Ngã ba Thành Diên Khánh (Khánh Hòa) gần di tích miếu Trịnh Phong và Cây Dầu Đôi hiện nay - Ảnh: PHAN SÔNG NGÂN
UBND huyện Diên Khánh vừa trình tỉnh "Đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã giai đoạn 2023 -2025", theo kết luận của Ban Thường vụ Huyện ủy vào ngày 26-3 vừa qua.
Trong tờ trình và đề án trên không đề cập đến đề xuất từng gây nhiều dư luận không đồng tình về việc chọn tên phường "Phú Thành" cho thị trấn Diên Khánh khi trở thành phường.
4 xã của huyện Diên Khánh không đạt tiêu chuẩn quy định, thuộc diện sắp xếp
Hiện nay, huyện Diên Khánh đang có dân số 161.658 người và diện tích tự nhiên 343,8km2. Toàn huyện có 18 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm thị trấn Diên Khánh và 17 xã.
Các xã gồm: Diên Lâm, Diên Điền, Diên Xuân, Diên Sơn, Diên Phú, Diên Thọ, Diên Phước, Diên Lạc, Diên Tân, Diên Hòa, Diên Thạnh, Diên Toàn, Diên An, Suối Hiệp, Suối Tiên, Bình Lộc.
Xã mới thành lập gần đây nhất là xã Bình Lộc, từ ngày 1-3-2020, theo hiệu lực nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (số 894/NQ-UBTVQH14 ngày 11-2-2020).
Xã Bình Lộc được thành lập trên cơ sở sáp nhập 2 xã Diên Bình và Diên Lộc. Tên xã mới "Bình Lộc" là theo đề xuất của huyện Diên Khánh, ghép một phần tên 2 xã vừa nêu.
Theo UBND huyện Diên Khánh, huyện đang có 4 đơn vị hành chính cấp xã "không đạt tiêu chuẩn diện tích và quy mô dân số" theo quy định của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại các nghị quyết liên quan.
Đó là các xã Diên Thạnh, Diên Lạc, Diên Phước, Diên Đồng và theo quy định là thuộc diện thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã giai đoạn 2023-2025.
Lý do huyện Diên Khánh đề nghị không thực hiện sắp xếp 3 xã
Theo kế hoạch phân loại đô thị toàn quốc giai đoạn 2021-2030 của Chính phủ ban hành (tại quyết định số 241/QĐ-TTg ngày 24-2-2021), huyện Diên Khánh thuộc kế hoạch đó và đã được Bộ Xây dựng công nhận đô thị loại IV (tháng 3-2021).
Tháng 12-2022, UBND tỉnh Khánh Hòa có quyết định cho phép và giao UBND huyện Diên Khánh xây dựng đề án thành lập thị xã Diên Khánh và các phường thuộc thị xã này.
Người vào nội thành qua cổng tây di tích Thành cổ Diên Khánh (huyện Diên Khánh, Khánh Hòa) hiện nay - Ảnh: PHAN SÔNG NGÂN
Mặt khác, theo nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (số 35/2023/UBTVQH15 ngày 12-7-2023, về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023 - 2030) có quy định "đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã thuộc diện sắp xếp nhưng có một trong các yếu tố đặc thù sau đây thì không bắt buộc thực hiện sắp xếp".
Cụ thể, yếu tố đặc thù đó là "đơn vị hành chính nông thôn thuộc diện sắp xếp đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt quy hoạch phát triển thành đơn vị hành chính đô thị trong giai đoạn 2023 - 2030, có diện tích tự nhiên và quy mô dân số đạt tiêu chuẩn của đơn vị hành chính đô thị theo quy định tại nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính".
Do đó, huyện Diên Khánh đã đề nghị "không thực hiện sắp xếp đối với 3 đơn vị hành chính cấp xã là các xã Diên Thạnh, Diên Lạc và Diên Phước".
Vì theo đề án đã trình, cả 3 xã trên khi chuyển để thành lập phường thuộc thị xã Diên Khánh đều có diện tích tự nhiên và quy mô dân số đạt tiêu chuẩn quy định (tối thiểu phải đạt 50% tiêu chuẩn của phường thuộc thị xã).
Cụ thể, khi ấy các phường (dự kiến) là Diên Thạnh (có diện tích 3,02km² và dân số 6.832 người), Diên Lạc (4,78km², 10.071 người), Diên Phước (5,03km², 7.607 người) đều đạt và vượt các mức tiêu chuẩn tối thiểu cho phép đã nêu.
Vì sao đề xuất chọn tên xã "Đồng Xuân" khi nhập 2 xã Diên Đồng và Diên Xuân?
Đối với xã Diên Đồng, theo đề án huyện Diên Khánh đề xuất nhập nguyên trạng diện tích tự nhiên, quy mô dân số của xã Diên Đồng (17,41km2 và dân số 4.166 người) vào xã Diên Xuân (26,22km2 và 6.300 người).
Theo huyện Diên Khánh, xã Diên Đồng và xã Diên Xuân đều được thành lập cùng ngày (27-3-1978) đến nay hơn 46 năm, có vị trí địa lý liền kề. Sau khi sáp nhập thành xã mới (có tổng diện tích 43,63km2, dân số 10.466 người) sẽ đạt các tiêu chuẩn quy định và khắc phục được việc không đạt tiêu chuẩn hiện nay của xã Diên Đồng.
Còn tên gọi dự kiến của xã mới hình thành từ sáp nhập 2 xã Diên Đồng và Diên Xuân là xã Đồng Xuân.
Theo giải thích tại đề án đã được Ban Thường vụ Huyện ủy Diên Khánh kết luận và UBND huyện đã trình, việc chọn ghép tên gọi thành xã Đồng Xuân đó là do "theo quyết định số 54-BT ngày 27-3-1978 của Phủ Thủ tướng về việc thành lập một số xã thuộc tỉnh Phú Khánh (trước đây), đặt Diên Đồng trước Diên Xuân".
Còn "theo thứ tự bảng chữ cái "Diên Đồng" trước "Diên Xuân", đồng thời tính theo cự ly km, xã Diên Đồng gần trung tâm hành chính huyện hơn xã Diên Xuân".
Vì sao cần giữ từ 'Diên' trong tên xã, phường thuộc Diên Khánh?Theo nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Nguyễn Văn Thích (ở Khánh Hòa), cần bảo lưu từ “Diên” đứng đầu tên các xã, phường của Diên Khánh, bởi đó là bản sắc văn hóa ngôn ngữ địa danh của cả vùng đất xưa nay.