Cuộc đua Lithium

Nguyễn Vũ

(KTSG) - Khi các hãng ô tô bắt đầu cuộc đua sản xuất xe hơi điện để đón đầu xu hướng, họ cũng gián tiếp khởi xướng cuộc đua khai thác Lithium, là nguyên liệu chính để chế tạo pin làm nguồn năng lượng cho xe. Cuộc đua này dẫn tới công nghệ khai thác Lithium có hại cho môi trường không kém gì tác hại của các nguồn nhiên liệu hóa thạch cho xe chạy xăng.

Mặc dù Mỹ là nước có trữ lượng Lithium vào loại lớn nhất thế giới, nơi này hiện chỉ có một mỏ Lithium quy mô lớn là Silver Peak ở bang Nevada, mỗi năm cho sản lượng chừng 5.000 tấn, chưa bằng 2% sản lượng của toàn thế giới.

Hầu hết nguồn Lithium Mỹ đang sử dụng phải nhập từ Nam Mỹ hay Úc, rồi sau đó chế biến và sản xuất thành pin ở Trung Quốc và một số nước châu Á khác. Với quan hệ ngoại thương Mỹ - Trung đang căng thẳng, các chuỗi cung ứng dễ đứt gãy, Mỹ đang tìm mọi cách đẩy mạnh khai thác Lithium từ nguồn trong nước để chủ động.

Dự báo nhu cầu Lithium sẽ tăng đến 10 lần từ đây cho đến hết thập niên này khi không chỉ Tesla mà các hãng ô tô khác như Volkswagen, General Motors, Ford đang đẩy mạnh sản xuất xe chạy pin.

Tuy nhiên, nỗ lực đầu tư vào các mỏ Lithium mới gặp một trở ngại lớn: sự phản đối của người dân địa phương và các nhà hoạt động môi trường vì quy trình khai thác gây hại cho môi trường. Chẳng hạn dự án Lithium Americas ở phía Bắc Nevada được kỳ vọng sẽ nâng sản lượng Lithium của Mỹ lên nhiều lần vừa được cấp giấy phép và đang được gấp rút triển khai.

Dự án này đang bị người dân da đỏ bản địa, các chủ trang trại gần đó và các nhóm bảo vệ môi trường phản đối vì nó sẽ tiêu thụ hàng tỉ gallon nước ngầm quý giá, có khả năng làm ô nhiễm nguồn nước ngầm này trong 300 năm và sẽ biến vùng đất này thành bãi thải sau chế biến khổng lồ. Có ít nhất hai vụ kiện đang được thụ lý tại các tòa án liên bang trong đó các nguyên đơn đòi ngăn dự án để bảo vệ môi trường.

Xe hơi chạy pin thật ra không “xanh” như nhiều người tưởng. Các nguyên liệu cần thiết cho xe như Lithium, Cobalt và Nickel khi khai thác đều gây hại cho đất đai, nguồn nước, hệ sinh thái và cả con người. Thế nhưng cũng như cuộc đua khai thác dầu khí hay vàng ngày xưa, ngày nay Mỹ, châu Âu, Trung Quốc và các nước khác cũng đang chạy đua tìm lợi thế bằng cách nắm trong tay các nguyên liệu cần thiết cho các công nghệ mới như đất hiếm hay Lithium. Để đạt được vị thế chế ngự được nước khác về công nghệ và kinh tế, các nước cũng sẽ bỏ qua yếu tố môi trường như ngày xưa.

Ngoài dự án Lithium Americas ở Nevada, nhiều dự án khai thác Lithium khác đang được xúc tiến ở California, Oregon, Tennessee, Arkansas và North Carolina. Chỉ trong ba tháng đầu năm 2021, các nhà khai thác Lithium đã huy động được gần 3,6 tỉ đô la từ Wall Street, gấp bảy lần 36 tháng trước đó.

Có một phương thức khai thác Lithium ít hại cho môi trường hơn so với mỏ lộ thiên là chiết xuất Lithium từ nước ngập mặn. Vì thế một số nhà đầu tư đang nghiên cứu các dự án như khai thác Lithium dưới hồ nước lớn nhất California là Salton Sea hay các vùng ngập mặn khác ở Arkansas, Nevada, North Dakota.

_* * _*

Tờ New York Times lấy trường hợp của chủ trang trại Edward Bartell để minh họa cho nguy cơ ô nhiễm môi trường do dự án khai thác Lithium Americas. Trang trại của ông, nằm cách dự án Lithium Americas chỉ vài dặm, có chừng 500 con bò thả rông trên vùng đất rộng 50.000 acres (hơn 20.000 héc ta) để tự kiếm ăn.

Ông Bartell lo ngại mỏ Lithium sẽ tiêu thụ hết nguồn nước đang nuôi sống đàn bò của ông - mỗi phút nó ngốn đến 3.224 gallon (hơn 12.000 lít) nước, làm mực nước trang trại sẽ sụt giảm chừng 3,6 mét. Với sản lượng khai thác chừng 66.000 tấn mỗi năm, mỏ Lithium có nguy cơ gây ô nhiễm nguồn nước ngầm với nhiều loại kim loại, kể cả Antimon và Asen.

Người ta khai thác Lithium bằng cách đào đất sét lên rồi trộn với axit sulfuric (mỗi ngày dùng đến 5.800 tấn), một quy trình sẽ sản sinh nước thải độc hại. “Thật mỉa mai khi người ta quảng bá dự án là thân thiện với môi trường trong khi nó thật sự là một công trình công nghiệp khổng lồ” - ông Bartell nói sau khi nộp đơn kiện để ngăn dự án.

Cư dân gần vùng này chủ yếu là người da đỏ và mặc dù dự án hứa hẹn tạo công ăn việc làm với mức thu nhập gấp đôi bình quân thu nhập đầu người hiện nay, họ vẫn bất bình vì lo ngại không còn nguồn nước sạch để uống.

Tuy thế, dự án Lithium Americas vẫn đang được gấp rút triển khai vì trữ lượng Lithium có thể khai thác được ở nơi này dự kiến lên đến 3,9 tỉ đô la. Điều bất ngờ là cổ đông lớn nhất của dự án lại là một công ty của Trung Quốc - Ganfeng Lithium.