Thầy giáo Liu Fengyang quyết định dấn thân vào sự nghiệp giải trí sau khi được một công ty về truyền phát trực tiếp liên hệ vào giữa năm 2023. Công ty này hứa với thầy, một người đàn ông 58 tuổi thường xuyên đăng tải các video hát karaoke, rằng màn hợp tác sẽ giúp ông kiếm một khoản kha khá trên Douyin, ứng dụng chị em Trung Quốc của TikTok.

Liu Fengyang sau đó ký hợp đồng với công ty, đồng ý phát trực tiếp 4 tiếng/ngày và tham gia vào các trận chiến “PK” - nơi những người có tầm ảnh hưởng (KOL) cạnh tranh với nhau để kiếm quà ảo từ người hâm mộ.

Từ nhà mình ở thành phố Đại Liên, thầy Liu phát trực tiếp hàng ngày, bắt đầu từ 5 giờ sáng, liên tục trong 20 ngày. Tuy nhiên, người xem thường chỉ là bạn bè và hàng xóm thân thiết. Phía công ty quản lý cũng chưa bao giờ hỗ trợ hay đào tạo kỹ năng livestream cho ông.

Nhận ra mình không thể kiếm tiền, thầy Liu ngừng phát trực tiếp. Phía công ty nọ ngay lập tức kiện ông 200.000 nhân dân tệ (28.104 USD) với lý do vi phạm hợp đồng. “Tôi thậm chí không thể ngủ được”, thầy Liu nói và cho biết mình đã phải rất chật vật xử lý hồ sơ kiện tụng.

Ngành công nghiệp truyền phát trực tiếp trị giá hàng tỷ USD của Trung Quốc được thúc đẩy bởi khoảng 24.000 công ty quản lý, chuyên cung cấp các chương trình đào tạo cũng như thiết bị phục vụ streamers (người phát trực tiếp) để giúp họ thu hút mắt xem và tăng thu nhập. Các công ty này nhận hoa hồng trích từ thu nhập từng KOLs thông qua các hoạt động như hát, nhảy, bán hàng…, đồng thời hứa hẹn trao cho họ con đường màu hồng để chạm tay tới danh tiếng và vận may.

Tuy nhiên, với một thị trường cạnh tranh ngày càng cao, một số KOL bị mắc kẹt trong những bản hợp đồng. Để hủy bỏ thỏa thuận, cái giá phải trả vô cùng đắt.

Theo cơ sở dữ liệu chính thức China Judgements Online, chỉ riêng trong tháng 12 năm 2023, tòa án Trung Quốc đã đưa ra ít nhất 23 phán quyết liên quan đến tranh chấp hợp đồng truyền phát trực tiếp. Streamers bị yêu cầu bồi thường cho các đại lý về chi phí đào tạo, chỗ ở và thiết bị nếu đơn phương chấm dứt hợp đồng và chuyển sang một nền tảng cạnh tranh mới. Số khác thì bị phạt vì phát trực tiếp thông qua tài khoản thay thế nhằm tránh chia sẻ thu nhập với các đại lý.

Songqin, một cựu streamer 22 tuổi, cho biết mình đã ký hợp đồng với một công ty vào năm 2019 để phát trực tiếp trên ứng dụng Huya. Sau nhiều ngày livestream 6-10 tiếng/ngày, cô quyết định nghỉ việc sau khi bị phía quản lý yêu cầu gửi các bức ảnh nhạy cảm cho người xem. Hợp đồng quy định cô sẽ phải trả khoản phạt 300.000 nhân dân tệ (42.158 USD, tức hơn 1 tỷ đồng) nếu không hoàn thành đúng 2 năm làm việc.

Sau một vụ kiện kéo dài, tòa án yêu cầu Songqin phải trả 100.000 nhân dân tệ (14.051 USD) vì vi phạm hợp đồng. Những người không tuân thủ pháp lệnh có thể bị hạn chế mua vé máy bay và tàu hỏa. Songqin cho biết mình không thể thanh toán tiền phạt nên khó có cơ hội về thăm gia đình.

