Vụ Pháp chế, Bảo hiểm xã hội Việt Nam vừa có thông tin về xử lý vi phạm hành chính năm 2023 của ngành.

"Chẻ" thu nhập để trốn đóng bảo hiểm xã hội

Từ 12-12-2022 đến 14-12-2023, ngành bảo hiểm xã hội đã ban hành, kiến nghị cấp có thẩm quyền ban hành quyết định xử phạt trên 1.700 trường hợp, tăng trên 1.300 quyết định so với cùng kỳ năm 2022. Tổng tiền phạt trên 67 tỉ đồng, song số đã thi hành chỉ khoảng 18 tỉ đồng.

Theo cơ quan này, nhiều hành vi vi phạm đã kịp thời được phát hiện, nhưng vẫn còn khó khăn, vướng mắc trong khâu xử lý.

Thứ nhất, một số quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế chưa cụ thể, dẫn tới nhiều cách hiểu khác nhau.

Ví dụ, khoản 5 điều 39 nghị định 12/2022 của Chính phủ nêu “phạt tiền từ 12-15% tổng số tiền phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp tại thời điểm lập biên bản vi phạm hành chính nhưng tối đa không quá 75 triệu đồng đối với người sử dụng lao động...”.

Như vậy, nếu doanh nghiệp đóng đủ 100% số tiền chậm đóng trước khi bị thanh tra trực tiếp thì rất khó xác định số tiền phạt.

Thứ hai, quy định nêu rõ tiền lương hằng tháng đóng bảo hiểm xã hội là mức lương, phụ cấp lương và các khoản thu nhập bổ sung khác. Tuy vậy, chưa có mức trần đối với các khoản hỗ trợ như xăng xe, điện thoại, đi lại, nhà ở, giữ trẻ, nuôi con nhỏ...

Do đó có chủ sử dụng lao động chia nhỏ quỹ lương, đẩy thu nhập của người lao động vào các khoản nêu trên để trốn đóng bảo hiểm xã hội. Việc này khiến cơ quan bảo hiểm xã hội không đủ căn cứ pháp lý, thực tiễn chứng minh hành vi vi phạm hay kiến nghị khởi tố vi phạm.

Thứ ba, cơ quan có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính chỉ có thể xác định doanh nghiệp đóng không đúng mức, đóng không đủ số người thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội, chứ không xác định được là trốn đóng hay không.

Nguyên nhân là không chứng minh được người có nghĩa vụ đóng bảo hiểm cho người lao động có hành vi gian dối, thủ đoạn khác. Một số đơn vị thiếu ý thức chấp hành pháp luật, cố tình chây ì, không chấp hành hoặc "chống chế" chấp hành nhưng không đầy đủ.

Phải truy cứu trách nhiệm hình sự?

Vụ Pháp chế, Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho rằng cần có hướng dẫn cụ thể về xử lý vi phạm hành chính đối với các đơn vị có hành vi trốn đóng và chậm đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế song đã khắc phục tiền chậm đóng trước thời điểm bị thanh tra trực tiếp.

Trước mắt ngành bảo hiểm xã hội tiếp tục phối hợp với cơ quan chức năng, công đoàn trong khởi kiện chủ sử dụng lao động nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế ra tòa án dân sự, xử phạt vi phạm hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền truy cứu trách nhiệm hình sự.

Chẳng hạn Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Bộ Công an đã có quy chế phối hợp về cung cấp hồ sơ, tài liệu các vụ việc trốn đóng, gian lận, trục lợi bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế…