Bên cạnh dòng vốn tín dụng ngân hàng và thị trường chứng khoán, phát hành trái phiếu cũng là một trong những kênh huy động vốn quan trọng với các doanh nghiệp trên thị trường tài chính.
Phát hành trái phiếu tăng mạnh
Theo số liệu của Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA), thị trường trái phiếu doanh nghiệp ghi nhận sự bùng nổ về khối lượng phát hành kể từ năm 2019 đến nay, sau khi Nghị định 163/2018 quy định về phát hành trái phiếu doanh nghiệp có hiệu lực.
Cụ thể, năm 2018, khối lượng trái phiếu doanh nghiệp được phát hành đạt khoảng 238.357 tỷ đồng, trong đó 224.435 tỷ là phát hành riêng lẻ. Đến năm 2019, tổng khối lượng phát hành đã tăng lên 332.852 tỷ đồng, tương ứng tăng tới 48%, với 93% trong đó vẫn là phát hành riêng lẻ. Năm 2019 cũng đánh dấu mốc ghi nhận lượng trái phiếu doanh nghiệp bắt đầu vượt lượng phát hành trái phiếu Chính phủ.
Trong các năm tiếp theo, khối lượng phát hành trái phiếu mỗi năm vẫn liên tục tăng nhanh, đạt 466.826 tỷ vào năm 2020, ngay cả khi thị trường đã có các chính sách siết chặt điều kiện, quy định với hoạt động này, có thể kể đến Nghị định 153/2020/NĐCP.
Đến năm 2021, tổng khối lượng phát hành trái phiếu doanh nghiệp cả nước đạt 658.009 tỷ đồng, tăng 42% so với năm liền trước. Trong đó, hơn 30.000 tỷ đồng là trái phiếu phát hành ra công chúng, còn lại phần lớn là phát hành riêng lẻ. Tốc độ tăng trưởng bình quân của trái phiếu vào khoảng 46%/năm trong 5 năm gần nhất.
Thống kê của VBMA cho thấy thị trường có tới 1.033 đợt chào bán, gấp 2,8 lần so với năm 2020. Quy mô trung bình là 636 tỷ đồng/đợt phát hành. Ngoài ra, thị trường trái phiếu ghi nhận 4 đợt phát hành ra quốc tế với tổng giá trị 1,425 tỷ USD.
Sang đến 3 tháng đầu năm 2022, tổng giá trị phát hành toàn thị trường trái phiếu doanh nghiệp đạt khoảng hơn 39.694 tỷ đồng. Trong đó, có tới gần 31.000 tỷ đồng là phát hành riêng lẻ.
Trái phiếu bất động sản, xây dựng bùng nổ
Báo cáo của VBMA cho biết Năm 2021 có 243 doanh nghiệp lần đầu phát hành trái phiếu, chiếm tới 40% tổng khối lượng phát hành. Phần lớn là các cái tên mới đến từ ngành bất động sản và xây dựng. Trái phiếu doanh nghiệp bất động sản đạt hơn 232.300 tỷ đồng, tăng 37% và chiếm 35% tổng khối lượng phát hành.
Tiếp đến là nhóm ngân hàng phát hành khoảng 230.400 tỷ đồng, tăng 62% và cũng chiếm gần 35% tổng khối lượng chào bán. Các lĩnh vực lớn còn lại như doanh nghiệp tài chính chứng khoán, xây dựng, tiêu dùng, năng lượng...
