Cây sả được người dân bản Hang Chuồn, xã Trường Xuân, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, trồng trong vườn, trên triền dốc và len lỏi dưới những tán cây. Theo người dân, trước đây họ chủ yếu trồng sả trong vườn để làm gia vị, năm 2019, được sự hỗ trợ của Quỹ Phát triển nông thôn và giảm nghèo huyện Quảng Ninh (RDPR), Trung tâm Nghiên cứu phát triển kinh tế và môi trường bền vững, người dân đã mở rộng diện tích. Từ đây, các hộ dân đã có nguồn thu nhập ổn định, nhiều hộ đã thoát nghèo.

Giám đốc RDPR Phạm Mậu Tài cho biết, đất đai ở Trường Xuân thích hợp để trồng các loại cây dược liệu, trong khi nhiều diện tích đất đồi dốc trên địa bàn người dân bỏ hoang không sản xuất. Để tạo sinh kế cho người dân, RDPR đã phối hợp thực hiện Dự án Phát triển chuỗi giá trị tinh dầu sả trên đất dốc tại xã Trường Xuân. 

Có 40 hộ dân tại bản Hang Chuồn - Nà Lâm và thôn Trường Nam - Làng thanh niên lập nghiệp Trường Xuân tham gia dự án và được hỗ trợ giống, chuyển giao kỹ thuật trồng sả chanh trên diện tích 30ha.

Anh Nguyễn Việt Đức, ở Làng thanh niên lập nghiệp Trường Xuân cho hay, năm 2019, được sự hỗ trợ của RDPR và chính quyền địa phương, anh tham gia trồng cây sả chanh với diện tích 2ha. Quá trình trồng và chăm sóc không gặp bất cứ khó khăn nào. Bởi, đây là loại cây rất dễ trồng, tốn ít công chăm sóc, chịu được điều kiện thời tiết khắc nghiệt, mang lại hiệu quả cao trong việc chống xói mòn đất.

Cây sả có ưu điểm chỉ trồng một lần nhưng cho thu hoạch liên tục 5 năm liền và không bị ảnh hưởng bởi thiên tai hay biến đổi khí hậu. Giống sả chanh trồng sau 8 tháng là có thể thu hoạch vụ đầu tiên. Hiện tại, gia đình anh Đức đã mở rộng diện tích lên 2,5ha và tập trung chăm sóc theo đúng kỹ thuật để nâng cao năng suất cây trồng. Mỗi năm cây sả cho thu hoạch 2 vụ, sản lượng 12-13 tấn/năm; cho thu nhập ổn định 65-100 triệu đồng.

Thời điểm hiện tại, mỗi ngày gia đình anh Đức thu hoạch 50kg sả, lá sả được bán cho Tổ hợp tác sản xuất tinh dầu, còn củ sả được bán cho các thương lái. Khi thu hoạch, mỗi bụi sả chỉ cần để lại một vài tép sả là những vụ sau sả vẫn phát triển bình thường với năng suất không giảm so với vụ đầu tiên. Không chỉ bán theo vụ, nhiều hộ dân còn tỉa các nhánh sả để bán quanh năm cho các tiểu thương.

Ngoài việc hỗ trợ giống, chuyển giao kỹ thuật trồng sả chanh cho người dân, dự án còn hỗ trợ xây dựng xưởng sản xuất với hệ thống thiết bị chưng cất tinh dầu hiện đại tại bản Hang Chuồn - Nà Lâm, mỗi năm thu mua hơn 200 tấn sả nguyên liệu. 

Dự án Phát triển chuỗi giá trị tinh dầu sả tại xã Trường Xuân còn kết nối, liên kết với các doanh nghiệp hợp tác tiêu thụ sản phẩm tinh dầu thương phẩm. Giá trị của cây sả nhờ đó đã tăng lên rất nhiều lần. Nhờ trồng sả, nhiều hộ dân trên địa bàn đã thoát nghèo, cuộc sống được cải thiện.

Theo ông Nguyễn Viết Tâm, Tổ trưởng Tổ hợp tác trồng cây dược liệu Trường Xuân, quy trình sản xuất tinh dầu hoàn toàn khép kín với sự hỗ trợ của máy móc, nhiệt độ chưng cất tinh dầu cũng được cài tự động. Sả chanh sau khi thu hoạch về được sơ loại, rửa sạch rồi cho vào chưng cất khoảng 3 giờ. Một mẻ chưng cất 300kg sả chanh tươi sẽ cho ra 1 lít tinh dầu nguyên chất.

Để tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm tinh dầu sả, Công ty TNHH MTV Nông nghiệp hữu cơ Lộc Việt đã liên kết, bao tiêu sản phẩm cho THT. Nhờ đó, sản phẩm tinh dầu sả của THT được nâng tầm với tên gọi tinh dầu sả chanh Lộc Việt. Sản phẩm đã được đăng ký, công bố chất lượng và truy xuất nguồn gốc rõ ràng, bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng tiêu thụ trên thị trường. 

Toàn bộ diện tích trồng cây sả chanh của Tổ hợp tác đều được áp dụng quy trình trồng và chăm sóc cây nguyên liệu sạch, sản phẩm tinh dầu 100% nguyên chất từ cây sả chanh, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và không sử dụng phân hóa học để bón cho cây.

Từ khi được công nhận đạt tiêu chuẩn OCOP, tinh dầu sả chanh Lộc Việt đã tham gia nhiều chương trình hội chợ, triển lãm xúc tiến thương mại. Mỗi năm Tổ hợp tác sản xuất hơn 700 lít tinh dầu sả, doanh thu hơn 700 triệu đồng/năm.