Những ngày cuối năm Canh Tý, giới luật gia Việt Nam vừa tiếc thương vĩnh biệt Anh Nguyễn Đình Lộc – vị Bộ trưởng Tư pháp đã có công xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho công cuộc cải cách tư pháp đương đại của đất nước. Thì hôm qua, ngày mùng 7 Tết Tân Sửu, tôi nhận được tin nhắn từ một nhà báo, báo Pháp Luật TP.HCM: “Bác Hai Nghĩa yếu lắm rồi!”. Tôi vội liên hệ với anh Nguyễn Thanh Bình, Cục trưởng Cục Công tác phía Nam, Bộ Tư pháp, hỏi thăm tình hình và dự định sẽ vào thăm Anh Hai Nghĩa ngay khi đại dịch Covid-19 được kiểm soát.
Ấy mà trưa nay, tôi bàng hoàng nhận tin Anh đã ra đi!
Anh Hai Nghĩa - Trương Vĩnh Trọng, người có công lao lớn, trực tiếp cho sự ra đời của Nghị quyết 49 năm 2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã vĩnh biệt chúng ta!
Nhớ thương mà không vào được với Anh, ở Giồng Trôm, Bến Tre như ngày nào, tôi mượn ngòi bút này ghi lại một trong những kỷ niệm sâu sắc của tôi về Anh - không chỉ là Tổng công trình sư mà còn là Người thừa hành tâm huyết, kiên định Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp. Đó là về sự ra đời của Liên đoàn Luật sư Việt Nam.
Đầu năm 2007, tôi trở về Hà Nội nhận nhiệm vụ Bộ trưởng Tư Pháp. Anh khi đó là Phó Thủ tướng Chính phủ, phụ trách nội chính. Ngay trong buổi tôi gặp chào xã giao, Anh đã giao cho tôi nhiệm vụ sớm trình thành lập tổ chức Luật sư toàn quốc. “Các nhiệm kỳ trước chưa thành lập được nhiệm kỳ này phải cố gắng hết sức. Quan trọng nhất là người đứng đầu” - Anh dặn dò.
Tôi sững sờ về sự sâu sát của Anh và hết sức vui mừng, vì đó cũng là một trong những ưu tiên trong công việc mới của tôi. Đấy là đột phá vào khâu yếu nhất về tổ chức và hoạt động của giới luật sư nước ta lúc bấy giờ.
Pháp lệnh Luật sư năm 1987 đã quy định về việc thành lập tổ chức luật sư toàn quốc, nhưng 20 năm trôi qua tất cả vẫn chỉ trên giấy. Mà không hình thành được tổ chức luật sư toàn quốc thì khó mà phát triển nhanh được đội ngũ, đặc biệt là nâng cao chất lượng hoạt động luật sư. Chừng nào chưa phát triển được đông đảo đội ngũ ấy, chưa đưa hoạt động của họ vào nền nếp thì chừng ấy chưa thể thực hiện được chủ trương lớn của Nghị quyết 49 về cải cách tư pháp: Lấy cải cách hoạt động xét xử là trọng tâm và hoạt động tranh tụng là khâu đột phá.
Ngay sau cuộc gặp gỡ với Anh, tôi họp Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp để truyền đạt nhiệm vụ Anh giao và cũng là dốc “bầu tâm sự” của tôi với các đồng nghiệp. Tất cả đều đồng tình và bắt tay ngay vào việc xây dựng Đề án thành lập tổ chức luật sư toàn quốc.
Việc ấy không quá khó khăn với chuyên môn của Bộ, nhưng “quan trọng nhất là người đứng đầu”. Câu dặn dò của Anh làm tôi mất ăn mất ngủ nhiều đêm trong gần nửa năm trời. Tôi đã gặp những luật gia có tiếng, có nhiều kinh nghiệm và đã từng giữ cương vị cao trong bộ máy các cơ quan tư pháp, thuyết phục họ tham gia. Nhưng nhiều người lắc đầu. Có người: “Anh nghỉ hưu rồi, anh muốn nghỉ ngơi!”. Người khác: “Phức tạp lắm, chú ơi!”. Và cũng có người đánh tiếng “sẵn sàng tham gia…”.
Tất cả tôi đều báo cáo Anh. Thấy Anh chưa nói gì tôi hiểu là chưa được. Vạn sự khởi đầu nan mà!
