Để đáp trả chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine, các nước phương Tây đã triển khai các biện pháp trừng phạt chưa từng có, bao gồm cả việc đóng băng dự trữ của Ngân hàng Trung ương Nga và loại một số ngân hàng nước này khỏi hệ thống SWIFT. Ảnh hưởng đầu tiên của các biện pháp này lên kinh tế Nga là kịch bản rất quen thuộc: Giá các tài sản của nước này giảm mạnh.

Việc bán tháo hiện tại báo hiệu cuộc khủng hoảng lần thứ tư của Nga trong vòng 25 năm qua. Trước đó, năm 1998, Nga vỡ nợ và phải phá giá đồng ruble. Một thập kỷ sau, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu, Nga mở chiến dịch can thiệp quân sự tại Gruzia. Và vào năm 2014, các nhà đầu tư lại tháo chạy khỏi Nga sau khi nước này sáp nhập Crimea.

Cùng với trừng phạt về tài chính, Nga cũng chịu các lệnh trừng phạt về thương mại, du lịch, công nghệ... Điều đó buộc chính quyền Tổng thống Nga Vladimir Putin tìm cách bảo vệ nền kinh tế và thị trường bằng các biện pháp kiểm soát vốn, tăng gấp đôi lãi suất và các biện pháp khẩn cấp khác.

"Các lệnh trừng phạt làm suy yếu hai trụ cột của sự ổn định là dự trữ ngoại tệ - 'pháo đài' của ngân hàng trung ương Nga - và thặng dư tài khoản vãng lai của nước này", báo cáo của JPMorgan đánh giá.

Kể từ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin bắt đầu triển khai quân đội ở biên giới Ukraine, ruble đã mất 33% giá trị so với đôla Mỹ. Tốc độ giảm nhanh hơn so với năm 2008 và 2014, dù mức giảm đến nay chưa lớn bằng năm 2014.

Nhìn chung, khủng hoảng tài chính hiện tại của Nga vẫn chưa nghiêm trọng như năm 1998, khi đồng ruble giảm tới 70%. Điều gì đã giúp Nga chống chịu tốt hơn trong lần này?

Nhiều năm qua, ông Putin đã tích cực chuẩn bị cho sự đối đầu tài chính với phương Tây. Kể từ năm 2015, dự trữ ngoại hối của Nga đã tăng 71%, chủ yếu dưới dạng vàng hoặc nhân dân tệ.

Nước này cũng đồng thời giảm tỷ trọng tài sản dự trữ đặt ở Mỹ và Pháp. Tuy nhiên, 70% vẫn nằm ở các quốc gia đang áp đặt các lệnh trừng phạt, làm hạn chế khả năng hỗ trợ đồng ruble của Nga. Nếu điện Kremlin không buộc các hãng xuất khẩu bán 80% ngoại tệ à cấm người nước ngoài bán tài sản tại Nga, đồng tiền này sẽ còn suy yếu hơn nữa.

Điều đáng chú ý nữa là giá các hàng hóa xuất khẩu của Nga đã tăng mạnh thời gian qua, đặc biệt là năng lượng. Năm 2021, doanh thu từ dầu và khí đốt chiếm một phần ba ngân sách chính phủ Nga, đủ cho hai năm chi tiêu quân sự theo tỷ lệ những năm gần đây.

Doanh thu từ dầu khí đang hỗ trợ đáng kể cho Nga, vì lĩnh vực năng lượng vẫn chưa chịu cấm vận do phương Tây sợ làm tổn hại đến nền kinh tế của chính họ. Nga ghi nhận thặng dư tài khoản vãng lai hàng tháng khoảng 20 tỷ USD đầu năm nay.

Theo các nhà đầu tư, mức giảm của đồng ruble vẫn còn mờ nhạt so với khủng hoảng 1998 trong ngắn hạn. Nguyên nhân một phần là Nga hiện có khả năng ngăn chặn vỡ nợ tốt hơn, đặc biệt nếu có thêm nhiều nước khác phản đối kế hoạch trừng phạt lên lĩnh vực năng lượng của Nga.

Tuy nhiên, Nga có thể chống chịu bao lâu mới là câu hỏi quan trọng. "Dài hạn là vấn đề đáng lo ngại hơn. Các biện pháp trừng phạt được duy trì càng lâu, và nếu bao gồm cả xuất khẩu khí đốt và dầu, Nga càng có nhiều khả năng trở thành trở thành một thị trường vốn không thể đầu tư được trong nhiều năm tới", Tim Graf, Trưởng bộ phận chiến lược vĩ mô EMEA tại State Street Global Markets nhận định.

