• Một loạt quốc gia lên tiếng về chính biến tại Jordan
• Jordan bắt giữ thành viên Hoàng gia, nghi điều tra âm mưu đảo chính chưa từng có

Nhưng, vào những ngày đầu tháng 4 này, hình ảnh êm đềm đó đã bị lật tẩy khi rạn nứt âm ỉ kéo dài giữa nhà vua Abdullah II và Hoàng thân, cựu Thái tử Hamzah bin Hussein đột nhiên hiện ra trước mắt công chúng. Những âm mưu tranh giành quyền lực đã đánh bật hình ảnh đẹp về Jordan vốn được coi là bức tường thành đáng tin cậy trong một thế giới đầy biến động.  

Sụp đổ ốc đảo yên bình

Ngày 4-4-2021, Chính phủ cáo buộc Thái tử Hamzah bin Hussein, em trai cùng cha khác mẹ của Vua Abdullah II "gây mất ổn định an ninh của Jordan" và đưa ra tuyên bố rõ ràng hơn nhiều về sự liên quan bị cáo buộc của Hoàng thân so với tối 3-4 khi âm mưu đảo chính lần đầu tiên được tiết lộ.

Đương kim Tổng thống Mỹ Joe Biden khi còn là Phó Tổng thống đã có cuộc gặp với Vua Abdullah tại Amman năm 2016. Ảnh: Getty

Trong một bài phát biểu vào chiều 4-4, Ngoại trưởng Jordan, Ayman Safadi cũng đã trực tiếp cáo buộc Hoàng thân Hamzah bin Hussein ngầm làm việc với cựu Bộ trưởng Tài chính Bassem Awadallah và một thành viên cấp dưới của gia đình hoàng gia, Sharif Hassan bin Zaid để tham gia vào một cuộc đảo chính bất thành với sự hậu thuẫn của nước ngoài. Đồng thời, Ngoại trưởng Ayman Safadi cũng cho biết, các cơ quan chức năng đã tiến hành điều tra trong thời gian dài về những hành động của Hoàng thân Hamzah bin Hussein và 14 đối tượng khác có liên quan. Hoàng gia Jordan đã quyết định nói chuyện trực tiếp với Hoàng thân Hamzah bin Hussein để giải quyết vấn đề trong khuôn khổ nội bộ.

Theo Reuters, trong đoạn ghi âm công bố ngày 5-4, Hoàng thân Hamza bin al Hussein tuyên bố sẽ không tuân theo yêu cầu của quân đội về việc không được ra ngoài hay đăng bài trên trang Twitter và chỉ được phép gặp gia đình chứ không được liên lạc với người khác sau khi bị quản thúc tại gia. 

Thái tử Hussein và Vua Abdullah II. Ảnh: Reuters.

Trước đó, hôm 3-4, quân đội Jordan đã yêu cầu Hoàng thân Hamzah bin Hussein ngừng các hành động có thể bị lợi dụng làm suy yếu "an ninh và sự ổn định" của đất nước. Đáp lại, Hoàng thân 41 tuổi này vẫn phủ nhận việc tham gia vào bất kỳ âm mưu nào chống lại Vua Abdullah II nhưng giữ nguyên quan điểm lên án chính phủ tham nhũng, bất tài và độc đoán. Hiện mẹ của Hoàng thân và là mẹ kế của Vua Abdullah II cũng đưa ra một tuyên bố đấu tranh để bảo vệ con trai mình, nói rằng ông là nạn nhân của "sự vu khống độc ác”. 

Giới phân tích bình luận, thông thường các hoàng gia thích giữ kín chuyện gia đình. Nhưng, những gì đang xảy ra ở Jordan cho thấy đây là một cuộc đối đầu bất ngờ, bất thường với cường độ mạnh. Cựu Ngoại trưởng Jawad Anami nói: “Cách mà chuyện này diễn ra, với các vụ bắt giữ và video đã gây sốc. Bất chấp những căng thẳng, Hoàng gia Jordan luôn thể hiện hình ảnh của sự đoàn kết, thống nhất. Nhưng, những sự kiện vừa qua đã phá vỡ hình ảnh đó và những rạn nứt bùng phát ngay giữa thanh thiên bạch nhật”.