Một KOL khác họ Tao thì ký hợp đồng bán thời gian 2 năm với một công ty chủ quản vào tháng 11. Thỏa thuận quy định người này sẽ phát trực tiếp trên Douyin 3 tiếng/ngày và đổi lại, sẽ được công ty cung cấp chương trình đào tạo, thiết bị và đảm bảo cơ hội thăng tiến.

Ba tháng đầu tiên, Tao được hứa nhận ít nhất 5.000 nhân dân tệ (703 USD) mỗi tháng, đồng thời được hưởng 25% thu nhập từ việc phát trực tiếp của mình.

Tuy nhiên, chỉ sau vài ngày lên sóng, Tao nhận ra mình vô cùng chán ghét công việc livestream. Cô tự ý ngừng phát sóng dù phía công ty từ chối yêu cầu hủy hợp đồng.

Hai tháng sau, cô nhận được thư từ luật sư yêu cầu bồi thường 153.989 nhân dân tệ (21.409 USD) vì vi phạm hợp đồng. “Họ sẽ không để tôi đi. Có rất nhiều cạm bẫy trong ngành này”, cô nói.

Theo Zhen Ye, một nghiên cứu sinh tại Đại học Erasmus Rotterdam, các công ty kể trên tuyển dụng KOLs rất tích cực để kiếm thêm doanh thu. Trước sự bùng nổ của việc phát trực tiếp, chính phủ Trung Quốc đã phải đưa ra các quy định mới, chẳng hạn cấm chiêu mộ các streamers dưới 16 tuổi. Vào năm 2022, Tòa án Tối cao Trung Quốc lưu ý rằng các thẩm phán địa phương nên quyết định số tiền phạt dựa trên mức thu nhập của người phát trực tiếp cũng như khoản đầu tư của công ty chủ quản thay vì tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của hợp đồng.

Tuy nhiên, Ye cho biết các quy định vẫn còn quá mơ hồ để bảo vệ người sáng tạo khỏi những hành vi lạm dụng tiềm ẩn.

“Các quy tắc cụ thể tập trung vào thời gian lao động, phúc lợi…vẫn chưa được xây dựng. Các loại hợp đồng này thường được viết dưới dạng hợp đồng kinh doanh chứ không phải hợp đồng lao động, vậy nên, các streamers khó lòng được bảo vệ”, Ye nói.

“Họ phá vỡ hợp đồng vì kiệt sức về thể chất và tinh thần”.

Tranh chấp giữa công ty quản lý và các streamers ngày càng gia tăng. Liu Xiaoqing, một luật sư ở Vũ Hán, nói với Rest of World rằng công ty của cô đã xử lý hơn 200 trường hợp liên quan đến hợp đồng phát trực tiếp vào năm 2023. Nhiều sinh viên trẻ mới tốt nghiệp đại học đã không mảy may suy nghĩ trước khi ký các bản hợp đồng.

Theo một báo cáo năm 2022 của Hiệp hội Nghệ thuật Trung Quốc, lý do phổ biến để bỏ việc là kiệt quệ cả thể xác lẫn tinh thần. Thu nhập bèo bọt không như mơ cũng là một trong những nguyên do.

Được biết, có tới 95,2% những người coi phát trực tiếp là nguồn thu nhập chính chỉ kiếm được chưa đầy 5.000 nhân dân tệ (702 USD) một tháng.

Jason Jiang, một luật sư ở Hàng Châu, cho biết các khoản bồi thường thường trị giá hàng trăm nghìn USD. Nhiều công ty khởi kiện các streamers của mình như một cách để đe dọa những nhân viên còn lại không được rời đi.

“Tôi sẽ không phát trực tiếp nữa. Ngành này đang xuống cấp rồi”, thầy Liu bức xúc kể.

Theo: Rest of World