Ngày 22-3, tại Cần Thơ diễn ra hội thảo Quản trị sụt lún và quản lý nước ngầm tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Cảnh báo nguy cơ Miền Tây nằm dưới mực nước biển
Theo tài liệu nghiên cứu của các chuyên gia (Hà Lan, Đại học Cần Thơ và các tỉnh ĐBSCL), ĐBSCL đang mất dần độ cao trong những thập kỷ qua.
Tốc độ bồi lắng quá nhỏ với lượng phù sa hạn chế do việc xây dựng đập ở thượng nguồn không bù lại được với tốc độ sụt lún, mức độ và tần suất lũ (mang theo trầm tích) giảm và tình trạng khai thác cát dọc theo các con sông. Các nguyên nhân này dẫn đến lún ròng ở ĐBSCL.
Tại đây, tốc độ sụt lún lên đến 5,7 cm/năm (năm 2019) cao hơn mực nước biển dâng tuyệt đối (35 mm/năm).
Điều này cho thấy tốc độ mực nước biển tương đối chủ yếu là do sụt lún đất. Nếu tình trạng này tiếp tục xảy ra, phần lớn diện tích của đồng bằng có thể sẽ nằm dưới mực nước biển trung bình vào cuối thế kỷ 21.
Sụt lún tại Cần Thơ đang diễn ra rõ rệt thể hiện qua việc ngập lụt gia tăng. Trong ảnh là đường Nguyễn Văn Cừ nối dài ngập sâu đợt triều cường cuối năm 2020. Ảnh: HD
Hai tác nhân chính được xác định gây ra sụt lún ở ĐBSCL là quá trình nén tự nhiên và khai thác nước ngầm. Nước ngầm nhiễm mặn cũng là một vấn đề ngày càng gia tăng ở sông MeKong và là nguyên nhân chính làm giảm nguồn nước ngọt dưới bề mặt.
Cứ mỗi một m3 nước ngọt được khai thác từ các tầng chứa nước thì có 13 m3 nước ngọt dự trữ bị mất đi do xâm nhập mặn tự nhiên và bị hòa lẫn nước ngầm lợ.
Th.s Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu ĐBSCL, cho rằng cần giảm sử dụng nước ngầm bằng cách sử dụng nước sông. Tuy nhiên, để nước đủ sạch cho sinh hoạt thì phải cải cách nền nông nghiệp, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và giảm xả thải ra sông ngòi.
Cần Thơ là điểm nóng về sụt lún
Riêng tại Cần Thơ, sụt lún đang xảy ra rõ rệt thể hiện qua các tác động đến cơ sở hạ tầng của thành phố.
Tốc độ sụt lún do Bộ Tài nguyên và Môi trường đo lường tăng lên 4,37 cm/năm từ năm 2005-2017. Khảo sát của InSAR từ năm 2015-2019 cho thấy TP Cần Thơ là điểm nóng về sụt lún với tốc độ vượt quá 5 cm/năm ở hầu hết các khu vực.
Một trong những nguyên nhân gây ra sụt lún là do khai thác nước ngầm quá mức. Cần Thơ có dân số tăng nhanh và sự phát triển khu công nghiệp dẫn đến nhu cầu nước (ngầm) cao.
Việc gia tăng cơ sở hạ tầng làm trầm trọng thêm tình trạng sụt lún đất ở các khu vực đô thị. Ngập lụt gia tăng khi triều cường ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống đô thị và các khu công nghiệp như tại Trà Nóc và Thốt Nốt.
Các chuyên gia đưa ra hai kịch bản cho bài toán sụt lún tại Cần Thơ. Kịch bản thứ nhất, phần lớn TP. Cần Thơ có thể mất toàn bộ độ cao so với mực nước biển vào năm 2100 nếu vẫn tiếp tục sử dụng nước ngầm như hiện nay.
Kịch bản thứ hai là giảm hoạt khai thác nước ngầm. Tuy giảm khai thác 50% vẫn sẽ bị lún nhưng lượng lún thấp hơn đáng kể. Nếu việc khai thác nước ngầm tiếp tục không suy giảm, phần lớn TP. Cần Thơ sẽ nằm dưới mực nước biển vào năm 2080.
Cần Thơ không phải là tỉnh ven biển nhưng lại phải đối mặt với vấn đề ngập lụt. Ảnh: Hải Dương
Một số biện pháp quản trị có thể áp dụng cho Cần Thơ gồm nâng cao nhận thức cộng đồng và sử dụng các nguồn nước ngọt thay thế. Cùng với đó là thực hiện quy hoạch hiệu quả. Ở những khu vực có tốc độ sụt lún cao có thể có các hướng dẫn xây dựng để hạn chế ảnh hưởng của tải trọng đến sụt lún.
Theo Nghị định 167/2018, các khu vực hạn chế khai thác nước ngầm đang được xác định. Tuy nhiên, Cần Thơ phải cung cấp nguồn nước ngọt thay thế cho các hộ dân nằm trong khu vực hạn chế khai thác nước ngầm.
Hơn nữa, sự hợp tác giữa các khu vực là quan trọng để Nghị định có hiệu lực và tránh sự khác nhau trong các quy định hạn chế đối với các khu vực lân cận.
| Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới năm 2019, hiện nay, ngập theo mùa đã làm ngập nửa TP Cần Thơ mỗi năm. Thiệt hại trực tiếp và gián tiếp được tính là gần 650 USD Mỹ cho mỗi hộ gia đình mỗi năm, tương đương 11% thu nhập trung bình của hộ gia đình. |
