Theo quan sát trên bờ, hàng chục bãi tập kết dọc sông Tiền và sông Hậu trống trơn, còn dưới sông sà lan nối đuôi dài hàng cây số để chờ lấy cát. Nhiều chủ sà lan phản ánh ngoài giá cát tăng bất thường, chờ đợi cả tuần mới có hàng, họ còn phải chung chi cho “cò” mới được xếp tài.

Một bãi tập kết cát cạnh QL91 không còn cát.

Để mua được cát phải… chung chi

Theo ghi nhận nhiều bãi cát dọc theo QL91 (đoạn từ quận Ô Môn, TP.Cần Thơ – TP.Châu Đốc, tỉnh An Giang) trong tình trạng trống không. Ngoài ra, nhiều công trình, nền nhà, dân cư đã được xây bó nền từ lâu nhưng vẫn chưa được san lấp. Hỏi một người dân cạnh công trình, họ cho biết: “Liên hệ với đơn vị san lấp 3 tháng nay nhưng vẫn không có cát để mua”.

Qua phà Châu Giang chúng tôi chạy về hướng sông Tiền (thuộc TX.Tân Châu, An Giang). Đến xã Vĩnh Xương nhìn ra đầu nguồn sông Tiền – nơi giáp ranh giữa 2 tỉnh An Giang, Đồng Tháp và giáp với Campuchia, phóng viên thấy nhiều xáng cạp đang hì hục lấy cát, cạnh đó là hàng chục sà lan nối đuôi nhau chờ lấy cát.

Sà lan nối đuôi trên sông Tiền giữa 2 tỉnh An Giang và Đồng Tháp chờ lấy cát.

Đến gặp một chủ chạy đò, chúng tôi đề nghị thuê phương tiện chạy chở ra để gặp chủ sàn lan, chủ cần (xáng cạp), nhưng sau một hồi dò xét, người phụ nữ khoảng 50 tuổi từ chối phục vụ. Bà nói: “Chở người lạ hoặc báo chí ra quay phim, chụp hình, hỏi chuyện là các chủ cần họ cự dữ lắm, chú kiếm người khác đi”. Nói xong, người này liền khởi động máy chạy ra các sà lan như một cách lánh mặt người lạ.

Chúng tôi hỏi thăm một người dân địa phương, anh này tiết lộ: “Đoạn sông này xáng cạp lấy cát gồm có của An Giang và Đồng Tháp, nhưng An Giang chiếm số đông. Việc khai thác kéo dài từ đây cho tới gần trung tâm TX.Tân Châu. Sà lan ở các tỉnh đến đây lấy cát, nhỏ 300 – 400 khối, còn lớn cả ngàn khối. Thời điểm này, sà lan lấy cát nhanh thì đợi 4-5 ngày, lâu thì cả tuần. Để được xếp tài mua cát, các chủ sà lan phải chung chi cho “cò”. Ai mà không ăn chịu là coi như đậu chờ hoài, bởi số lượng sà lan đến lấy cát nhiều hơn trước”.

Đi một đoạn vài trăm mét về hạ nguồn, chúng tôi ghé gặp một người dân hành nghề chạy đò đưa rước những tài công, chủ sà lan. Sau một hồi thuyết phục người này mới đồng ý chở ra gặp những sà lan “mối” đang đợi lấy cát. Được anh này giới thiệu, nên chủ sà lan tên Nam (ngụ tỉnh Bến Tre) mở lòng nói: “Ở mỏ cát này, sà lan nào muốn lấy cát phải tốn 1-3 triệu đồng chi cho “cò” để có hàng trước một tuần lễ, chứ không có khi nằm chờ cả tháng. Việc tăng giá các mỏ cát cũng không hề báo trước, vô tới nơi lấy họ mới thông báo”.

