Thời còn ăn nên làm ra, các đại gia mặc sức khoe khoang và chi tiền không tiếc tay cho lối sống xa hoa. Đến khi mọi mánh khóe kinh doanh bất chính bị phơi bày, cơ quan điều tra vào cuộc, người thì đi tù còn kẻ phải tháo chạy ra nước ngoài. Những bài học nghiêm khắc cho cả kẻ phạm tội lẫn cơ quan quản lý, kẻ chống lưng...

Tối 12-12-2022, Sam Bankman-Fried (năm nay 32 tuổi) - giám đốc điều hành sàn giao dịch tiền điện tử FTX - và một đồng nghiệp đang làm việc với máy tính xách tay trong căn hộ penthouse nhìn ra biển rộng 2.780m² trị giá 16,5 triệu USD trong khu nghỉ dưỡng tại quần đảo Bahamas.

Vài phút sau, cảnh sát Bahamas cùng đi với nhân viên khu nghỉ dưỡng bước vào với lệnh bắt trong tay.

Học sinh xuất sắc và giàu lòng vị tha

Bankman-Fried trao điện thoại, ví tiền, nhẫn tốt nghiệp cho đồng nghiệp và dặn dò người này cố trấn an cha mẹ ông rồi tra tay vào còng. Tám ngày sau, sau khi ký biên bản đồng ý dẫn độ về Mỹ mà không cần thủ tục dẫn độ chính thức, ông bị áp giải ra sân bay.

Cuối năm 2022, sau khi thẩm phán ở New York ấn định số tiền bảo lãnh là 250 triệu USD, cha mẹ ông đã đem nhà đi thế chấp để đóng tiền bảo lãnh cho con trai đầu lòng. Ông bị quản thúc trong ngôi nhà thời thơ ấu ở California và phải đeo vòng theo dõi tại chân. Cha mẹ ông ở lại chăm sóc để vực dậy tinh thần ông như họ đã làm khi ông còn nhỏ.

Theo tạp chí The New Yorker, người cha Joseph Bankman và bà mẹ Barbara Fried là giảng viên kỳ cựu nổi tiếng tại Trường Luật Stanford. Họ sống trong ngôi nhà gỗ một tầng trong khuôn viên trường từ những năm 1990.

Khi con còn nhỏ, họ đã nhận ra con mình là đứa trẻ đặc biệt. Cậu bé ít để ý đến đồ chơi trừ đồ chơi ráp hình, hầu như không thích đi công viên, thường ngồi một mình chơi với số liệu thống kê về bóng chày và câu đố toán học.

Vài năm sau, họ cho con trai tham gia chương trình cuối tuần Math Circle - nơi các giáo sư dạy về logic học và giải quyết các vấn đề dành riêng cho trẻ sớm phát triển. Năm lớp 9, con trai họ được tuyển vào chương trình học toán hè Canada/USA Mathcamp. Một học sinh lớp chọn này là Gary Wang, người sau này đồng sáng lập Công ty FTX.

Sau khi tốt nghiệp Trường trung học tư thục Crystal Springs Uplands - vốn là trường thu hút trẻ em thích công nghệ, Bankman-Fried vào Học viện Công nghệ Massachusetts. Năm thứ hai ông biết đến triết lý vị tha hiệu quả (trích thu nhập giúp các tổ chức chăm lo những người dễ bị tổn thương).

Năm 2014, với tấm bằng đại học trong tay, Bankman-Fried vào làm tại Công ty tài chính Jane Street Capital (chuyên sử dụng các mô hình toán học để khai thác chênh lệch giá trên thị trường chứng khoán). 

Sau ba năm, ông rời công ty và làm một thời gian ngắn cho Trung tâm Vị tha hiệu quả. Năm 2017, ông bắt đầu giao dịch tiền điện tử và cùng vài người bạn theo triết lý vị tha hiệu quả lập quỹ đầu tư tiền điện tử Alameda Research mà ông là giám đốc đầu tiên.

Nhận thấy các ngân hàng thường không cho các công ty tiền điện tử vay tiền nên quỹ Alameda cho vay tiền điện tử với lãi suất cao. Tiền cho vay là tiền đi vay mượn. Vài tháng sau, quỹ thiệt hại khoảng 2/3 tài sản khi đặt cược lớn vào tiền điện tử XRP. Ông gầy dựng lại quỹ và chuyển đến Hong Kong.

