Vụ Gang thép Thái Nguyên: Nhà thầu Trung Quốc chối bỏ trách nhiệm vì lỗ hổng hợp đồng

Vân Phong

(TBKTSG Online) - Việc Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) tham gia ký hợp đồng thầu phụ thực hiện phần C của dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 đã phá vỡ nguyên tắc thực hiện hợp đồng theo hình thức trọn gói của Hợp đồng EPC số 01#, giúp tổng thầu tới từ Trung Quốc không chịu ràng buộc trách nhiệm khi thầu phụ không hoàn thành hợp đồng.

Toàn cảnh dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên. Ảnh: tuoitre.vn

VKSND Tối cao đã ban hành cáo trạng vụ án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” và “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) và một số đơn vị có liên quan.

Đề xuất điều chỉnh hợp đồng không có căn cứ

VKSND tối cao cho biết, dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 do TISCO làm chủ đầu tư được triển khai từ năm 2007 với tổng mức đầu tư dự kiến 3.843 tỉ đồng. Đơn vị trúng thầu là Tập đoàn Khoa học công nghệ và thương mại luyện kim Trung Quốc (MCC).

Tháng 7-2007, ông Trần Trọng Mừng - Tổng giám đốc TISCO đã ký hợp đồng số 01# với đại diện của MCC với giá trị hợp đồng hơn 160,8 triệu  đô la Mỹ, gồm ba phần: chi phí thiết kế và dịch vụ kỹ thuật (phần E); chi phí thiết bị (phần P); chi phí xây lắp (phần C).

Theo hợp đồng, mức giá này không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng, thời gian thực hiện là 30 tháng.

Nhưng tới tháng 8-2008, MCC đã tự ý dừng hợp đồng và rút hết người về nước, dù chưa hoàn thành thiết kế chi tiết các hạng mục, chưa lựa chọn và ký được hợp đồng với nhà thầu phụ, chưa triển khai thi công bất kỳ hạng mục nào của gói thầu.

Đáng chú ý, nhà thầu tới từ Trung Quốc đã có nhiều văn bản gửi TISCO đề nghị kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng và tăng giá hợp đồng thêm 137,3 triệu  đô la, gồm: chi phí xây lắp, thiết bị, thiết kế, kỹ thuật và biến động tỷ giá.
Lý giải đề nghị, MCC cho biết giá cả trên thị trường thế giới có biến động tăng giá bất thường.

Tuy nhiên đề nghị này được xác định là không có căn cứ và không đúng nguyên tắc hợp đồng theo hình thức trọn gói, theo VKSND Tối cao.

Về phía TISCO, ông Trần Trọng Mừng - Tổng giám đốc doanh nghiệp đã ký văn bản đề nghị Bộ Công thương xem xét, báo cáo Chính phủ và các Bộ liên quan cho ‘giải quyết đặc cách’ về phạm vi được điều chỉnh của giá thiết bị (phần P) và các chi phí khác (phần E) thuộc dự án vào ngày 11-8-2008.

Tới 20-8, Bộ Công Thương đã kiến nghị Thủ tướng giao Tổng công ty thép Việt Nam (VNS) xem xét điều chỉnh dự toán xây lắp, thiết bị và chi phí khác của gói thầu EPC cho MCC. Tiếp đó, Văn phòng Chính phủ đã đề nghị các Bộ liên quan cho ý kiến về kiến nghị của Bộ Công Thương vào ngày 10-9.

Theo đó, Bộ Xây dựng cho biết việc xác định điều chỉnh giá trị hợp đồng được thực hiện theo nội dung hợp đồng đã ký kết giữa các bên.

Còn Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng chưa có việc điều chỉnh dự toán của dự án là không có căn cứ, do không có dự toán công trình điều chỉnh. 

Thậm chí, Hãng luật Kelvin Chia Partnership - đơn vị tư vấn do TISCO thuê - đã có văn bản khẳng định việc tăng giá nguyên vật liệu và các biến động về tỷ giá không thuộc trường hợp bất khả kháng theo hợp đồng EPC số 01# và theo đúng tính chất của các sự kiện bất khả kháng được liệt kê và quy định tại Điều 19 của hợp đồng.

“Nếu MCC bỏ dở công trình, MCC sẽ vi phạm hợp đồng. TISCO có thể chấm dứt hợp đồng và yêu cầu bồi thường cho các tổn thất và thiệt hại xảy ra”, kết luận của Kelvin Chia Partnership nêu.