Tương tự, tài công H. (ngụ huyện Châu Phú, tỉnh An Giang) cho biết: “Dù tốn 2 triệu đồng cho “cò” nhưng sà lan 800 tấn vẫn đợi 5 ngày chưa được thông báo lấy hàng. Giá cát hiện lấy tại mỏ là 95 ngàn đồng/m³, có thể lúc mình lấy được họ lại tăng thêm bất ngờ”.

Được biết tình trạng chủ chủ cần tăng giá và sà lan chung chi cho “cò” không chỉ diễn ra ở các mỏ cát trên sông Tiền mà còn diễn ra ở sông Hậu. Anh D. - chủ sà lan 400 tấn (ngụ tỉnh Đồng Tháp) cho biết: “Tôi đang lấy cát tại mỏ sông Hậu (đoạn Mỹ Hòa Hưng). Hầu như ngày nào cát cũng tăng giá. Tình trạng chung chi diễn ra từ lâu, nhưng mức giá cũng tăng theo giá cát. Hiện 4 ngày mới đi được 1 chuyến, thay vì 2 ngày như trước đây. Cát thì ít, sà lan thì đông. Chúng tôi không biết cơ quan nhà nước có quản lý giá cát hay không, mà nó tăng chóng mặt. Mỏ cát giờ toàn là công ty, doanh nghiệp lớn và họ ở thế độc quyền nên không cần bán”.

Những núi cát tập kết dọc sông Tiền giờ khó mà bắt gặp.

Đơn vị làm dự án than trời

Nhiều doanh nghiệp, công ty và đơn vị làm dự án, trúng thầu thi công công trình đang đứng ngồi khi yên khi giá cát tăng từng ngày, họ cho rằng các chủ mỏ cát có dấu hiệu bắt tay nhau để tăng giá, hưởng lợi số tiền “khủng”.

Bà N. - chủ doanh doanh nghiệp chuyên thi công công trình lộ, tuyến đê ở tỉnh Kiên Giang cho biết: “Cát vừa qua Tết tại mỏ tăng lần lượt là 20 ngàn đồng/m³, 15 ngàn, rồi 12 ngàn đồng/m³... nên từ giá 55 ngàn đồng/m³, hiện giờ đã nhảy lên 100 ngàn đồng/m³. Hiện hàng chục sà lan của nhiều doanh nghiệp ở TP.Hà Tiên không có cát để lấy. Doanh nghiệp tôi hiện đang thi công 3 công trình, mỗi công trình cần vài trăm ngàn m³ cát, tính ra 1.000m³ là lỗ từ 40 – 50 triệu đồng. Do đó nhiều doanh nghiệp không dám nhận công trình làm vì không biết giá cát tăng cao đến mức nào”.

Ông T. - một giám đốc doanh nghiệp chuyên xây dựng ở tỉnh An Giang cho biết: “Cả tháng nay lượng cát khan hiếm khiến việc thi công các công trình trọng điểm của đơn vị gặp nhiều khó khăn. Có khi gần 2 tuần mới mua được sà lan cát 500m³. Giá cát cũng được họ thổi lên từng ngày. Nếu tình trạng này kéo dài dự án phải chậm tiến độ là khó tránh khỏi”.

Vừa trúng thầu dự án lớn ở tỉnh Bạc Liêu vui mừng chưa được bao lâu thì giờ phải đối mặt với chuyện giá cát lên “cơn sốt”. Ông N. cho biết: “Công ty vừa trúng thầu dự án ven biển, chỉ riêng san lấp mặt bằng là cần đến 330.000m³, với tình trạng cát tăng giá và khan hiếp thì dự án có thể trễ tiến độ, thua lỗ”.

Về vấn đề giá cát tại cát mỏ, một lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) cho biết: “Thời gian qua các tỉnh đang quản lý chặt chẽ về khai thác, vận chuyển, sản lượng cát sông nên không có hàng trôi nổi khiến cho giá cát ở mức cao. Hiện không có quy định nào về mức giá các bán ra, mà chủ yếu các doanh nghiệp tự định đoạt”.