Sự chia cắt giữa Vua và Hoàng thân

Cha của Hoàng thân Hamzah bin Hussein, Vua Hussein, đã cai trị Jordan trong 4 thập niên và thiết lập một thỏa thuận hòa bình với Israel. Trong suốt cuộc đời của Vua Hussein, các con trai và 4 người vợ của ông thường xuyên tranh giành ảnh hưởng. Nhưng, kể từ khi Vua Abdullah II kế vị Vua Hussein vào năm 1999, quyền kiểm soát của ông chưa bao giờ bị tranh cãi công khai như lần này. 

Hoàng thân Hamzah bin Hussein. Ảnh: Getty

Đáng chú ý, Vua Abdullah II và Hoàng thân Hamzah bin Husse cùng được nuôi dạy như nhau và được hưởng sự giáo dục tại các trường học và cao đẳng quân sự ưu tú của Anh và Mỹ. Thậm chí, thời trẻ, Hoàng thân Hamzah bin Hussen còn được coi là có học thức hơn  vì ông tốt nghiệp Đại học Harvard năm 2006 và từ lâu còn được coi là vị vua tương lai. Vua Abdullah II chỉ được bổ nhiệm làm người kế vị Vua Hussein trong những tuần cuối cùng của triều đại.

Mặt khác, hai người đàn ông này cũng đại diện cho các nhánh khác nhau của gia đình Vua Hussein. Vua Abdullah II là con trai của người vợ thứ hai của Vua Hussein còn mẹ của Hoàng thân Hamzah bin Husse là một người Mỹ và là vợ thứ tư của Hussein. Theo trang web của Hoàng thân  Hamzah bin Hussein, là một vị tướng trong quân đội Jordan, Hoàng thân luôn thể hiện mình là một nhà vận động chống tham nhũng, người sẽ đưa đất nước đi theo hướng năng động và độc lập hơn. Vì vậy, đối với nhiều nhà quan sát quốc tế, cuộc đối đầu giữa Abdullah II và Hoàng thân Hamzah bin Hussein đã nhấn mạnh sự mong manh của các cấu trúc xã hội nằm bên dưới mặt tiền bình lặng của Jordan.

Chưa hết, đất nước này đang ở giữa một làn sóng đặc biệt tàn bạo của đại dịch COVID-19. Nền kinh tế Jordan gặp vô vàn khó khăn cùng với những mối lo về 600.000 người tị nạn Syria cũng như các ảnh hưởng khác từ cuộc nội chiến của quốc gia láng giềng này. Một con số không nhỏ trong 9 triệu công dân Jordan được coi là hậu duệ của những người Palestine chạy sang đất nước này sau các cuộc chiến tranh Arab-Israel năm 1948 và 1967. Phần còn lại là những người Jordan bản địa và những bộ lạc có tham gia vào cấu trúc nhà nước. Đây là điều quan trọng và mang tính hợp pháp ở Jordan, ảnh hưởng đến quyền lực của Vua  Abdullah II. Ngay cả Hoàng thân Hamzah bin Hussein khi muốn gây thanh thế cũng tìm mọi cách xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với các bộ lạc này.

Hoàng thân Hamzah bin Hussein và mẹ đẻ, năm 2004. Ảnh: AP

Một số nguồn tin cho hay, rạn nứt giữa Vua Abdullah II (59 tuổi) và Hoàng thân  Hamzah bin Hussein bắt đầu vào cuối năm 1998, năm mà Vua Abdullah được chỉ định kế vị Vua Hussein. Tháng 2-1999, khi Vua Hussein qua đời vị bệnh ung thư, Vua Abdullah II đã chọn Hamzah bin Hussein làm thái tử. Việc chỉ định này là vì sự tôn trọng dành cho Vua Hussein, người vốn yêu quý Hamzah bin Hussein nhất trong số 11 người con từ 4 cuộc hôn nhân. Đến năm 2004, Vua Abdullah II tước bỏ tước vị thái tử của anh trai, nói rằng ông đã quyết định “giải thoát” anh mình khỏi “những ràng buộc của vị trí” để đảm nhận những trách nhiệm khác. 