Từ những cơ sở này, VKSND Tối cao xác định ông Trần Trọng Mừng - Tổng Giám đốc TISCO và ông Mai Văn Tinh – Chủ tịch HĐQT VNS và những lãnh đạo, cán bộ có trách nhiệm của hai đơn vị này đã không xem xét, chỉ đạo dừng, chấm dứt hợp đồng, thu hồi tiền tạm ứng, tổ chức đấu thầu lại dù biết rõ không có căn cứ để điều chỉnh hợp đồng, dù biết rõ đề xuất tăng giá trị hợp đồng của MCC là không có căn cứ, vi phạm hợp đồng đã ký.

Thậm chí, các bị can này đã có hành vi vi phạm pháp luật về đầu tư và vi phạm hợp đồng EPC số 01# khi chỉ đạo các cá nhân có liên quan thuộc TISCO và VNS, tổ chức, thực hiện việc điều chỉnh dự toán chi phí, theo cơ quan kiểm sát.

Lựa chọn thầu phụ xây lắp không đủ năng lực

Với phần xây lắp (phần C) thuộc hợp đồng EPC số 01#, MCC là đơn vị chịu trách nhiệm lựa chọn, ký hợp đồng, trực tiếp thanh toán cho nhà thầu phụ thực hiện. Nhưng việc này đã được giao cho TISCO tổ chức thực hiện và chịu mọi rủi ro, sau cuộc đàm phán giữa đại diện của VNS, TISCO với đại diện của MCC, theo VKSND Tối cao.

Bị can Trần Trọng Mừng Mừng - Tổng Giám đốc TISCO đã chỉ đạo bị can Đặng Văn Tập - Phó giám đốc Thường trực Ban Quản lý dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO và bị can Đồng Quang Dương - Phó giám đốc, kiêm Thư ký dự án của TISCO tham mưu, ký kiểm soát để trình Mừng ký văn bản số 475/GTTN-QLDA với nội dung đề xuất Bộ Công Thương và VNS báo cáo Chính phủ phê duyệt chủ trương “Chọn VINAINCON làm nhà thầu phụ thực hiện phần C và được phép điều chỉnh chi phí thực hiện phần C cho nhà thầu phụ Việt Nam” vào ngày 16-6-2009.

Theo đó, chủ đầu tư là TISCO sẽ trực tiếp quản lý chi phí phần C, đồng thời làm trung gian giám sát việc ký, thực hiện hợp đồng thầu phụ giữa MCC và VINAINCON.

Trên cơ sở đề nghị này, bị can Trịnh Khôi Nguyên - Trưởng phòng Đầu tư phát triển VNS đã chỉ đạo bà Lê Thu Hiền - Chuyên viên phòng Đầu tư phát triển VNS xây dựng dự thảo văn bản, rồi giao Nguyên ký kiểm soát.

Bị can Đậu Văn Hùng - Tổng Giám đốc VNS cũng dựa trên đề nghị của TISCO và văn bản của bị can Nguyên để làm tờ trình đề nghị HĐQT VNS báo cáo Chính phủ chấp thuận một số chủ trương, gồm: Chọn VINAINCON làm nhà thầu phụ thực hiện phần C của Hợp đồng EPC số 01#; Cho phép Chủ đầu tư được điều chỉnh chi phí thực hiện phần C theo các quy định về điều chỉnh giá và hợp đồng xây dựng; Nhà thầu phụ Việt Nam (VINAINCON) được thực hiện phần C dưới hình thức hợp đồng theo đơn giá.

Sau đó, bị can Đặng Thúc Kháng - Ủy viên HĐQT, kiêm Trưởng Ban kiểm soát VNS đã có bút phê chỉ đạo bị can Nguyễn Văn Tráng - thành viên Ban kiểm soát VNS xem và có ý kiến.

Đến ngày 25-6-2009, bị can Tráng có văn bản thẩm định gửi bị can Kháng với nội dung: “Nhất trí với phương án giải quyết khó khăn của Hợp đồng EPC số 01#; thống nhất báo cáo Bộ, Chính phủ chấp thuận chủ trương chọn VINAINCON là nhà thầu phụ; cho phép chủ đầu tư được điều chỉnh chi phí thực hiện phần C theo các quy định về điều chỉnh giá và hợp đồng xây dựng và VINAINCON được thực hiện phần C dưới hình thức hợp đồng theo đơn giá”.

Cùng ngày 25-6, ông Hoàng Ngọc Chiến - Phó Văn phòng VNS đã gửi email kèm theo tờ trình của bị can Đậu Văn Hùng và văn bản thẩm định của Ban kiểm soát VNS đến tất cả các Ủy viên HĐQT VNS, gồm: Đặng Thúc Kháng, Lê Phú Hưng, Nguyễn Minh Xuân, Mai Văn Tinh, Đậu Văn Hùng.

