VKSND Tối cao đã ban hành cáo trạng vụ án "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí" và "Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng", xảy ra tại Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2, Công ty CP Gang thép Thái Nguyên (TISCO) và một số đơn vị có liên quan; đồng thời truy tố 19 bị can có liên quan.

Theo cáo trạng, TISCO là doanh nghiệp nhà nước thuộc Tổng Công ty thép Việt Nam (VNS). Năm 2005, Chính phủ phê duyệt Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO với tổng mức đầu tư hơn 3.843 tỷ đồng, trong đó TISCO thu xếp 375 tỷ tiền vốn, còn lại đi vay các ngân hàng.

Nhà thầu Trung Quốc vi phạm hợp đồng

Tập đoàn Khoa học công nghệ và Thương mại luyện kim Trung Quốc (MCC) trúng thầu dự án này và tháng 7/2007 được ký với TISCO hợp đồng EPC số 01.

Trị giá hợp đồng EPC số 01 là hơn 160 triệu USD, là hợp đồng trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng và đã bao gồm các loại thuế được xác định trong hợp đồng, các chi phí cần thiết để thực hiện hợp đồng theo phương thức tổng thầu EPC. Giá chi tiết gồm 3 phần: Chi phí thiết kế và dịch vụ kỹ thuật (phần E) là hơn 3,1 triệu USD; chi phí thiết bị (phần P) là hơn 114 triệu USD; chi phí xây lắp (phần C) là gần 43 triệu USD.

Nội dung hợp đồng EPC số 01 có đoạn, nhà thầu sẽ thực hiện tất cả các công việc của dự án phù hợp với các điều khoản của hợp đồng trong vòng 30 tháng; Tổng thầu EPC lựa chọn nhà thầu phụ qua đấu thầu hoặc chỉ định thầu;...

Ngày 24/8/2007, MCC đã được TISCO cho tạm ứng hơn 35 triệu USD. Tuy nhiên, sau hơn 11 tháng kể từ khi hợp đồng này có hiệu lực thực hiện, MCC chưa lựa chọn và ký hợp đồng với nhà thầu phụ; chưa hoàn thiện thiết kế chi tiết các hạng mục, không đặt hàng chế tạo máy móc, không triển khai thi công các hạng mục của gói thầu, rút hết người về nước và nhiều lần có văn bản đề nghị kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng, tăng giá hợp đồng thêm hơn 138 triệu USD (bao gồm chi phí xây lắp, thiết bị, thiết kế, dịch vụ kỹ thuật và biến động tỷ giá) với lý do giá cả thị trường thế giới biến động tăng giá bất thường không có căn cứ, không đúng nguyên tắc hợp đồng theo hình thức trọn gói đã ký (hợp đồng EPC).

TISCO thuê hãng luật Kelvin China Parnership tư vấn và cho kết quả: "MCC không thể đơn phương tăng giá hợp đồng do giá trị hợp đồng là trọn gói cố định… Nếu MCC bỏ dở công trình, TISCO có thể chấm dứt hợp đồng và yêu cầu bồi thường cho các tổn thất, thiệt hại".

Tuy nhiên, TISCO vẫn xin ý kiến để được điều chỉnh giá thiết bị (phần P) và chi phí khác (phần E) với dự án. Bộ Kế hoạch và Đầu tư chỉ rõ không có căn cứ điều chỉnh và TISCO cần áp dụng điều khoản phạt và hủy đấu thầu, chọn lại nhà thầu nhằm đảm bảo tiến độ.

Sau đó, TISCO và VNS tiếp tục đề nghị cho phép điều chỉnh chi phí phần C (xây lắp) trong hợp đồng EPC. TISCO tham gia ký hợp đồng thầu phụ theo hình thức đơn giá điều chỉnh, TISCO nghiệm thu, thanh quyết toán theo thực tế thi công và trực tiếp thanh toán cho nhà thầu phụ.

Được sự đồng ý của VNS, ngày 31/8/2009, Trần Trọng Khâm, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc TISCO đã ký phụ lục lần thứ 4 của hợp đồng EPC số 01 với MCC, có nội dung: "TISCO mà MCC đồng ý rằng phụ lục này điều chỉnh và quy định thay đổi về giá và chi phí của phần xây dựng và lắp đặt (phần C); TISCO giới thiệu Tổng Công ty Xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON) là nhà thầu phụ thực hiện toàn bộ công việc của phần C. Ba bên (TISCO, MCC, VINAINCON) sẽ ký hợp đồng thầu phụ cho phần xây dựng và lắp đặt của hợp đồng EPC...