Vào thời điểm đó, động thái này được coi là một phần trong quá trình củng cố quyền lực của Vua Abdullah II sau 5 năm kế vị ngai vàng. Thái tử hiện tại là con trai lớn nhất của Vua Abdullah II, Hoàng tử Hussein, năm nay 26 tuổi. Những năm gần đây, Hoàng thân Hamzah bin Hussein đã cố gắng xây dựng lại ảnh hưởng và thương hiệu của riêng mình. Hoàng thân còn gây chấn động vương quốc với các cuộc gặp gỡ gần đây với các thủ lĩnh bộ lạc Jordan. Từ năm 2018, Hoàng thân Hamzah bin Hussein đã công khai chỉ trích chính phủ và ông kêu gọi "hành động thực sự chống lại nạn tham nhũng đang diễn ra, để kẻ tham nhũng phải chịu trách nhiệm và xây dựng lại lòng tin giữa nhà nước với người dân”.

Mối lo cho an ninh khu vực

Trong lịch sử của mình, tại Jordan tồn tại rất nhiều nền văn minh, như Sumeria, Akkadia, Babylonia, Assyria, Mesopotamia, và đế quốc Ba tư. Có thời Jordan là một phần của đế quốc Ai Cập thời các vua Pharaon, và sản sinh ra nền văn minh Nabatea, để lại nhiều tàn tích khảo cổ tại Petra. Các nền văn minh phương Tây cũng để lại nhiều dấu ấn tại đây, như Alexander đại đế, đế quốc La Mã, đế quốc Byzantine, và đế quốc Ottoman. Kể từ thế kỷ thứ 7, vùng đất này nằm dưới ảnh hưởng của văn hóa Hồi giáo và Arab ngoại trừ một thời gian ngắn dưới sự cai trị của đế quốc Anh…

Cuộc đảo chính bất thành ở Jordan chắc chắn đã làm rung chuyển quốc gia Arab này nhưng đồng thời nó cũng có những tác động sâu rộng đến các đồng minh toàn cầu khác của Jordan như Mỹ. Các chuyên gia cho rằng, Jordan được coi là một "tài sản khổng lồ" trong việc đóng vai trò như một "vùng đệm địa lý" trong các khu vực xung đột trong suốt lịch sử.

Thủ đô Amman một ngày sau khi âm mưu đảo chính bị phát hiện và công bố.

“Jordan đã đóng một vai trò dẫn đường; là mỏ neo này ở giữa khu vực được cho là mong manh và không ổn định nhất của Trung Đông”, Tobias Borck nhà nghiên cứu tại Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh nói với hãng NBC News. Và phản ứng nhanh chóng từ chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã củng cố tầm quan trọng của Jordan đối với lợi ích của Mỹ. “Chúng tôi đang theo dõi chặt chẽ các báo cáo và liên lạc với các quan chức Jordan. Vua Abdullah II là một đối tác quan trọng của Mỹ và ông ấy có sự ủng hộ hoàn toàn của chúng tôi”, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price nhấn mạnh. Về điểm này, Tobias Borck phân tích: “Sẽ có rất nhiều người ở Washington và London những ngày qua phải làm rất nhiều việc và quan tâm sâu sắc đến sự ổn định tiếp tục của Jordan. Điều đó sẽ là động lực lớn cho một phản ứng cực kỳ nhanh chóng và ở cấp độ khá cao, thể hiện sự ủng hộ hoàn toàn rõ ràng đối với Vua Abdullah.

Được cai quản bởi gia tộc Hashemite mà tổ tiên từng cai trị các thành phố Hồi giáo linh thiêng Mecca, Medina và đã tuyên bố truyền thừa cho Nhà tiên tri Muhammed, Jordan tự cho mình là một tiếng nói ôn hòa chống lại hoạt động cực đoan ở các nước láng giềng. Sự kiện vừa qua xảy ra khi chính quyền của Tổng thống Joe Biden đang nỗ lực gắn kết nhiều hơn với các nước Trung Đông. Jordan có vai trò quan trọng đối với mục tiêu của ông Biden là sử dụng “tư thế ngoại giao hơn” để can thiệp quân sự vào khu vực”.