Mãi tháng 12-2007, tôi mới mạnh dạn trình Anh phương án chọn anh Lê Thúc Anh - nguyên Phó Chánh án TAND Tối cao, nguyên Chánh án TAND TP.HCM, nơi nghề luật sư phát triển nhất cả nước, Anh mới gật đầu và đồng ý cho Bộ Tư pháp trình Đề án với Thủ tướng Chính phủ. Và vào ngày 16-1-2008, Thủ tướng ký Quyết định số 76/QĐ-TTg phê duyệt Đề án thành lập tổ chức luật sư toàn quốc, đồng thời thành lập Ban Chỉ đạo Đại hội Đại biểu Luật sư toàn quốc lần thứ nhất gồm 9 người.
Thực hiện Đề án, chúng tôi - các thành viên Ban Chỉ đạo và Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp phân công nhau đi tất cả 63 tỉnh, thành. Một mặt, để thuyết phục về sự cần thiết thành lập tổ chức luật sư toàn quốc, cũng là để một lần nữa quán triệt Nghị quyết số 49 của Bộ Chính trị. Mặt khác, đề nghị Ban Thường vụ, Thường trực của các Tỉnh, Thành ủy giới thiệu nhân sự tham gia Hội đồng Lâm thời Luật sư toàn quốc.
Công việc lúc đầu tưởng đơn giản, nhưng ở thời điểm 2008 ấy, hóa ra không dễ chút nào. Cái chính là do sự thiếu tin tưởng của lãnh đạo nhiều tỉnh, thành với chính đội ngũ luật sư ở địa phương mình!
Tôi lại mang “bầu tâm sự” này đến báo cáo Anh Hai Nghĩa. Suy nghĩ một hồi, Anh chỉ thị: “Cứ cho ra mắt Hội đồng Lâm thời đi, đồng thời soạn thảo một Chỉ thị của Ban Bí thư để trình. Anh sẽ lobby cho!”.
Ôi, tôi thực sự vui mừng! Anh đã giải cho tôi thật thấu đáo bài toán mà đầu óc lú lẫn của tôi lúc đó không nghĩ ra!
Ảnh: Liên đoàn Luật sư Việt Nam.
Thế là, ngày 4-6-2008, Hội đồng Lâm thời Luật sư toàn quốc gồm 15 vị được thành lập, ra mắt, bắt tay vào việc chuẩn bị mọi mặt cho việc tổ chức Đại hội lần thứ nhất. Hội đồng cũng phối hợp với Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp dự thảo Chỉ thị của Ban Bí thư Trung ương Đảng. – một việc chưa có tiền lệ!
Xây dựng xong, lấy ý kiến đầy đủ các Bộ, Ban ngành Trung ương và 63 tỉnh, thành phố, tôi hồi hộp chờ “tín hiệu” của Anh Hai Nghĩa.
Thế rồi, vào một ngày đẹp trời sau Tết năm 2009, Anh gọi điện: “Trình đi”.
Như mở cờ trong bụng, tôi cho rà soát lại một lần nữa tờ trình, dự thảo Chỉ thị và toàn bộ hồ sơ kèm theo, rồi ký trình. Anh đọc kỹ hồ sơ, nói: “Chắc ổn rồi. Những vẫn cần chuẩn bị thêm trong đầu mà bảo vệ!”.
Tôi suy nghĩ mãi về vế sau của câu nói này: Hồ sơ đã đầy đủ; tờ trình đã rất cụ thể; Chính phủ, các bộ, ban ngành liên quan, các địa phương cơ bản đã đồng tình, còn chuẩn bị gì nữa nhỉ?
Thế rồi, cái gì đến đã đến! Tại phiên họp của Ban Bí thư, trước khi kết luận, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh chất vấn tôi 3 câu:
Một, có cần thiết thành lập tổ chức Luật sư toàn quốc hay không, nước ta đã có quá nhiều các tổ chức đoàn thể rồi?
Hai, chọn người đứng đầu đã đúng tầm, đúng tâm, có tập hợp được anh em không?
Ba, Bộ trưởng có cam kết với Ban Bí thư là có tổ chức luật sư toàn quốc thì giới luật sư Việt Nam sẽ đoàn kết hơn không? Có mạnh hơn không? Có đảm đương tốt hơn khâu đột phá của cải cách tư pháp là tranh tụng không? Liệu có bền vững không?
