Cái nắng những ngày đầu tháng 3-2024 ở đảo Phú Quốc vẫn nóng bạo. Càng vào sâu rừng tràm ở xã Bãi Thơm, TP Phú Quốc (rừng rộng 2.000ha và có nguy cơ cháy cao), chúng tôi càng thấy rừng bị kiệt nước, héo lá, cây cỏ cháy đen lốm đốm, thiếu màu xanh của sự sống và sẵn sàng bùng cháy mạnh nếu có nguồn lửa bất cẩn.

Ăn, ngủ cùng rừng Phú Quốc

Đứng trong rừng nhưng chúng tôi cảm nhận một vài cơn gió lâu lâu lùa nhẹ làm cho cái nóng ở đồng tràm Bãi Thơm càng hực lên hầm hập. Các đường băng cản lửa xẻ dọc xẻ ngang trong rừng cũng bốc lên những làn khói mỏng mờ ảo vì nóng.

Để đo mức độ khô hạn của rừng tràm, ông Phạm Viết Giáp - trưởng phòng quản lý bảo vệ rừng Vườn quốc gia Phú Quốc - dùng tay hốt lên một nắm lá, cành cây khô rụng vương vãi dưới đất rồi bóp kêu nghe "rốp, rốp".

Tiếng kêu giòn của lá và cành cây hòa cùng bụi bay trong gió khiến ông Giáp quả quyết rừng tràm đang rơi vào thời điểm khô hạn nhất, có nguy cơ cháy cấp V - mức độ cực kỳ nguy hiểm.

"Đồng tràm xã Bãi Thơm là điểm có nguy cơ cháy cao lắm. Do đó cứ 10h sáng hằng ngày là anh em chúng tôi phải chuẩn bị nước uống và các dụng cụ cần thiết rồi chia nhau đi nhiều hướng vào rừng. Đi liên tục rất mệt, vã mồ hôi nhưng chẳng ai dám nghỉ. Bảo vệ rừng là việc anh em vẫn hay dặn dò nhau không thể lơ là được", ông Giáp nói.

Giữa đồng tràm, ông Giáp, anh Xuyên và các anh em khác ở Vườn quốc gia Phú Quốc dựng lên lán trại tạm bợ (rộng khoảng 15 - 20m²) bốn bề xung quanh được che bằng tấm bạt. Gió rừng mặc sức lùa vào cả đêm lẫn ngày.

Trong lán chẳng có gì quý giá ngoài hai giường ngủ, bếp gas, thùng nước lọc, ít gói mì và bọc bánh tây được các anh treo trên vách để ăn chống đói khi đi kiểm tra về.

"Tôi và anh em ở đây đều có gia đình riêng. Nhớ vợ nhớ con thì lâu lâu chỉ ráng sắp xếp về thăm một đêm rồi anh em lại quay vội vào rừng. Sống chung và ăn ngủ cùng rừng riết đâm ra quen rồi" - ngồi kế ông Giáp, anh Phạm Huy Xuyên (lực lượng bảo vệ rừng Vườn quốc gia Phú Quốc) góp lời rồi cười tươi, để lộ gương mặt cháy nắng đen bóng.

Đảm bảo "giờ vàng" chữa cháy rừng

Dùng xe máy chở chúng tôi theo các lối mòn xuyên rừng tràm, anh Lê Thế Sơn - đội trưởng đội quản lý bảo vệ rừng ở Rạch Tràm (xã Bãi Thơm) - cho biết rừng có hệ sinh thái cỏ cây phong phú và có vị trí rất đặc biệt.

Mùa mưa rừng Phú Quốc nước ngập lênh láng. Mùa nắng thì hanh khô, đất đai nứt nẻ nên việc bảo vệ rừng của các anh rất vất vả.

"Mần cái việc bảo vệ rừng tôi thấy mưa hay nắng gì cũng có cái khó riêng hết, nhưng yêu nghề thì cũng có niềm vui và làm được thôi", anh Sơn vui vẻ nói.

"Rừng thiêng nước độc" - đó là câu nói được anh Sơn ví von về nghề giữ rừng sẽ gặp nhiều hiểm nguy. Đặc biệt để phòng cháy rừng, ngăn chặn người lạ vào đốt ong, bắt cá, cưa cây, các anh cũng có bí quyết riêng.

"Rừng đi riết đâm quen, chẳng lạ gì đâu, biết người vào hay không thì chúng tôi chỉ cần nhìn dấu chân trên nền đất cát. Có dấu chân lạ hoặc cỏ cây có dấu, bẻ gãy là có người vô", anh Sơn chia sẻ bí quyết.

"Gặp người lạ vào rừng, chúng tôi thường tuyên truyền, thuyết phục. Lắm lúc có người cãi lại, chống cự, anh em phải phối hợp lực lượng chức năng địa phương dùng biện pháp mạnh để bảo vệ rừng", ông Giáp kể.

Vườn quốc gia Phú Quốc quản lý 37.200ha rừng, địa hình phức tạp, chia cắt và không có cửa rừng, công cụ phục vụ phòng cháy chữa cháy vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu nếu như có xảy ra cháy. Do đó, ông Giáp nói điều đáng quan tâm trong chữa cháy rừng là phải đảm bảo giờ vàng - dập tắt lửa trong vòng 1 giờ.

Vì thế, xen kẽ với các đường băng cản lửa, anh em Vườn quốc gia Phú Quốc phải đào giếng nước (giếng rộng khoảng 100m², sâu 4 - 5m nước) hoặc chôn thùng phuy nước dưới đất (chứa khoảng 2.000 lít nước) để chủ động dập nhanh lửa khi có sự cố xảy ra cháy.

"Cháy rừng thường lan diện rộng, nguy hiểm lắm nên chúng tôi khi dập lửa phải đảm bảo có ba lớp - gồm người phun nước đi đầu, người đi tiếp theo dập tàn lửa và người còn lại quan sát xử lý tình huống khác xảy ra", ông Giáp nói.

Theo ông, cây rừng có chỗ cao chỗ thấp nên kết hợp với gió thổi than bay ngược lại rồi cháy phía sau lưng người chữa cháy. Người chữa cháy lúc đó chỉ cần xử lý, đốt lửa gần chỗ đứng để tạo khu vực trống an toàn.

Người chữa cháy rừng nên chữa theo hình chữ V (chữa hai bên cháy rồi gom lần vào ngọn lửa). Trường hợp cháy lớn và muốn cắt ngọn lửa lan nhanh và rộng, họ thường nhìn hướng gió thổi rồi sử dụng cách đốt ngược (tức đốt lửa xen kẽ trước đám cháy). Cách làm này rừng sẽ bị cháy lốm đốm, cắt nguyên vật liệu cháy, góp phần hạn chế lửa cháy lan rộng.

"Không nhớ nổi đó giờ Phú Quốc xảy ra bao nhiêu lần cháy, nhưng cách chữa cháy trên giúp chúng tôi và lực lượng địa phương khống chế nhiều đám cháy rừng lớn nhỏ ở Phú Quốc thành công" - ông Giáp nói xong lại chạy xe máy dọc theo đường rừng quan sát, lên phương án phân anh em trực bảo vệ rừng một cách tốt nhất.