Theo báo Washington Post, kể từ mùa hè năm 2022 cho đến nay, tập đoàn quân sự tư nhân Wagner theo từng giai đoạn đã triển khai hơn 50.000 lính đánh thuê, đa phần là các tù nhân xin tham chiến đổi lấy tự do, đến tham chiến ở miền Đông Ukraine (Donbass).

Chính ông chủ Yevgeny Prigozhin cũng nhiều lần trực tiếp ra chiến tuyến thị sát và thường công bố hình ảnh ở những mặt trận nóng nhất.

Súng và nĩa khởi nghiệp của ông trùm Wagner

Báo Financial Times từng tiến hành điều tra về hoạt động của Wagner. Khi nhận mail các câu hỏi của tờ báo, ông trùm Prigozhin chỉ gõ vào một câu chửi thề tục tĩu.

Đối với những người am hiểu, điều đó không có gì bất ngờ bởi nó phản ánh bản chất đường phố của người mà nay dám đối đầu với cả các quan chức quân đội Nga.

Tỉ phú Yevgeny Prigozhin, sinh năm 1961, lớn lên ở Leningrad, nay là St. Petersburg. Là con của một kỹ sư mỏ, Prigozhin từng mơ ước trở thành vận động viên trượt tuyết chuyên nghiệp nhưng cuộc đời gặp ngã rẽ từ năm 18 tuổi.

Năm 1979, chàng trai Prigozhin bị án treo vì trộm cắp nhưng đến năm 1981 thì chính thức nhận án 12 năm tù vì các tội "cướp giật, lừa đảo và tổ chức mại dâm trẻ vị thành niên".

Sau khi được trả tự do vào năm 1990, Prigozhin bắt đầu đi học dược nhưng Liên Xô tan rã, nên ông ta mở quầy bán xúc xích và chỉ vài năm sau đã sở hữu một nhà hàng trên thuyền sang trọng có tên New Island tại St. Petersburg.

New Island nhanh chóng trở thành nơi các quan chức và người nổi tiếng của Nga thường lui tới bởi phong cách phục vụ và những món ăn ngon. Trong số đó có thị trưởng Anatoly Sobchak và cấp phó của ông khi đó là Vladimir Putin.

Năm 2001, nhà hàng của Prigozhin hân hạnh phục vụ bữa tối cho hai thượng khách: tân Tổng thống Nga Putin và Thủ tướng Nhật Yoshiro Mori. Sau đó có thể kể tên các thực khách lừng danh khác như Tổng thống Pháp Jacques Chirac (năm 2001), Tổng thống Mỹ George W. Bush (năm 2006).

Không lâu sau, công ty của Prigozhin liên tiếp được chọn để tổ chức và phục vụ những bữa tiệc quan trọng trong Điện Kremlin, trong đó có tiệc sinh nhật ông Putin năm 2003. Từ đó Prigozhin được gọi là "đầu bếp riêng" của tổng thống.

Mối quan hệ tốt đẹp với giới tinh hoa Nga đã mang lại cho tỉ phú Prigozhin những hợp đồng lớn, như cung cấp suất ăn cho các trường học, bệnh viện và cả quân đội Nga.

Ông trùm Wagner vươn vòi ra thế giới

Bên cạnh việc cung cấp các dịch vụ hỗ trợ an ninh ở châu Phi và Trung Đông, những công ty liên quan tới Prigozhin cũng đã đẩy mạnh xuất khẩu lương thực, thực phẩm phục vụ ngày càng nhiều nhân lực và chuyên gia quân sự của Nga hoạt động trên khắp thế giới.

Quá trình đó dẫn đến sự hình thành Wagner Group vào năm 2014. Theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), Wagner không phải là một công ty quân sự tư nhân đơn thuần mà là một hệ thống chuyên cung cấp từ dịch vụ hỗ trợ an ninh, cố vấn quân sự cho đến lính đánh thuê.

Wagner hiện đang hoạt động tại 30 quốc gia và có hai trung tâm huấn luyện tại Nga. Một trong những nhiệm vụ đầu tiên của Wagner thực hiện ở Crimea là khi Nga tiến hành quá trình sáp nhập bán đảo này vào tháng 2-2014.

Tại Crimea, lính đánh thuê của Wagner giúp lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn kiểm soát bán đảo. Sau đó, Wagner tiếp tục hỗ trợ lực lượng ly khai thân Nga tại vùng Donbass.