Để mua được sà lan cát vài trăm m³, người dân phải đợi cả tuần.

Trước tình trạng cát sông khan hiếm, nhiều doanh nghiệp đã quyết định chi số tiền lớn, cao gấp hàng trăm lần để mua quyền khai thác mỏ. Điển hình là mỏ cát ở sông Tiền (thuộc xã Bình Phước Xuân, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang) có diện tích 60,3ha, với trữ lượng khoảng 2,4 triệu m³ được Công ty TNHH Thương mại và dịch vụ T-S.HOME (số 14 đường số 11, khu dân cư Ven Sông, phường Tân Phong, quận 7, TPHCM) đấu giá cấp quyền khai thác trong thời hạn 12 năm với số tiền hơn 2.800 tỷ đồng, tăng 390 lầ so với giá khởi điểm 7,2 tỷ đồng.

Tương tự là mỏ cát trên sông Hậu (thuộc xã Khánh Hòa, huyện Châu Phú và xã Phú Hiệp, huyện Phú Tân, tỉnh An Giang) trữ lượng khoảng 1,5 triệu m³ có giá khởi điểm 4,4 tỷ đồng nhưng được Công ty TNHH Phúc Thành Tân Châu (thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang) trúng đấu giá với mức giá gần 273 tỷ đồng, cao hơn 62 lần so với giá khởi điểm.

Lý giải về điều này, ông Bùi Văn On (Phó giám đốc Công ty TNHH Phúc Thành Tân Châu) cho biết: Đơn vị đấu giá với mức trên nhằm tạo công ăn việc làm cho công nhân. Vì hiện tại công ty có 8 xáng cạp mà mấy tháng nay không hoạt động. Nếu không quyết tâm trúng giá để được quyền khai thác mỏ cát sông Hậu thì không chỉ công nhân mất việc mà còn ảnh hưởng lớn đến công ty.

Lực lượng chức năng xử lý về tình trạng vi phạm trong vận chuyển cát sông.

Ngày 14-4, Công an tỉnh An Giang cho biết, thời gian qua có tình trạng một số tổ chức được UBND tỉnh cấp phép hoạt động nạo vét thông luồng đường thủy hoặc giấy phép khai thác khoáng sản đã lợi dụng khai thác ngoài phạm vi, không đúng thiết kế, không đúng trữ lượng đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, kê khai không đủ sản lượng cát, sỏi thực tế khai thác để trốn thuế, phí môi trường.

Trước thực trạng này, Công an, Cục thuế, Sở TN&MT tỉnh đã ký kết kế hoạch số 91 về phối hợp đấu tranh với hành vi này. Theo đó, các đơn vị Công an trong tỉnh đã phối hợp với các đơn vị liên quan tập trung lực lượng, phương tiện tổ chức tuần tra, kiểm soát trên các tuyến, địa bàn, khu vực trọng điểm như các tuyến sông Tiền và sông Hậu, các địa bàn trọng điểm, giáp ranh tỉnh Đồng Tháp có các hoạt động khai thác, tập kết, vận chuyển, kinh doanh cát, sỏi trái phép.

Trong hơn 2 tháng triển khai và ra quân, các tổ công tác đã phối hợp thực hiện được 136 ca tuần tra kiểm soát công khai. Qua đó đã kiểm tra, phát hiện và lập biên bản 1.077 trường hợp vi phạm về hành vi chở hàng hoá quá vạch mớn nước an toàn, ra quyết định xử phạt số tiền hơn 2,6 tỷ đồng. Ngoài ra còn phát hiện 34 phương tiện vận chuyển hàng hoá cát sông vi phạm về hoá đơn, chứng từ, với tổng số lượng cát khoảng hơn 7.000m³. Hiện vụ việc đã chuyển cho cơ quan thuế tiếp nhận để xác minh làm rõ, xử lý theo thẩm quyền.