Vào mỗi buổi sáng sớm, ông Tạ Văn Nhân (74 tuổi, trú tại phường Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) lại cầm chiếc chổi ra cửa Ô Quan Chưởng quét dọn. Với người Hà Nội, Ô Quan Chưởng (tên gọi xưa Ðông Hà Môn) không chỉ là di tích, đây còn là nơi chất chứa những nỗi niềm. Kinh thành Thăng Long - Hà Nội trước kia từng có đến 21 cửa ô.

GẦN 20 NĂM LẶNG LẼ GÁC CỬA Ô CUỐI CÙNG CỦA HÀ NỘI

Thế nhưng theo thời gian, chỉ còn lại duy nhất cửa ô này. Nơi đây còn ghi dấu ký ức oai hùng, khi quân Pháp nổ súng tiến công thành Hà Nội năm 1873, một vị Chưởng cơ cùng đội quân của mình đã anh dũng chiến đấu đến người cuối cùng.

Qua bao nhiêu năm tháng, Ô Quan Chưởng vẫn được nhiều người yêu mến bởi nét cổ kính.

Gần 20 năm qua, bất kể mưa nắng, gió rét ông Nhân ngày ngày vẫn lặng lẽ chăm sóc di tích này. Vừa quét dọn, ông Nhân kể, Ô Quan Chưởng không như những di tích khác, có khu vực khoanh vùng bảo vệ riêng. Nơi đây cuộc sống sôi động thường ngày vẫn diễn ra, xe cộ vẫn đi lại tấp nập.

Chiếc vòm cổng là nơi dừng chân tránh nắng của nhiều hàng rong và khách bộ hành. Nhưng đôi khi người đi qua, rác ở lại. Ông Nhân là người đứng ra thu dọn để nơi đây luôn sạch sẽ, cổ kính trong mắt du khách quốc tế và những người yêu mến Hà Nội.

Ông Tạ Văn Nhân (74 tuổi, trú tại phường Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), người trông coi cửa ô duy nhất của Hà thành.

“Cửa ô cũng như bộ mặt của tuyến phố thủ đô. Chính vì vậy ngày nào tôi cũng dọn cho sạch sẽ. Vào những ngày cuối tuần, lễ Tết nhiều người đến đây chụp ảnh, trong đó có nhiều vị khách quốc tế, nhiều cặp đôi chụp ảnh cưới muốn lưu giữ những khoảnh khắc thiêng liêng, cổ kính của nơi đây”, ông Nhân chia sẻ.

Sinh ra và lớn lên chỉ cách cửa ô này khoảng 50m, với ông Nhân cơ duyên trông coi cửa ô duy nhất của Hà thành đến với ông vừa tình cờ và duyên nợ. Từ thời chăn trâu cắt cỏ ông cùng chúng bạn và các thế hệ đã thấy Hà Nội có nhiều đổi thay riêng Ô Quan Chưởng thì vẫn cổ kính như vậy.

Sinh ra và lớn lên chỉ cách cửa ô này khoảng 50m, với ông Nhân cơ duyên trông coi cửa ô duy nhất của Hà thành đến với ông vừa tình cờ và duyên nợ.

"Cách đây 20 năm nhiều cây dại mọc hoang, mùa mưa rễ cây bám xum xuê ra cả tường gạch rêu phong. Trước đây cửa ô thường bị lấn chiếm, phóng uế, cơ quan chức năng đã nhờ bao nhiêu người tới trông coi nhưng cứ đến rồi đi mà không ai bám trụ được lâu. 

ThẾ rồi lúc đó cơ quan chức năng đang loay hoay tìm người thì tôi xung phong đứng ra trông coi cửa ô cho tới tận bây giờ".

"DUYÊN NỢ" VỚI CỬA Ô LÀ ĐIỀU QUAN TRỌNG HƠN TIỀN BẠC

Hằng ngày, ông Nhân không chỉ quét dọn lá cây mà còn ngăn không cho hàng rong, cửa hàng lấn chiếm mặt tiền di tích. Công việc từ 6 giờ sáng đến 6 giờ chiều cứ tưởng dễ nhưng khó vô cùng.

Theo lời ông Nhân, việc trông coi Ô Quan Chưởng không phải là công việc vất vả nhưng đòi hỏi sự kiên trì, kiên nhẫn bởi trong công việc phải tiếp xúc, va chạm với nhiều người. Bao nhiêu năm trông giữ cửa ô cuối cùng của Hà Nội, không ít lần ông Nhân gặp phải những khó khăn khi nhắc nhở những người vứt rác, trèo tường.

