Xuất ngũ về làng năm 1978, đối mặt với cuộc sống khó khăn, người cựu chiến binh Dương Văn Viên (68 tuổi), thôn Lãn Tranh 1, xã Liên Chung, huyện Tân Yên, Bắc Giang, chợt nhớ đến huyền thoại “tiên dược” sâm nam Núi Dành. 

Ông cất công dành hàng tháng trời tìm loại dược liệu quý với hy vọng đổi đời.

Nhặt “tiên dược" trời ban về trồng

Chỉ vào vườn sâm nam xanh ngắt sắp sửa thu hoạch, ông Dương Văn Viên kể khoảng 2-3 năm nữa, ông sẽ thu về cả tỉ bạc tiền bán củ. Đây là những cây sâm phát triển từ vài cây con ông tìm thấy trên núi Dành. 

Chuyện là hồi 13, 14 tuổi, khi chăn trâu trên núi, thấy các cụ kể về “tiên thần” trị bách bệnh trong rừng, vốn tính tò mò, ông theo chân các cụ tìm kiếm cây sâm quý. Song của trời ban khó tìm, ông đành gác lại mọi thứ, lên đường nhập ngũ năm 1972 tại Sư đoàn 320, Quân đoàn 3.

Xuất ngũ năm 1978, cựu binh chiến trường Tây Nguyên trở về làm nông dân như bao người khác. Đầu năm 1982, ông bắt đầu gây dựng vườn sâm nam núi Dành từ vài cây giống. Vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, đến đầu những năm 2000, ông Dương Văn Viên dần làm chủ được kỹ thuật.

Giờ đây, các vườn sâm nam của ông đã rộng gần 6.000m² với trên 8.000 gốc. Tính nhanh, ông Viên thu về 300 triệu đồng từ hơn 3 tạ hoa khô/năm. “Trước đây, năng suất không cao do trồng xen canh với cây ăn quả như nhãn, bưởi, vải… Sau này, tôi chỉ trồng sâm, chăm bón đầy đủ hơn, cây sống khỏe, không sâu bệnh”, ông cho biết.

Sau khi được hướng dẫn kỹ thuật nông nghiệp công nghệ cao, ông đầu tư hệ thống tưới nước tự động, tự đo độ ẩm để phòng khi vắng nhà thì vườn sâm vẫn đủ độ ẩm.

“Trồng cây khác thì thu nhập không cao, nhiều rủi ro dịch bệnh, được mùa rớt giá. Ví dụ trồng lúa, một tạ thóc chỉ bán được 600.000 - 700.000 đồng. Trong khi đó, củ sâm đẹp đã bán được 2 triệu. Củ vừa bán 1,2 triệu, củ nhỏ cũng được 500.000 - 700.000 đồng. 

Như vậy, một cân sâm đã bằng mấy cân thóc. Để lấy ngắn nuôi dài khi chờ cây sâm đủ lớn để lấy mẫu, kiểm định chất lượng (khoảng 5 năm), người trồng đã có nguồn thu từ bán hoa sâm. Hoa sấy khô bán được khoảng 1 triệu đồng/kg. Hoa sâm tươi ít hơn, khoảng 60.000 đồng/kg”, ông Viên nói.

Gần đây, cây sâm nam giống của người cựu chiến binh này đã được chuyển đi các tỉnh Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Bến Tre, Gia Lai, Tây Ninh. Giá cây giống khoảng 35.000 đồng/cây. 

Theo ông Viên, sở dĩ sâm giá cao như vậy là do cây được chăm bón bằng phân hữu cơ, không phun thuốc bảo vệ thực vật, hàm lượng hoạt chất saponin cao rất tốt cho sức khỏe. Đặc biệt, cây sâm không bị chuột cắn phá như khoai, sắn. 

Việc trồng và chăm sóc không khó, cây lớn từ bầu đất sỏi, lưu ý cung cấp đủ nước và phân bón hữu cơ trong năm đầu tiên và thường xuyên nhổ cỏ. 

Cả làng đổi đời nhờ “tiên dược”

Theo ông Dương Văn Vui (60 tuổi) - trưởng thôn Lãn Tranh 1, xã Liên Chung, Tân Yên, Bắc Giang, những cây sâm giống từ vườn của ông Dương Văn Viên đã giúp bà con khấm khá hơn. Có những người như anh Điện, anh Biên trong xã mới trồng sâm được vài năm nhưng đã xây nhà, mua xe. Từ vài hộ ban đầu, cả thôn hiện có 50/200 hộ trồng sâm.

Bên cạnh đó, người dân trong thôn trước đây phải làm thuê xa nhà nhưng nay làm cỏ thuê, cắt bầu đất trồng sâm, hái hoa ngay ở quê, tiền công 250.000 - 300.000 đồng/ngày. 

Bản thân ông Vui cũng có hơn 3.000m² trồng sâm, thu về khoảng 200 triệu đồng/năm từ tiền bán hoa sâm. Khoảng 2 - 3 năm nữa, vị trưởng thôn này dự kiến thu về số tiền lớn khi củ đạt yêu cầu.

“Không có việc gì thu nhập tốt bằng trồng sâm. Trước đây, tôi chăn nuôi, trồng bưởi, nhãn, vải, chỉ thu về vài chục triệu đồng/năm. Đến nay, cứ tháng 7, tháng 8 âm lịch, tôi thu về từ 800.000 - 1 triệu đồng/kg hoa sâm khô. Ngôi nhà hai tầng mới xây cũng từ cây sâm mà ra”, ông Vui tươi cười nói.

Theo UBND huyện Tân Yên, diện tích trồng sâm nam núi Dành trên 24ha, chủ yếu tại các xã Việt Lập, Liên Chung, An Dương, Quang Tiến. Trong đó, diện tích cho thu hoạch củ là 2,5ha, còn hoa sâm là 15ha. Hiệu quả kinh tế ước khoảng 5 tỉ đồng/ha/chu kỳ khai thác 5 năm.

Dù vậy, huyện Tân Yên nhận định chu kỳ sản xuất dài, nguồn cung còn ít, chưa hình thành vùng nguyên liệu nên chưa phát huy hết giá trị cây sâm nam núi Dành. 

Sắp tới, Trung tâm Giống cây ăn quả Bắc Giang sẽ giúp bà con nhân ươm cây sâm giống bằng phương pháp nuôi cấy in-vitro hiện đại, mở rộng diện tích sản xuất.

Biến hóa tam thất thành sâm Ngọc Linh, cách nào phân biệt thật - giả?

Vấn nạn sâm giả, đặc biệt là tình trạng trà trộn các giống sâm ngoại lai từ nơi khác vào gắn mác thương hiệu sâm Ngọc Linh đang đặt ra nhiều thách thức.