Tôi giật mình trước 3 câu hỏi sắc sảo và thực tế này, liếc nhìn sang anh Hai Nghĩa. Thấy Anh mỉm cười hiền hậu, tôi tự tin trả lời...
Tan họp, Anh gặp tôi, chỉ bắt tay, vỗ vai và lại mỉm cười.
Và thế là dự thảo Chỉ thị đã được thông qua. Ngày 30-3-2009, lần đầu tiên trong lịch sử 64 năm hình thành và phát triển của đội ngũ luật sư dưới chế độ dân chủ nhân dân, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 33-CT/TW về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của Luật sư”.
Từ đây, con đường dẫn tới việc thành lập tổ chức luật sư toàn quốc rộng mở...
Nhưng tiếc rằng, một bộ phận trong giới luật sư lúc đó chưa nhận được đầy đủ giá trị này. Bên trong nội bộ còn lục đục, ganh đua nhau vị trí người đứng đầu. Mặc dù đã có sự giới thiệu của tổ chức, nhưng trước Đại hội lần thứ nhất, vẫn có người gặp riêng tôi thách thức: “I will win, you will lose!” (Tôi sẽ thắng, anh sẽ thua!). Ra Đại hội, họ còn hùng hồn tuyên bố: “Rừng nào Cọp nấy”.
Riêng về điều này, tôi không báo cáo, vì không muốn Anh Hai Nghĩa phải suy nghĩ nhiều.
Nhưng dường như Anh đã biết. Chẳng thế mà, Anh - Uỷ viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ lại tham dự Đại hội của một tổ chức đoàn thể suốt 3 ngày liền. Và có lẽ, nhờ đó mà Đại hội Đại biểu Luật sư toàn quốc lần thứ nhất, diễn ra tại Hà Nội từ 10 đến 12-5-2009 đã thành công, chính thức thành lập Liên đoàn Luật sư Việt Nam – ngôi nhà chung của giới luật sư cả nước, đại diện duy nhất cho luật sư cả nước trong các tổ chức, hiệp hội luật sư thế giới, châu Á và ASEAN.
Kể từ đó đến nay, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã trải qua 2 nhiệm kỳ Đại hội, phát triển nhanh đội ngũ hành nghề với gần 2 vạn người. Anh em được đào tạo bài bản hơn, chất lượng hành nghề, đạo đức nghề nghiệp đều đã được nâng cao, hàng ngày đóng góp tích cực cho công cuộc cải cách tư pháp của đất nước.
Vinh dự lớn cho Liên đoàn đến từ sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, từ Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội, Thường trực Ban Bí thư, hai nhiệm kỳ đều đến thăm và làm việc với Hội đồng Luật sư toàn quốc.
Giới luật sư Việt Nam đã có ngày truyền thống 10-10 hàng năm. Trên diễn đàn Quốc hội, từ chỗ chỉ có 1 đại biểu dân cử là luật sư - khóa XI, thì khóa XIV này đã có 3 đại diện, đều là lãnh đạo của Liên đoàn. Đấy là chưa kể các số luật sư của các đoàn tham gia HĐND các tỉnh, thành phố ngày càng tăng…
Kể sơ sơ như vậy để giới luật sư và cán bộ, công chức các ngành tư pháp cả nước thấy rõ hơn tầm nhìn và cống hiến to lớn của Anh Hai Nghĩa – Trương Vĩnh Trọng, từ khi là Bí thư Trung ương Đảng - Trưởng ban Nội chính Trung ương, đến sau này là Ủy viên Bộ Chính trị - Phó Thủ tướng Chính phủ, với sự phát triển, trưởng thành của giới luật sư nói riêng, với sự nghiệp cải cách tư pháp của đất nước nói chung.
Sự ra đi của Anh Trương Vĩnh Trọng - Anh Hai Nghĩa thân thương là sự mất mát to lớn của công cuộc cải cách tư pháp, cũng là sự tổn thất khó có thể bù đắp được đối với giới luật sư Việt Nam.
Vĩnh biệt Anh, cá nhân tôi và tôi tin rằng giới luật sư Việt Nam sẽ mãi luôn tự hào về Người Anh đã có công lao và ân tình lớn đối với Liên đoàn Luật sư Việt Nam. Chúng tôi sẽ đoàn kết hơn, thực thi tốt hơn sứ mệnh cao cả bảo vệ công lý, xứng đáng với niềm tin mà Anh gửi gắm.
Hà Nội, ngày 19 tháng 2 năm 2021