Đáng chú ý, số liệu của VBMA cho biết chỉ có 30% khối lượng trái phiếu phát hành bởi các doanh nghiệp niêm yết (không bao gồm các ngân hàng thương mại). Nhiều lô trái phiếu được phát hành bởi các công ty trách nhiệm hữu hạn chưa niêm yết, ít thông tin. Đáng chú ý nhất là nhóm công ty Tân Hoàng Minh đã có 8 đợt huy động trái phiếu trong năm ngoái với giá trị lên đến 8.130 tỷ đồng. Tuy nhiên, Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước đã yêu cầu hủy bỏ toàn bộ các lô trái phiếu này
Nhóm công ty Tân Hoàng Minh đã có 8 đợt huy động trái phiếu trong năm ngoái với giá trị lên đến 8.130 tỷ đồng trong năm 2021. (Ảnh: Hữu Thắng)
Phần đông người mua trái phiếu là các tổ chức tín dụng, công ty chứng khoán và các tổ chức khác. Trong khi đó, tỉ lệ nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp tham gia chưa đến 9% khi mua trái phiếu sơ cấp.
Năm 2021, mức lãi suất huy động bình quân của ngành xây dựng cao nhất với 10,2%; tiếp đến là bất động sản 8,9% và ngành năng lượng bình quân 8,1%. Ngành ngân hàng chào mức lãi suất thấp nhất với bình quân 3,8%/năm.
Với riêng nhóm bất động sản, VBMA chỉ ra có đến 29% lượng trái phiếu phát hành không có tài sản bảo đảm hoặc chỉ bảo đảm bằng cổ phiếu (có xu hướng tăng lên về cuối năm khi giá cổ phiếu bất động sản được định giá cao). Nhà đầu tư mua trái phiếu bất động sản chủ yếu là tổ chức tín dụng và công ty chứng khoán, sau đó sẽ được phân phối lại cho các nhà đầu tư cá nhân trên thị trường thứ cấp.
Trái phiếu doanh nghiệp năm 2022 vẫn sẽ sôi động
Theo các chuyên gia đến từ VNDirect, Nghị định 153/2020/NĐCP ra đời được đánh giá giúp "cởi trói" cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp khi quy định rõ ràng hơn về trách nhiệm, nghĩa vụ và rủi ro của nhà đầu tư cũng như tổ chức phát hành.Cụ thể, trách nhiệm của nhà đầu tư bao gồm: tiếp cận và hiểu rõ đầy đủ nội dung, điều khoản trước khi quyết định mua hoặc giao dịch trái phiếu; tự đánh giá và chịu trách nhiệm về các rủi ro phát sinh, và tuân thủ pháp luật và các quy định liên quan về đối tượng nhà đầu tư trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.
Nghị định 153 cũng đã bãi bỏ một số quy định về điều kiện phát hành trái phiếu không chuyển đổi hoặc trái phiếu không kèm theo chứng quyền.
Trước đây, Nghị định 81 đã giới hạn quy mô phát hành trái phiếu doanh nghiệp, dư nợ trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ không vượt quá 5 lần vốn chủ sở hữu. Mỗi đợt phát hành phải hoàn thành trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày công bố thông tin trước khi phát hành; đợt phát hành sau phải cách đợt phát hành trước tối thiểu sáu tháng.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp phát hành phải ký hợp đồng tư vấn với tổ chức tư vấn về hồ sơ phát hành trái phiếu, trừ trường hợp doanh nghiệp phát hành là tổ chức được phép cung cấp dịch vụ tư vấn hồ sơ phát hành trái phiếu theo quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, đến Nghị định 153, các quy định trên đều được gỡ bỏ. Thay vào đó, Nghị định 153 chỉ yêu cầu doanh nghiệp phát hành phải là công ty cổ phần hoặc công ty trách nhiệm hữu hạn; thanh toán đủ cả gốc và lãi của trái phiếu đã phát hành hoặc thanh toán đủ các khoản nợ đến hạn trong ba năm liên tiếp.
Doanh nghiệp cũng phải đáp ứng các tỉ lệ an toàn tài chính, tỉ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động theo quy định của pháp luật chuyên ngành; có phương án phát hành trái phiếu được phê duyệt và chấp thuận và có báo cáo tài chính năm trước liền kề của năm phát hành được kiểm toán bởi tổ chức kiểm toán đủ điều kiện.