Theo ông, lạm phát tại Nga sẽ tăng mạnh, đặc biệt nếu nền kinh tế vẫn đóng cửa với phần còn lại của thế giới. "Không khó để hình dung ra các kịch bản cực đoan tương tự như thời kỳ sau năm 1998 trong trường hợp này", ông nói.

Tuần qua, các nhà kinh tế đã bắt đầu hạ triển vọng tăng trưởng của nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới. Theo đó, JPMorgan Chase & Co và Goldman Sachs cùng đưa ra dự báo GDP Nga giảm 7% năm nay. Trong khi đó, Bloomberg Economics cho rằng mức giảm sẽ đến 9%. Năm 1998, nền kinh tế này mất 5,3% trong bối cảnh vỡ nợ.

Không chỉ Nga bị ảnh hưởng, việc trừng phạt tài chính cũng khiến một số doanh nghiệp phương Tây chịu thiệt.

Nga đang có khoản nợ tổng cộng khoảng 100 tỷ USD tại các ngân hàng nước ngoài. Các ngân hàng châu Âu chịu nhiều tác động nhất từ các lệnh trừng phạt mới, đặc biệt là các tổ chức tài chính ở Áo, Pháp và Italy. Số liệu từ Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) cho thấy các ngân hàng của Pháp và Italy đều có khoản nợ mà Nga chưa thanh toán vào khoảng 25 tỷ USD, trong khi các ngân hàng của Áo có 17,5 tỷ USD.

Tương tự, các ngân hàng Mỹ đã giảm mức độ tiếp xúc với kinh tế Nga kể từ năm 2014. Tuy nhiên, Citigroup còn số nợ 10 tỷ USD của Nga, dù con số này tương đối nhỏ so với 2.300 tỷ USD tài sản mà ngân hàng này nắm giữ.

Ngoài vấn đề nợ, nhiều ngân hàng còn bị ảnh hưởng vì họ cung cấp dịch vụ ngân hàng ở Ukraine hoặc Nga. Theo hãng xếp hạng tín nhiệm Fitch, các ngân hàng Pháp gồm BNP Paribas và Credit Agricole tiếp xúc nhiều nhất với Ukraine vì các công ty con địa phương của họ ở nước này. Société Générale và UniCredit là các ngân hàng châu Âu có hoạt động lớn nhất tại Nga, và cả hai ngân hàng này cũng nằm trong số các ngân hàng có nhiều nợ của Nga nhất.

Một tin xấu khác với các ngân hàng châu Âu là chi phí huy động vốn bằng đồng USD trên thị trường hoán đổi đồng euro đã tăng mạnh. Các ngân hàng sử dụng thị trường này để tăng lượng USD cần thiết cho hầu hết hoạt động thương mại quốc tế. Vì vậy, tỷ giá cao hơn sẽ gây thêm áp lực lên biên lợi nhuận của họ.

Vậy rủi ro vỡ nợ tổng thể đối với các ngân hàng nghiêm trọng như thế nào? Công ty nghiên cứu đầu tư Morning Star (Mỹ) tin rằng nguy cơ về khả năng thanh toán với các ngân hàng châu Âu, chứ chưa nói đến các ngân hàng Mỹ, là "không đáng kể". Tuy nhiên, nhiều thông tin cho rằng các ngân hàng châu Âu, Mỹ và Nhật Bản có thể phải đối mặt với những khoản lỗ nghiêm trọng, có khả năng lên tới 150 tỷ USD.

Ngoài ra, các ngân hàng cũng có thể sẽ bị ảnh hưởng theo những cách khác. Ví dụ, Thụy Sĩ, Cyprus và Anh là những điểm đến lớn nhất cho các tài phiệt Nga tìm cách tích trữ tiền mặt của họ ở nước ngoài. Cyprus cũng thu hút nhà giàu Nga bằng cách bán quốc tịch. Các tổ chức tài chính ở các quốc gia này đều có khả năng kinh doanh thua lỗ vì các lệnh trừng phạt. Ví dụ, giá cổ phiếu của các ngân hàng Anh như Lloyds và NatWest đều giảm hơn 10% kể từ khi xung đột Ukraine nổ ra.

Phiên An (theo The Economist, Bloomberg, Hindustan Times)