TISCO tham gia ký hợp đồng thầu phụ và chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi: Quản lý và kiểm soát toàn bộ chi phí của hợp đồng thầu phụ theo quy định; sẽ thanh toán toàn bộ khoản tiền của phần xây dựng và lắp đặt. Giá trị tạm tính để ký hợp đồng thầu phụ phần C là gần 43 triệu USD. Chi phí phần C sẽ được chủ đầu tư thanh toán trực tiếp cho nhà thầu phụ. Nếu chi phí vượt quá gần 43 triệu USD thì phần tăng thêm sẽ do chủ đầu tư chịu trách nhiệm thanh toán...".

Ngày 30/9/2009, Trần Trọng Khâm, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc TISCO cùng Tổng Giám đốc VINAINCON Hoàng Chí Cường và đại diện MCC đã ký hợp đồng thầu phụ số N0.01EPC-C01, có nội dung: "Hình thức hợp đồng thực hiện phần C theo đơn giá, TISCO chịu trách nhiệm quản lý, kiểm soát và thanh toán toàn bộ khoản tiền của phần C...Nếu VINAINCON vi phạm hợp đồng thì VINAINCON phải đảm bảo cho MCC miễn chịu trách nhiệm về bất cứ bồi thường tổn thất nào do vi phạm này gây ra, nếu nguyên nhân chậm tiến độ do VINAINCON gây ra thì VINAINCON phải chịu trách nhiệm cho phần C tuân thủ theo hợp đồng EPC số 01...".

Theo cơ quan truy tố, việc tách phần C ra khỏi hợp đồng EPC và chọn VINAINCON làm nhà thầu phụ dù không đủ năng lực đã vi phạm Luật Đấu thầu; làm tăng tổng mức đầu tư dự án.

Cấp thiết bị sai chủng loại, sai xuất xứ...

Cáo trạng cho biết, do VINAINCON không đủ năng lực (về nhân công, thiết bị, tài chính...) để tiếp tục thực hiện hoàn thành các công việc của phần C theo thời hạn và hợp đồng đã ký, nên đã trả lại các phần việc chưa khởi công, thi công cho TISCO.

Vì vậy, TISCO đã phải ký tiếp với 13 hợp đồng phụ với 13 nhà thầu phụ khác để tiếp tục thực hiện phần C nói trên, nhưng đến thời điểm hết hạn hợp đồng (31/5/2011) vẫn không hoàn thành được công việc. Mặc dù phần C của hợp đồng EPC số 01 dở dang, chưa hoàn thành, nhưng TISCO đã phải thanh toán cho phần C là hơn 877 tỷ đồng (vượt quá giá trị theo hợp đồng EPC số 01: phần C có giá trị gần 43 triệu USD, tương đương hơn 764 tỷ đồng).

Theo cáo trạng, về phần E của hợp đồng EPC số 01, MCC đã cung cấp đủ cho TISCO 1.398 bản vẽ thiết kế, TISCO đã thanh toán gần 3 triệu USD (92,77%).

Đối với phần P của hợp đồng EPC số 01, MCC đã thực hiện nhập khẩu thiết bị và cấp đến công trường khoảng 35.800 tấn thiết bị (trong đó có nhiều loại máy móc thiết bị qua kiểm tra xác định không đúng quy cách chủng loại; sai khác về xuất xứ, tên nhà cung cấp, ký hiệu, thông số kỹ thuật...); còn thiếu 526 tấn, gồm: thiết bị điện, điện điều khiển, tự động hóa và vật liệu chịu lửa (trị giá khoản 16 triệu USD). TISCO đã thanh toàn giá trị phần C là hơn 107 triệu USD (93,68%).

Cáo trạng xác định, tính đến ngày 31/12/2018, TISCO dã chi cho dự án 4.423 tỷ đồng, trong đó nguồn vốn chủ đầu tư là 1.335 tỷ đồng, còn lại là vốn vay các ngân hàng. TISCO trả lãi cho các ngân hàng từ khi hợp đồng EPC số 01 chậm tiến độ là hơn 830 tỷ đồng.

Nguyễn Dương