VNDirect cho rằng điều này tạo cơ hội cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp sôi động trở lại khi một số vướng mắc về quy định được Nhà nước tháo gỡ.
Còn FiinGroup cho rằng chủ trương giảm tỉ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn của các ngân hàng thương mại và các quy định của Ngân hàng Nhà nước về việc kiểm soát hạn mức tín dụng cho ngành bất động sản khiến kênh trái phiếu dần trở thành nguồn cung cấp dòng vốn trung và dài hạn thay thế cho kênh tín dụng truyền thống.
Điều này thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã vươn lên trở thành kênh dẫn vốn chính của nền kinh tế bên cạnh kênh dẫn vốn truyền thống là tín dụng của ngân hàng thương mại và huy động vốn cổ phần từ thị trường chứng khoán bởi tính linh động và thuận lợi của việc điều chuyển vốn, mặc dù đang có những dự thảo thay đổi về khung pháp lý liên quan đến hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ có thể tác động tới hoạt động phát hành trên thị trường trong thời gian tới.
FiinGroup cũng cho rằng triển vọng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2022 vẫn sẽ sôi động khi khoảng 60% giá trị trái phiếu đang lưu hành sẽ đáo hạn trong năm 2023-2024, trong khi hoạt động sản xuất kinh doanh bị tác động mạnh bởi dịch bệnh, ảnh hưởng đến dòng tiền của doanh nghiệp. "Do đó, nhu cầu tái tài trợ các khoản trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn giai đoạn 2023-2024 sẽ diễn ra mạnh mẽ trong ngay trong năm nay" - FiinGroup nêu.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái mới đây cũng đã ban hành công điện về chấn chỉnh hoạt động thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Theo nội dung công điện, thị trường trái phiếu doanh nghiệp là kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của doanh nghiệp, tuy nhiên, thời gian vừa qua, hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp có những vi phạm pháp luật và đấu giá quyền sử dụng đất còn nhiều bất cập, tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Nội dung công điện yêu cầu Bộ trưởng Công an chỉ đạo công an các địa phương khẩn trương điều tra, xác minh xử lý nghiêm vi phạm. Việc này nhằm đảm bảo việc phát hành, đầu tư và sử dụng vốn trái phiếu doanh nghiệp đúng mục đích, minh bạch.
Bộ Công an cũng khẩn trương ngăn chặn, xử lý hành vi lợi dụng, vi phạm trong đấu giá quyền sử dụng đất để trục lợi, gây nhiễu loạn thị trường. Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Nhà nước theo dõi, giám sát chặt chẽ diễn biến thị trường tài chính, tiền tệ, các hoạt động phát hành, đầu tư, phân phối, giao dịch và sử dụng vốn trái phiếu doanh nghiệp. Hai cơ quan này cần chủ động rà soát, có kịch bản ứng phó để phát triển thị trường và ổn định tâm lý nhà đầu tư.
Ngân hàng Nhà nước giám sát, thanh tra các tổ chức tín dụng đầu tư trái phiếu doanh nghiệp; cung cấp dịch vụ bảo lãnh phát hành, đầu tư, phân phối trái phiếu doanh nghiệp, nhất là trái phiếu của doanh nghiệp bất động sản, doanh nghiệp có khối lượng phát hành lớn, lãi suất cao, hoặc kết quả kinh doanh thua lỗ, không có tài sản đảm bảo...
Bộ Tài chính và Uỷ ban Chứng khoán thanh tra, giám sát việc phát hành, đầu tư, phân phối, giao dịch và sử dụng vốn thu được từ phát hành trái phiếu. Các cơ quan này cũng rà soát lại các quy định về thị trường trái phiếu doanh nghiệp và phát hành, đầu tư trái phiếu doanh nghiệp. Việc này nhằm sửa đổi, bổ sung để bảo đảm thị trường phát triển lành mạnh, minh bạch; và đưa ra chế tài cảnh báo sớm, quản lý rủi ro thị trường.