Bị can Nguyễn Minh Xuân và Lê Phú Hưng đã lần lượt gửi email trả lời cho các thành viên HĐQT và ông Hoàng Ngọc Chiến với nội dung: “Tôi nhất trí” trong ngày 25-6 và 26-6.

Cuối cùng, bị can Mai Văn Tinh - Chủ tịch HĐQT VNS ký văn bản gửi Thủ tướng với nội dung đề nghị Thủ tướng và các Bộ, ngành đồng ý với những chủ chương do TISCO và VNS đề xuất.

Theo VKSND Tối cao, TISCO đã lựa chọn VINAINCON làm nhà thầu phụ thực hiện phần C theo giới thiệu của Bộ Công Thương, nhưng không tiến hành thẩm định năng lực nhà thầu cũng không có căn cứ pháp lý để xác định đơn vị này đủ năng lực làm nhà thầu phụ.

Thiệt hại 830 tỉ đồng

Kết luận vụ án, VKSND xác định MCC đã vi phạm hợp đồng khi chưa lựa chọn và ký được hợp đồng với nhà thầu phụ, chưa hoàn thành thiết kế chi tiết các hạng mục, không đặt hàng chế tạo máy móc thiết bị, không triển khai thi công các hạng mục của gói thầu. Thậm chí, nhà thầu này còn rút hết người về nước và nhiều lần đề nghị kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng và tăng giá hợp đồng không có căn cứ, không phù hợp quy định của pháp luật, không đúng với nội dung các bên đã thỏa thuận trong hợp đồng.

Còn hai bị can Trần Văn Khâm, Đậu Văn Hùng được cơ quan kiểm sát xác định đã không xem xét, chỉ đạo dừng, chấm dứt hợp đồng, thu hồi tiền tạm ứng, áp dụng điều khoản phạt hợp đồng, báo cáo người có thẩm quyền xem xét để hủy đấu thầu và tổ chức đấu thầu lại theo quy định để đảm bảo hiệu quả và tiến độ của dự án, mà lại chỉ đạo thực hiện các hành vi phạm pháp luật về đầu tư, vi phạm Hợp đồng EPC số 01# để tiếp tục thực hiện Hợp đồng.

Ngoài ra, hai bị can này đã chỉ đạo các cá nhân có liên quan thuộc TISCO và VNS, tổ chức, thực hiện việc điều chỉnh dự toán chi phí phần C. Còn các bị can Nguyễn Chí Dũng, Hoàng Ngọc Diệp, Đoàn Thu Trang đã không thực hiện hết trách nhiệm của thành viên HĐQT TISCO khi cho ý kiến nhất trí với tờ trình đề nghị phê duyệt điều chỉnh cơ cấu tổng mức đầu tư dự án, trong đó phần dự phòng 15,57 triệu Đô-la cho phần C được cơ quan kiểm sát xác định là không có căn cứ.

Với việc tham gia ký hợp đồng thầu phụ thực hiện phần C theo hình thức hợp đồng theo đơn giá - TISCO trực tiếp nghiệm thu, thanh toán cho nhà thầu phụ thực hiện phần C và tự chịu mọi rủi ro, cơ quan kiểm sát xác định điều này đã phá vỡ nguyên tắc thực hiện hợp đồng theo hình thức trọn gói của Hợp đồng EPC số 01#.

“Khi nhà thầu phụ không hoàn thành phần C thì không ràng buộc được trách nhiệm của MCC, tạo điều kiện để MCC có lý do chối bỏ trách nhiệm thực hiện Hợp đồng EPC số 01#”, VKSND Tối cao cho biết. 

Với việc chấp thuận VINAINCON làm nhà thầu phụ thực hiện phần C của Hợp đồng EPC số 01# trong khi đơn vị này không đủ năng lực để thực hiện, cơ quan kiểm sát xác định điều này đã vi phạm khoản 17, 31 Điều 4, Điều 49 Luật Đấu thầu năm 2005; khoản 1 Điều 7; Điều 11; khoản 1 Điều 21 Nghị định số 99/2007/NĐ-CP; điểm 7.6.1, điểm 7.9.1. Thông tư số 06/2007/TT- BXD của Bộ Xây dựng, vi phạm quy định của Hợp đồng EPC số 01#.

Theo VKSND Tối cao, vi phạm của các bị cáo là nguyên nhân khiến dự án chậm tiến độ, phát sinh tăng lãi vay, tăng chi phí đầu tư, gây thất thoát, lãng phí tài sản Nhà nước với giá trị hơn 830 tỉ đồng.