo lên. Mặc dù gạo chỉ chiếm một tỷ trọng nhỏ trong rổ hàng hóa tính CPI của Việt Nam (chưa tới 3,7%) và giá thịt heo tiếp tục giúp kiểm soát lạm phát thực phẩm, thực phẩm thiết yếu cũng là một điểm quan trọng đối với dự báo lạm phát.
Nhìn chung, tháng 1 được đánh giá là "một khởi đầu thực sự hanh thông" cho sự phục hồi kinh tế của Việt Nam mặc dù cần thận trọng với những rủi ro liên quan.
Việt Nam vẫn là ngôi sao đang lên trong khai phóng tiêu dùng nội địa
Năm 2023, tiêu dùng cá nhân chỉ tăng khoảng 3%, một nửa mức bình quân trước đây. Trong khi tỷ lệ thất nghiệp nói chung duy trì ở mức thấp, tăng trưởng thị trường việc làm sụt giảm và tin tức về các đợt sa thải hàng loạt trong ngành sản xuất phản ánh thị trường lao động chưa hẳn trở lại mức trước đại dịch.
Một phần nguyên nhân tác động tiêu cực đến tăng trưởng tiêu dùng cá nhân là do hiệu ứng biến động giá trị tài sản do lĩnh vực bất động sản suy yếu theo chu kỳ, phần khác là do những thay đổi lớn trong hành vi người tiêu dùng kể từ đại dịch. Người tiêu dùng có xu hướng cảnh giác với những biến động kinh tế, do vậy gia tăng khuynh hướng tiết kiệm. Mặc dù dữ liệu của năm 2023 chưa được công bố, tỷ lệ tiết kiệm tăng 40% cao hơn đáng kể trong năm 2022 cũng phần nào minh họa cho xu hướng này.
Nhìn vào thị trường lao động Việt Nam, tỷ lệ thất nghiệp duy trì ở mức thấp 2,3% nhưng tỷ lệ tăng trưởng việc làm chậm lại trong năm 2023 và vẫn đang hướng đến chứ chưa phục hồi hoàn toàn. Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC cũng lưu ý một phần thị trường lao động của Việt Nam tập trung trong khu vực phi chính thức, đây cũng là xu hướng không còn quá mới mẻ ở ASEAN. Tỷ lệ này trong lĩnh vực sản xuất dệt may chiếm gần một nửa và thậm chí tại một số ngành dịch vụ liên quan đến du lịch lên đến 60%.
Theo Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC, Việt Nam đang hồi hộp mong chờ sự phục hồi mang tính chu kỳ trong thương mại toàn cầu, vốn là niềm hy vọng chính cho thị trường việc làm. Điều may mắn là lĩnh vực điện tử gần đây đã chứng kiến một số dấu hiệu tích cực, cho thấy giai đoạn đen tối nhất của lĩnh vực thương mại đã trôi qua.
Tuy nhiên, mỗi ngành mỗi khác bởi sự phục hồi diễn ra không hoàn toàn đồng đều. Những ngành vốn cung cấp nguồn việc làm lớn như dệt may và da giày lại chưa hoàn toàn thoát khỏi giai đoạn khó khăn. Châu Á vẫn còn trong giai đoạn sơ khởi của quá trình phục hồi thương mại bởi chúng ta cần thêm bằng chứng để thấy được một sự phục hồi ổn định bền vững nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các nền kinh tế lớn trên thế giới.
Trong khi đó, sự phục hồi hoàn toàn trong lĩnh vực du lịch cũng hết sức quan trọng đối với thị trường lao động, hỗ trợ cho những lao động làm việc trong ngành dịch vụ. Nhờ những chính sách thuận lợi gia hạn thời gian lưu trú miễn thị thực cho du khách nước ngoài đến từ một số quốc gia và cấp visa điện tử (e-visa) cho công dân tất cả các nước từ giữa tháng 8, Việt Nam đón khoảng 12,6 triệu lượt khách nước ngoài (70% mức của năm 2019) vượt khá xa mục tiêu ban đầu của nhà nước là 8 triệu lượt.
Triển vọng thuận lợi thậm chí thúc đẩy Tổng cục Du lịch Việt Nam đưa ra mục tiêu đầy tham vọng cho năm nay là 17-18 triệu khách nước ngoài, gần đạt mức cao kỷ lục của năm 2019, nhắm tới tổng doanh thu là 840 nghìn tỷ đồng (8% GDP), vượt mức của năm 2019. Mặc dù vậy, cuộc cạnh tranh về du lịch trong khu vực đang ngày càng căng thẳng. Trong khi phục hồi về lượng du khách Trung Quốc chậm hơn kỳ vọng, để du lịch ở ASEAN phục hồi hoàn toàn cần phải có một số lượng đáng kể du khách Trung Quốc, nguồn cung nhất lớn nhất của du lịch. Các quốc gia trong khu vực bao gồm Thái Lan, Malaysia và Singapore đều đã giới thiệu chương trình miễn thị thực cho du khách Trung Quốc, gia tăng độ hấp dẫn của một "chuyến đi ngẫu hứng" cho khách du lịch.
