“Cơn đói” quặng sắt dường như là vô tận đối Trung Quốc . Nhưng mối quan hệ của nước này với một trong những nhà cung cấp chính là Úc đã trở nên “mong manh dễ vỡ” sau sụp đổ chính trị do đại dịch Covid-19 gây ra. Hãy xem cách Trung Quốc đã đầu tư vào các quốc gia khác để thỏa mãn “cơn đói” này và ảnh hưởng của việc này đến thị trường quặng sắt rộng lớn hơn.
Ngay từ những ngày đầu năm 2021 đã có thông tin là Trung Quốc sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án quặng sắt ở châu Phi và Úc; điều này nhắc nhở người ta về ý định tăng cường nguồn cung cho ngành sản xuất thép của nước này cũng như sức mạnh của Trung Quốc với tư cách là một quốc gia có ảnh hưởng trên thị trường toàn cầu.
Úc từ lâu đã là mục tiêu tìm kiếm quặng sắt của Trung Quốc, với sản lượng quặng sắt khổng lồ của Úc và sự gần gũi của hai quốc gia, tạo nên một mối quan hệ hiệu quả.
Úc là nguồn cung cấp nguyên liệu lớn nhất cho các nhà máy thép của Trung Quốc, với khoảng 60% lượng quặng sắt nhập khẩu của Trung Quốc có nguồn gốc từ các mỏ của Úc. Tuy nhiên, căng thẳng đang diễn ra giữa hai nước đã đặt ngành công nghiệp quặng sắt và thép vào tình trạng báo động, với những đồn đoán về tương lai của thương mại quặng sắt Trung-Úc.
Mối quan hệ giữa Canberra và Bắc Kinh đã trở nên căng thẳng kể từ khi đại dịch Covid-19 khởi phát đầu năm 2020, khi các nhà hoạch định chính sách của Úc kêu gọi một cuộc điều tra độc lập về nguồn gốc của virus và cách xử lý ban đầu của Trung Quốc đối với đợt dịch bùng phát ở Vũ Hán.
Phản ứng từ Trung Quốc dẫn tới việc các nhà sản xuất Úc rút lui khỏi thị trường Trung Quốc trong một số ngành nhất định. Từ việc áp thuế 80,5% đối với lúa mạch Úc, đình chỉ nhập khẩu thịt bò Úc, đến cấm nhập khẩu gỗ từ các bang của Úc, Trung Quốc đã liên tục gia tăng sức ép đối với chính phủ Úc trong năm qua.
Úc vẫn là nhà cung cấp sắt quan trọng của Trung Quốc
Một phản ứng được đề xuất để đối phó với các hạn chế thương mại của Trung Quốc: Úc ngừng xuất khẩu sắt sang Trung Quốc.
Úc có thứ mà Trung Quốc cần - với tất cả sức mạnh kinh tế và chính trị, Trung Quốc sẽ không dễ dàng thay thế 60% nguồn cung quặng sắt từ Úc.
Nhà cung cấp sắt lớn khác của Trung Quốc là Brazil, quốc gia đang phải vật lộn với sự lây nhiễm Covid-19 trong lĩnh vực khai thác của mình, cũng như các vụ tai nạn khai thác nghiêm trọng đã làm suy giảm niềm tin vào ngành trong những năm gần đây. Về mặt lý thuyết, Úc có thể giáng một đòn mạnh vào Trung Quốc bằng cách giữ lại quặng sắt mà nước này thèm muốn, và có thể đẩy nhanh giải pháp giải quyết căng thẳng.
Nhưng mọi thứ không bao giờ đơn giản. Úc, giống như nhiều quốc gia khác, vẫn đang đối phó với tác động kinh tế của đại dịch. Cho dù cuộc “khẩu chiến” của Thủ tướng Scott Morrison có đi xa đến đâu, Úc khó có thể cắt đứt một thị trường trị giá hàng chục tỷ đô la vào thời điểm mà sự phục hồi kinh tế chỉ mới bắt đầu.
Bất chấp những căng thẳng và bất chấp mong muốn chấm dứt phụ thuộc vào Úc của Trung Quốc, thương mại quặng sắt giữa hai nước vẫn đang phát đạt.
“Năm 2020, Úc vẫn là nhà cung cấp quặng sắt lớn nhất với 732 triệu tấn, tăng từ 691 triệu tấn năm 2019, chủ yếu là do chất lượng cao hơn và chi phí vận chuyển hợp lý,” nhà phân tích David Kurtz của GlobalData cho biết. “Trung Quốc đã nhập khẩu tổng cộng 313,8 triệu tấn quặng sắt từ Brazil, Nam Phi và Ấn Độ. Con số này vẫn chưa bằng một nửa so với lượng mà Trung Quốc nhập khẩu từ Úc.”
Úc có thể là nhà cung cấp hàng đầu hiện nay và sẽ tiếp tục là nhà cung cấp sắt chính của Trung Quốc trong tương lai gần, nhưng có thể không phải lúc nào cũng vậy. Ngay cả những con số nhập khẩu tương đối nhỏ từ các nước ngoài Úc cũng cho thấy Trung Quốc ngày càng nghiêm túc trong việc thoát khỏi phụ thuộc vào nguồn cung sắt của Úc; Ấn Độ có thể chỉ xuất khẩu 44,8 triệu tấn quặng sắt sang Trung Quốc năm 2020, nhưng con số đó đã tăng gần 90% so với con số năm 2019.