“Có nhiều lần tôi nhắc nhở không cho bán hàng rong, xả rác ra di tích nhưng bị người ta chửi lại. Thậm chí có người đêm tối tranh thủ lúc không có người phóng uế bừa bãi tôi bắt gặp nhắc nhở họ còn gây sự. 

Có người còn chửi tôi là bảo vệ thôi có gì mà làm gắt. Tôi thẳng tính vì chỉ muốn giữ gìn vệ sinh cho di tích. Nhiều lúc giận lắm nhưng cũng đành gạt đi để làm việc chung. Thực sự làm công việc này có lúc tôi tính nghỉ nhưng rồi sau chẳng ai đứng ra làm nên tôi lại tiếp tục”, ông Nhân chia sẻ.

Vào mỗi ngày Rằm, mùng 1 hàng tháng, ông Nhân đều tất bật chuẩn bị hương khói đầy đủ như một sự biết ơn và thể hiện lòng thành kính với vị anh hùng đã hi sinh vì nước nhà.

Ông Nhân cho biết gần 20 năm trông coi cửa ô hàng tháng ông đều có lương. Theo ông gọi là lương nhưng số tiền ấy không đáng là bao. Tháng đầu tiên trông nom cửa ô, ông Nhân chỉ nhận được hơn 100.000 đồng, đến nay tăng lên 1,8 triệu đồng/tháng. Nhưng với ông Nhân “duyên nợ” với cửa ô là điều quan trọng hơn cả tiền bạc.

Ông Nhân cho biết khi nào sức khỏe còn cho phép ông vẫn sẽ ở lại trôm nom, chăm sóc cho di tích này.

Một năm 365 ngày ông làm đủ cả, kể cả 3 ngày Tết, ông Nhân vẫn đứng ra trông nom. Chính vì thế nơi đây luôn sạch sẽ mỗi ngày để du khách, người yêu thích Hà Nội chụp những bức ảnh kỷ niệm cửa ô duy nhất này.

“Còn khoẻ ngày nào tôi sẽ phục vụ cho đến nơi đến chốn, khi nào sức khoẻ không cho phép thì để phường thuê người khác. Với tôi nơi đây như mái nhà của mình, nơi chôn giấu bao kỷ niệm và mong muốn các thế hệ sau này cùng gìn giữ. 

Tôi hy vọng sau này không riêng tôi mà ai ai cũng sẽ gìn giữ để nơi đây luôn sạch đẹp”, ông Nhân chia sẻ.

Ô Quan Chưởng (hay còn gọi là ô Đông Hà, ô Thanh Hà, ô Cửa Đông, tên chữ là Đông Hà môn (tức cửa phường Đông Hà), là một cửa ô của Hà Nội xưa, nằm ở phía Đông của toà thành đất bao quanh Kinh thành Thăng Long, được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749), đến năm Gia Long thứ ba (1817) được xây dựng lại và giữ nguyên kiểu cách đến ngày nay. Đây là một trong 21 cửa ô còn sót lại của thành Thăng Long cũ.

Ngày nay, ô Quan Chưởng nằm nằm trên phố Ô Quan Chưởng, đầu phố Hàng Chiếu, gần dưới chân cầu Chương Dương. Thời xưa, cửa ô này nằm trên đường từ trong thành phố đi ra bờ sông, thuộc địa phận phường Đông Hà, tổng Hậu Túc (sau đổi là Đồng Xuân), huyện Thọ Xương cũ. Từ cửa ô ra đến bờ sông Hồng là con đường dài 80 mét. Phía ngoài cửa ô trước kia coi như đất ngoại thành.

Cổng xây có vọng lâu được canh gác và kiểm soát cẩn mật để giữ an ninh cho khu phố buôn bán bên trong. Hiện cửa ô còn nguyên lối tam quan với cửa chính và hai cửa phụ hai bên, trên nóc cửa chính có vọng lâu, tường phía trái cửa chính có gắn một tấm bia đá do Tổng đốc Hoàng Diệu cho đặt năm 1881 ghi lệnh cấm người canh gác không được sách nhiễu nhân dân mỗi khi qua lại cửa ô. Bên trên cửa lớn có ba Ca dao về Ô Quan Chưởng có câu:

"Long Thành bao quản nắng mưa

Cửa Ô Quan Chưởng bây giờ còn đây"

GIA ĐOÀN