Ai trong chúng ta cũng có cảm giác buồn chán tại một thời điểm nào đó trong cuộc sống, nhưng nếu sự thay đổi về thời tiết khiến những cảm xúc này nghiêm trọng hơn, có thể bạn đã mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (hay còn gọi là SAD - Seasonal Affective Disorder), một rối loạn cảm xúc thường gặp.

Nhiều người có thể bắt đầu cảm thấy "chán nản" khi ngày ngắn lại vào mùa thu và mùa đông  và bắt đầu cảm thấy dễ chịu hơn vào mùa xuân, với thời gian ban ngày dài hơn....

Bác sĩ Nguyễn Kim Anh, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, trầm cảm là một trạng thái bệnh lý của cảm xúc, biểu hiện bằng quá trình ức chế toàn bộ các hoạt động tâm thần. 

Trầm cảm điển hình thường được biểu hiện bằng khí sắc trầm (nét mặt đơn điệu, luôn buồn bã, các nếp nhăn giảm nhiều thậm chí mất hết nếp nhăn); mất mọi quan tâm (một người trước đây thích đọc báo, xem phim nhưng giờ đây mất hết các sở thích đó), 

giảm năng lượng dẫn tới tăng sự mệt mỏi và giảm hoạt động (người có thể than phiền mệt mỏi mà không có một nguyên nhân bệnh lí cơ thể nào. Các triệu chứng tồn tại trong khoảng thời gian ít nhất là 2 tuần.

SAD không được coi là một chứng rối loạn riêng biệt mà là một loại trầm cảm được đặc trưng bởi mô hình tái diễn theo mùa. Chứng bệnh này thường điển hình ở quần thể vùng khí hậu có sự thay đổi rõ rệt về mùa trong năm. 

Mùa đông được cho biết có dấu hiệu bệnh tăng lên, các biểu hiện của bệnh với các triệu chứng kéo dài khoảng 4 đến 5 tháng mỗi năm.

"Các dấu hiệu và triệu chứng của SAD bao gồm những triệu chứng trầm cảm và một số triệu chứng khác nhau đối với SAD kiểu mùa đông và kiểu mùa hè. Khi bạn có các triệu chứng sau, trong thời gian từ 2 tuần trở lên, có khả năng bạn đang bị trầm cảm" - bác sĩ Anh nhấn mạnh

Triệu chứng trầm cảm nặng bao gồm:

- Cảm thấy chán nản hầu như cả ngày, gần như mỗi ngày

- Mất hứng thú với các hoạt động mà bạn từng yêu thích

- Trải qua những thay đổi về khẩu vị hoặc cân nặng

- Có vấn đề với giấc ngủ

- Cảm thấy chậm chạp hoặc tang họat động hơn bình thường

- Giảm năng lượng

- Cảm thấy vô vọng hoặc vô giá trị

- Gặp khó khăn trong việc tập trung

- Thường xuyên có suy nghĩ về cái chết hoặc tự tử

Đối với SAD kiểu mùa đông, các triệu chứng cụ thể khác có thể bao gồm:

- Ngủ quá giấc (hypersomnia)

- Ăn quá nhiều, đặc biệt là thèm đồ ăn có nhiều carbohydrate ( đồ ngọt, tinh bột, ngũ cốc…)

- Tăng cân

- Xa lánh xã hội (cảm giác như "ngủ đông")

Các triệu chứng cụ thể của SAD kiểu mùa hè có thể bao gồm:

- Khó ngủ (mất ngủ)

- Chán ăn, dẫn đến sụt cân

- Bồn chồn và kích động

- Lo lắng

- Các kiểu hành vi bạo lực

Phụ nữ gặp nhiều hơn nam giới

Hàng triệu người trưởng thành có thể bị SAD, mặc dù nhiều người có thể không biết mình mắc bệnh. SAD gặp nhiều hơn ở phụ nữ so với nam giới và trong hầu hết các trường hợp, SAD bắt đầu ở tuổi trưởng thành trẻ tuổi" – bác sĩ Anh nói.

SAD đôi khi di truyền trong gia đình. SAD phổ biến hơn ở những người có người thân mắc các bệnh tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm nặng hoặc tâm thần phân liệt.

Tâm trạng không cân bằng dễ bị trầm cảm

Phân tích về nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ Nguyễn Kim Anh cho biết, nghiên cứu chỉ ra rằng những người bị SAD có thể bị giảm hoạt động của serotonin (chất dẫn truyền thần kinh) trong não, giúp điều chỉnh tâm trạng.

Nghiên cứu cũng cho thấy rằng ánh sáng mặt trời kiểm soát mức độ của các phân tử giúp duy trì mức serotonin bình thường, nhưng ở những người bị SAD, quy định này không hoạt động bình thường, dẫn đến mức serotonin giảm trong mùa đông. 

Sự rối loạn giữa hai hoạt chất này làm mất cân bằng đồng hồ sinh học, tâm trạng không cân bằng.

Những phát hiện khác cho thấy những người bị SAD sản xuất quá nhiều melatonin - một loại hormone đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì chu kỳ đánh thức giấc ngủ bình thường. Sản xuất quá nhiều melatonin có thể làm tăng cảm giác buồn ngủ.

Thiếu hụt vitamin D có thể làm trầm trọng thêm những vấn đề này vì vitamin D được cho là thúc đẩy hoạt động serotonin. Ngoài vitamin D tiêu thụ trong chế độ ăn uống, cơ thể sản xuất vitamin D khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trên da. 

Với ít ánh sáng ban ngày hơn vào mùa đông, những người bị SAD có thể có mức vitamin D thấp hơn, điều này có thể cản trở hoạt động của serotonin hơn nữa.

Điều trị SAD có 2 phương pháp chính. Trường hợp nặng, có ý tưởng tự sát, loạn thần, chống đối ăn, kích động… cần được nhập viện điều trị.