Năm 2019, theo lời khuyên của cha, ông tìm đến quần đảo Bahamas lúc bấy giờ đang muốn trở thành trung tâm tiền điện tử. Tháng 5-2019, ông và Gary Wang đồng sáng lập Công ty sàn giao dịch tiền điện tử FTX.

Chỉ trong ba ngày công ty đã phá sản

Ở tuổi đôi mươi, tỉ phú Bankman-Fried đã nổi danh như cồn. Ông xuất hiện cùng cựu Tổng thống Bill Clinton và cựu Thủ tướng Anh Tony Blair, lên trang bìa các tạp chí Fortune và Forbes, thuyết phục các nhà đầu tư mạo hiểm góp vốn vào Công ty FTX.

Phần lớn doanh thu đến từ phí các nhà đầu tư phải trả để giao dịch trên nền tảng FTX. Doanh thu của FTX vào năm 2021 đã đạt 1 tỉ USD, còn FTX được định giá 32 tỉ USD.

Vào tháng 3-2022, Cục Dự trữ liên bang Mỹ bắt đầu tăng lãi suất để chống lạm phát. Khi tiền khó vay hơn, nhiều loại tiền điện tử rớt giá. Các công ty tiền điện tử bắt đầu cho vay tiền lòng vòng lẫn nhau để nâng giá ảo nhằm che mắt các nhà đầu tư và khách hàng. 

Đầu tháng 11-2022, trang CoinDesk tiết lộ quỹ Alameda nắm giữ gần 15 tỉ USD tiền điện tử nhưng thật ra phần lớn là tiền điện tử FTT do Công ty FTX phát hành.

Một nghi vấn được đặt ra: Vốn thực tế của quỹ Alameda là bao nhiêu và có xung đột lợi ích giữa Alameda và FTX hay không? Thế là chỉ trong ba ngày, khách hàng của FTX đã rút 6 tỉ USD. Đến ngày 8-11-2022, FTX thông báo ngừng giao dịch rút tiền.

Một số nhân viên nghỉ việc. Ba ngày sau, Bankman-Fried rút lui nhường chỗ cho một CEO mới. Giám đốc mới John Jay Ray III nộp đơn bắt đầu quy trình đóng cửa FTX. Đến tháng sau thì Bankman-Fried bị bắt.

Từ ngày 11-8-2023, Bankman-Fried đã bị giam giữ trong nhà tù ở Brooklyn. Ông bị truy tố về tội gian lận và tham ô tiền gửi của khách hàng, sử dụng tiền của công ty để đi du lịch, đầu cơ, làm giàu cá nhân và đầu tư cho các chiến dịch chính trị.

Bankman-Fried khẳng định chỉ mua một bất động sản duy nhất với giá 2 triệu USD và số tiền này không là gì so với tiêu chuẩn một CEO công nghệ. Ông biện bạch chi tiền thuê máy bay giao đơn đặt hàng Amazon từ Miami cho các nhân viên làm việc ở Bahamas là chiêu thu hút nhân tài. Ông cho biết tự trả lương cho mình 200.000 USD và không bao giờ nhận tiền thưởng.

Trong khi đó, tài liệu phá sản xác định 2,2 tỉ USD đã được chi ra để thanh toán chi phí cho ông và cho ông vay đồng thời ghi nhận ông và các công ty liên quan đã chi 250 triệu USD mua 35 bất động sản ở Bahamas.

Cuối cùng, ba cộng sự thân tín nhất của ông gồm người tình năm xưa Caroline Ellison (cựu giám đốc quỹ Alameda), Gary Wang (người đồng sáng lập FTX) và Nishad Singh (cựu giám đốc kỹ thuật của FTX) đều đã nhận tội và đồng ý hợp tác để chống lại ông.

-----------------------

Từ một đứa trẻ sớm phát triển và một sinh viên đầy tham vọng sẵn sàng bỏ học để lập công ty, Elizabeth Holmes trở thành tỉ phú tự lập thân trẻ nhất thế giới vào năm 2015. Đứng trên đỉnh cao danh vọng chưa bao lâu, bà đã sa vào vòng lao lý.

Kỳ tới: Nữ tỉ phú làm giàu bằng công nghệ "nổ"

'Đại gia' Cường cát lãnh 3 năm tù tội rửa tiền

Ông Ngô Phú Cường, hay còn gọi là 'đại gia' Cường cát (50 tuổi, ngụ TP Long Xuyên, tỉnh An Giang) bị phạt 4,5 tỉ đồng về tội trốn thuế và 3 năm tù tội rửa tiền.