“Mặc dù được kỳ vọng sẽ bù đắp cho lĩnh vực bên ngoài chậm lại, nhu cầu trong nước cũng phải chịu áp lực gia tăng nhưng dự kiến sẽ cải thiện, dấu hiệu ban đầu chính là một số cổ phiếu trong lĩnh vực tiêu dùng đang phục hồi”, Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC nhận định. Bất chấp những thách thức mang tính chu kỳ trong ngắn hạn, Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC tin rằng những xu hướng cơ cấu còn tiếp tục hứa hẹn đối với Việt Nam.
Với sự phát triển ấn tượng trong vòng 20 năm qua, sự gia tăng nói chung về tài sản đã thúc đẩy xu hướng tiêu dùng mạnh hơn, kích thích sự chuyển dịch sang hàng hóa và dịch vụ không thiết yếu. Dấu hiệu rõ rệt cho thấy sức mua tiêu dùng gia tăng chính là xu hướng mua hàng khác biệt giữa xe SUV so với xe sedan, trong đó, xe SUV nói chung đắt hơn xe sedan - một hiện tượng không phải mới xuất hiện gần đây. Thực tế, thu nhập bình quân đã tăng nhanh hơn mức chi tiêu trong những năm qua, giúp trợ lực cho tiêu dùng gia tăng.
Cẩn trọng rủi ro từ nợ các hộ gia đình
Sự gia tăng của tầng lớp trung lưu mới nổi đã thu hút sự chú ý của các doanh nghiệp quốc tế tìm kiếm cơ hội sinh lời nhờ nhu cầu gia tăng chi tiêu của người Việt Nam. Trong đó, dòng FDI từ Nhật Bản đổ vào lĩnh vực bán lẻ và dịch vụ tài chính đã tăng mạnh chính là một ví dụ đáng chú ý. Mặc dù tài sản của người dân đang gia tăng, gần 80% dân số vẫn chưa hoặc tiếp cận dịch vụ ngân hàng chưa đầy đủ. Dữ liệu về Tài chính Toàn diện mới nhất của Ngân hàng Thế giới (World Bank) cũng minh chứng cho điều này, cho thấy Việt Nam sở hữu tiềm năng đáng kể để phát triển các kênh cho vay chính thống, vốn vẫn đang trong giai đoạn mới phát triển.
Mặc dù tiềm năng có vẻ sáng sủa, vẫn cần lưu ý những rủi ro liên quan. Vấn đề chính cần lưu tâm là nợ của hộ gia đình gia tăng. Mặc dù không có dữ liệu để đo lường ở Việt Nam, nhóm nghiên cứu từ HSBC đã ước tính thông qua phân tích báo cáo tài chính của bốn ngân hàng lớn, vốn có thể bao gồm những khoản vay cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Trong giai đoạn 2013-2022, nợ của hộ gia đình tăng mạnh, từ 28% GDP lên 50% GDP. Đòn bẩy tiêu dùng gia tăng không bền vững có thể tạo ra những rủi ro đáng kể cho ngành ngân hàng Việt Nam, cũng như ảnh hưởng đến chi tiêu tiêu dùng trong tương lai do phải cắt thêm thu nhập để trả nợ.
Điều may mắn là Chính phủ đã triển khai một loạt các biện pháp hỗ trợ cho cả doanh nghiệp và hộ gia đình trong năm 2023, chẳng hạn như gia hạn thời gian giảm thuế, cắt giảm lãi suất và gia hạn thời gian trả nợ. Trong khi những căng thẳng tài chính có khả năng còn duy trì và sẽ cần được theo dõi trong giai đoạn ngắn hạn, có một số dấu hiệu cho thấy giai đoạn xấu nhất đã trôi qua.
"Tâm lý còn thận trọng nhưng đang cải thiện đối với lĩnh vực bất động sản sẽ thúc đẩy tâm lý người tiêu dùng nói chung. Trong khi đó, triển vọng tốt lên của thị trường lao động sẽ hỗ trợ tăng trưởng lương, từ đó cải thiện khả năng trả nợ của hộ gia đình", Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC nhấn mạnh.