Bình quân giá dầu thô trên thị trường thế giới (dầu Brent, WTI) 10 ngày qua dưới 110 USD một thùng. Vài ngày gần đây, giá mặt hàng này giảm về dưới 100 USD, mức thấp nhất trong hai tuần qua.

Thế nhưng, giá xăng dầu bán lẻ trong nước hôm 11/5 vừa tăng thêm gần 1.500 đồng một lít với xăng E5 RON 92 và 1.550 đồng với xăng RON 95. Điều chỉnh này đẩy giá xăng RON 95 lập kỷ lục khi mức bán lẻ lên gần 30.000 đồng một lít.

So với thời điểm giữa tháng 3, giá dầu thô thế giới dao động 110-115 USD một thùng, có lúc lập đỉnh lên sát 130 USD mỗi thùng, nhưng giá bán lẻ trong nước lúc đó thấp hơn mức hiện tại 160 đồng mỗi lít xăng RON 95.

Lý giải diễn biến này, Bộ Công Thương - Tài chính cho biết thực tế giá bán lẻ xăng dầu trong nước không tính theo giá dầu thô như Brent hay WTI. Theo đó, giá cơ sở để xác định mức giá bán lẻ hiện được tính dựa trên giá thành phẩm xăng dầu trên thị trường Singapore (giá Platt).

Để có sản phẩm là xăng dầu thành phẩm, dầu thô cần trải qua quá trình lọc. Hiện, với mỗi thùng dầu thô (dung tích gần 159 lít), sau qua quá trình lọc hoá sẽ cho khoảng 76 lít xăng, còn lại là các sản phẩm dầu diesel, dầu hảo, madut và các sản phẩm hoá dầu khác. Tức mỗi thùng dầu thô qua lọc chỉ cho thành phẩm xăng tương đương một phần hai dung tích ban đầu.

Ngoài ra, do các yếu tố địa chính trị, như việc EU đưa ra đề xuất cấm vận với xăng dầu từ Nga, hay OPEC không tăng sản lượng như đề xuất của EU... đẩy mặt bằng giá thành phẩm xăng dầu thế giới bình quân 10 ngày qua trong xu hướng tăng mạnh.

Dữ liệu của liên Bộ Công Thương - Tài chính cho thấy bình quân giá thành phẩm xăng dầu thế giới giữa kỳ điều hành ngày 11/5 và kỳ điều hành liền kề trước (ngày 4/5) tăng cao, ở mức 136,97 USD một thùng (với xăng RON 92 - loại dùng pha chế xăng E5 RON 92); 141,09 USD (với xăng RON 95). Còn dầu diesel bình quân là 150,14 USD mỗi thùng, dầu hoả 147,7 USD một thùng... Mức tăng tương ứng của giá thành phẩm xăng, dầu thế giới vừa qua là 5-8,3%.

Trong khi đó, giá thành phẩm xăng dầu tại kỳ điều hành giữa tháng 3 bình quân một thùng RON 92 là 128,57 USD; RON 95 là 132,33 USD một thùng và dầu diesel 141,04 USD... Tức hiện giá thành phẩm xăng đang tăng khá mạnh, cao hơn nhiều so với mặt bằng hồi tháng 3.

Bên cạnh đó, biến động của giá thành phẩm xăng dầu còn phụ thuộc vào cung - cầu ở từng giai đoạn. Tháng 3, các nước tăng mua dầu hoả, dầu diesel và madut để thay khí đốt bị cấm vận từ Nga cho sưởi ấm mùa đông. Do đó, giá thành phẩm các mặt hàng dầu khi đó cao hơn giá xăng.

Còn hiện tại, giá thành phẩm xăng lại cao hơn dầu do cầu tăng lên từ các quốc gia. Vì thế biên độ tăng giá thành phẩm xăng nhiều hơn so với dầu.

Với mặt bằng giá hiện nay, theo tính toán của cơ quan điều hành, nếu không được giảm thuế bảo vệ môi trường (2.000 đồng mỗi lít với xăng RON 95; E5 RON 92 là 1.900 đồng và các mặt hàng dầu 700-1.000 đồng mỗi lít) giá bán lẻ xăng có thể tăng 3.300-3.500 đồng. Đồng nghĩa, giá xăng RON 95 sẽ lên hơn 32.000 đồng, còn E5 RON 92 gần 31.000 đồng một lít.

Ngoài ra, để hạn chế mức tăng giá bán lẻ xăng dầu trong nước khi giá thành phẩm tăng cao, ở kỳ này nhà chức trách có sử dụng công cụ Quỹ thông qua giảm mức trích lập với các mặt hàng xăng, dầu hoả và tăng chi quỹ với dầu madut. Việc này nhằm giúp giá xăng dầu trong nước có mức tăng 4-5%, thấp hơn mức tăng của giá xăng dầu thế giới 5-8,3%.

Nhưng hiện Quỹ bình ổn giá khá mỏng và tại một số doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu lớn ghi nhận mức âm, nên việc chi quỹ trực tiếp cho mỗi lít xăng, dầu chưa thực hiện. Petrolimex, doanh nghiệp chiếm khoảng 48% thị phần bán lẻ trong nước, tới trước 15h ngày 11/5 đang âm 53 tỷ đồng Quỹ bình ổn. Còn PVOil tới cuối tháng 4 âm hơn 1.000 tỷ đồng...

Việc giá xăng dầu trong nước lên mức cao nhất lịch sử theo các chuyên gia có thể gây tác động tiêu cực tới nền kinh tế, áp lực lạm phát và ảnh hưởng tới thu nhập, chi tiêu người dân. Bởi trong tính toán rổ chi phí của cơ quan thống kê, chi phí xăng dầu chiếm khoảng 3,52% trong tổng chi phí sản xuất của toàn nền kinh tế. Ở tác động tới tăng trưởng, khi giá xăng dầu tăng 10% làm GDP giảm khoảng 0,5%.

Thuế bảo vệ môi trường, một trong số sắc thuế trong công thức tính giá cơ sở bán lẻ xăng dầu, đã giảm một nửa từ đầu tháng 4 đến hết năm nay. Nhưng trước việc giá bán lẻ xăng dầu tăng cao, ông Vũ Hồng Thanh, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế cho rằng, Chính phủ có thể nghiên cứu kịch bản giảm thêm thuế tiêu thụ đặc biệt. Hiện thuế này đang áp với mặt hàng xăng là 10%.

Đề xuất này cũng được nhiều chuyên gia đồng tình. Theo họ, trong điều kiện hiện nay, để duy trì đà phục hồi của tăng trưởng kinh tế, hồi phục nền kinh tế sau dịch thì giảm thuế này với xăng dầu là cần thiết. Mức giảm có thể là một nửa mức thuế suất hiện nay.

TS. Nguyễn Văn Việt, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), cho rằng thuế tiêu thụ đặc biệt là thuế gián thu, được thu theo phương pháp tương đối trên mỗi lít xăng. Theo ông, việc điều chỉnh loại thuế này sẽ linh hoạt hơn là giảm thuế tuyệt đối trước biến động khó đoán định, như xung đột Nga - Ukraine còn kéo dài.

"Nếu giảm thuế tiêu thụ đặc biệt, khi giá xăng thế giới tăng, tỷ trọng giảm giá với xăng dầu sẽ lớn hơn. Còn nếu giá thế giới giảm, mức giảm cũng sẽ cùng nhịp hơn là việc giảm thuế tuyệt đối", ông Việt nêu.

Anh Minh