Tính đến tháng 4-2022, Wagner chỉ có khoảng 8.000 lính đánh thuê. Hầu hết trong số này được cho là những cựu quân nhân được đào tạo bài bản.

Cũng theo báo cáo của CSIS, hoạt động của Wagner có sự liên kết chặt chẽ với quân đội và các cơ quan tình báo của Nga.

Trong thời gian dài Prigozhin không để tên mình dính dáng với Wagner khi được hỏi và chỉ mới thừa nhận là người đứng đầu Wagner trong một tuyên bố vào tháng 9-2022.

Trong một lần hiếm hoi chia sẻ về những ngày đầu thành lập Wagner, Prigozhin kể: "Tôi đã tự lau chùi những vũ khí cũ, tự mình phân loại áo chống đạn, tự tìm những chuyên gia có thể giúp tôi việc này".

Prigozhin cho rằng Wagner đã giúp "bảo vệ người dân Syria, các dân tộc khác của các quốc gia Ả Rập, những người dân châu Phi và Mỹ Latin có hoàn cảnh khó khăn".

Tháng 12-2016, tại Điện Kremlin, Tổng thống Putin từng trao tặng huân chương anh hùng cho Prigozhin vì những đóng góp giúp cho Nga ở Syria.

Trong khi đó tình báo phương Tây không ít lần đưa ra những chứng cứ về các hoạt động tàn bạo của lực lượng Wagner ở những nơi mà đội ngũ này được mời ký hợp đồng.

Cũng trong năm 2016, các nhà điều tra Mỹ sau đó khẳng định Prigozhin đã điều hành lực lượng làm tin giả thao túng bầu cử Mỹ, giúp ông Donald Trump vượt qua đối thủ Hillary Clinton.

Dòng chảy của tiền của ông trùm Wagner

Năm 2018, khi Wagner bắt đầu hoạt động tại Trung Phi, ba nhà báo Nga điều tra đã bị ám sát.

Nguy hiểm càng tăng thêm khi tổ chức lính đánh thuê này đã trở thành cơ sở làm ăn, cần bảo vệ lợi ích thương mại.

Tại Syria, Wagner bảo vệ các giếng dầu và nhận được một phần tiền bán dầu; ở Trung Phi, việc bảo kê hầm mỏ mang lại lợi nhuận lớn.

Lực lượng tuyển mộ của Wagner là các cựu binh Afghanistan, Chechnya, quân ly khai Ukraine, quân nhân về hưu hoặc tình nguyện viên Nga.

Mức lương tháng ít nhất 150.000 rúp (1.800 euro, gấp 10 lương tối thiểu ở Nga), cộng thêm nhiều loại tiền thưởng, đã giúp Wagner không khó mở rộng đội ngũ và huấn luyện lực lượng tại căn cứ quân sự Molkino ở Krasnodar, thuộc miền nam nước Nga.

Có những nguồn tiền đen, Wagner cũng biết cách chi trả để giữ người như bồi thường cho thân nhân lính đánh thuê chết trận.

Như hồi tháng 2-2018, Wagner bị thiệt hại nặng nề tại Syria do Mỹ oanh kích. Một trong những quỹ của Prigozhin đã chi 3 - 5 triệu rúp (35.000 -  60.000 euro) cho mỗi gia đình tay súng thiệt mạng.

Tháng 12-2020, ông ta trả gần 400.000 euro cho hai người Nga được thả khỏi nhà tù Libya.

Khi chiến sự tại Ukraine ngày càng khốc liệt, Wagner đã có một "sáng kiến" gây nhiều tranh cãi: tuyển mộ tù nhân tại Nga, cầm súng ra chiến trường để đổi lấy tự do.

Đã có những người hoàn thành "nghĩa vụ chiến trường 6 tháng" và trở về địa phương. Đương nhiên cung cách này bị phương Tây cho là kỳ lạ, vi phạm luật pháp…

Trùm lính đánh thuê muốn gì khi công khai chỉ trích quân đội Nga?

Lãnh đạo tập đoàn tư nhân Wagner (chuyên cung cấp lính đánh thuê), ông Yevgeny Prigozhin gần đây lại có một số phát ngôn mạnh mẽ chỉ trích quân đội chính quy của Nga và công khai đưa ra các đòi hỏi.