Ảnh minh họa: Caixin Global
Trung Quốc nhắm tới nhập khẩu sắt từ châu Phi
80% quặng sắt của Trung Quốc được nhập khẩu từ nước ngoài, nhưng không rõ số lượng quặng sắt đó được sản xuất tại các mỏ mà Trung Quốc sở hữu là bao nhiêu. Nguồn cung nội địa của Trung Quốc bị xếp hạng thấp so với các quốc gia sản xuất sắt lớn như Úc và Brazil, có nghĩa là nhà nước đã phải chuyển hướng sang các nguồn cung sắt ngoài nước.
Kurtz cho biết ông dự đoán Trung Quốc sẽ đối mặt với một thách thức trong việc tìm kiếm các thị trường khác ngoài Úc, và điều này sẽ là “siêu thực” trong vòng 5 năm tới.
“Tuy nhiên, Trung Quốc đang hướng tới việc mở rộng quan hệ đối tác trong việc thăm dò hoặc phát triển các dự án trên khắp các quốc gia khác, chủ yếu ở Guinea,” ông giải thích. “Simandou là một trong những dự án lớn như vậy, dự kiến sẽ có công suất sản xuất quặng sắt 100 triệu tấn. Theo kế hoạch, dự án sẽ bắt đầu sản xuất lần đầu tiên vào năm 2025-2026.”
Bản thân Simandou, một dãy đồi dài 110 km ở quốc gia Tây Phi, có thể là một lợi ích đáng kể cho tham vọng khai thác quặng sắt của Trung Quốc. Mỏ quặng sắt khổng lồ Simandou còn được gọi là “Pilbara killer”, được cho là có trữ lượng quặng sắt chưa được khai thác lớn nhất thế giới.
Guinea còn là địa bàn triển khai một số dự án quan trọng khác, hai trong số đó là Kalia và Zogota, có tổng công suất sản xuất trên 20 triệu tấn. Cả hai dự án dự kiến sẽ hoạt động vào năm 2023. Có lẽ dấu hiệu rõ ràng nhất về tiềm năng quặng sắt của Guinea là sự quan tâm của Trung Quốc đối với nó - một tập đoàn do Trung Quốc hậu thuẫn đã giành được thỏa thuận trị giá 14 tỷ USD để phát triển một phần của dự án Simandou cuối năm 2020.
Trung Quốc đã đều đặn tăng cường quan hệ với các quốc gia châu Phi trong vài năm nay. Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Nam Phi trong hơn một thập kỷ nay, và Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị gần đây đã có chuyến công du 5 quốc gia châu Phi, bao gồm Nigeria, Cộng hòa Dân chủ Congo, Botswana, Tanzania và Seychelles.
Về đầu tư trên lục địa, đóng góp của Trung Quốc được mô tả là nhỏ hơn so với các quốc gia phương Tây, nhưng hiệu quả hơn. Giáo sư xã hội học tại Đại học California, Los Angeles Ching Kwan Lee đã từng so sánh vốn nhà nước Trung Quốc trong mối quan hệ với vốn tư nhân toàn cầu thông qua một nghiên cứu về các ngành xây dựng và đồng của Zambia.
Lee mô tả ảnh hưởng của đầu tư Trung Quốc so với đầu tư của phương Tây như sau: Vốn phương Tây được thúc đẩy bởi lợi nhuận, và bản chất của nó là khai thác. Trong khi đó, các khoản đầu tư của Trung Quốc lại phụ thuộc vào các chiến lược phát triển và nhu cầu quốc gia của đất nước nhận đầu tư - có khả năng tạo điều kiện cho các mối quan hệ đối tác tốt hơn và hiệu quả hơn.
Những mối quan hệ đối tác đó đã đơm hoa kết trái - Công ty TNHH khai thác vàng Sơn Đông (Shandong Gold), một công ty khai thác mỏ của Trung Quốc được chính quyền tỉnh Sơn Đông hậu thuẫn, gần đây đã đánh bại sự cạnh tranh của phương Tây để mua lại Cardinal Resources và tài sản của nó ở Ghana. Sau một thời gian dài “đấu đá” qua lại với các công ty đối thủ khác, bao gồm cả Nordgold, ban lãnh đạo của Cardinal đã chấp nhận lời đề nghị của Shandong hồi tháng 1/2021.
Hãng thông tấn Trung Quốc Tân Hoa Xã (Xinhua) đưa tin lô quặng sắt đầu tiên đã xuất bến từ cảng Sierra Leone đến Trung Quốc đầu năm 2021, có nguồn gốc từ mỏ Tonkolili đã được tái khởi động dưới quyền sở hữu của Trung Quốc từ năm 2020.
Tóm lại, mặc dù Úc vẫn có thể được cho là nhà cung cấp quặng sắt chính cho Trung Quốc trong tương lai gần, nhưng có các dấu hiệu cho thấy vai trò mở rộng của các nhà cung cấp châu Phi.