Rạng sáng 29-5, xe tải mang BKS 67H- 004.73 đã tự mất lái và tông vào lan can hầm đường bộ Hải Vân. Đơn vị quản lý vận hành ngay lập tức đã có mặt phân luồng giao thông và triển khai công tác cứu hộ. Hiện trường vụ tai nạn nhanh chóng được giải phóng, công tác sửa chữa khắc phục cũng được triển khai sớm. Rất nhiều cuộc "giải cứu" chỉ tính bằng phút như vậy đã đem lại an toàn cho người tham gia giao thông.
Hầm Mũi Trâu dài 1,3km chuẩn bị đi vào vận hành
Tuyến cao tốc La Sơn - Túy Loan nối Thừa Thiên Huế với Đà Nẵng, nơi có hầm Mũi Trâu dài 1,3km chuẩn bị đi vào vận hành, nhiều người đặt câu hỏi công tác quản lý vận hành sẽ được triển khai như thế nào? Trong khi các chuyên gia cho rằng không nên xem nhẹ khâu quản lý vận hành đường bộ cao tốc. Đặc biệt, các hệ thống báo hiệu, hệ thống an toàn, PCCC, quản lý giám sát giao thông… không thể giao cho đơn vị không đủ năng lực, vì như vậy sẽ lãng phí tài sản Nhà nước, đẩy rủi ro về phía người dân.
Đường cao tốc là một công trình giao thông cấp đặc biệt. Một dự án đường cao tốc không chỉ có phần đường mà còn bao gồm: trạm thu phí, trung tâm quản lý điều hành giao thông khu vực, trạm dừng nghỉ, hệ thống báo hiệu, hệ thống an toàn, PCCC, quản lý giám sát giao thông, nhất là đối với các dự án lớn có các hạng mục đặc biệt như hầm xuyên núi, bến phà… có quy trình vận hành đòi hỏi đơn vị quản lý vận hành phải đáp ứng cả về năng lực, con người người và thiết bị.
Ngành giao thông đặt mục tiêu đến năm 2030, cả nước có 5.000km đường cao tốc. Cùng với việc hoàn thành xây dựng để đưa các công trình vào phục vụ xã hội thì công tác quản lý, vận hành là khâu cực kỳ quan trọng. Đơn vị vận hành phải chứng minh được năng lực trong công tác này.
Giữa năm 2020, khi Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đang tổ chức sơ tuyển nhà đầu tư của 5 dự án thành phần thuộc dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông theo hình thức công tư (PPP), trong hồ sơ chỉ nêu năng lực đầu tư, thi công nhưng không đề cập tiêu chí năng lực, kinh nghiệm về quản lý vận hành, bảo trì… Nhận thấy những bất cập này sẽ gây rủi ro cho nhà đầu tư và cho cả dự án khi công trình hoàn thành nhưng không bảo đảm điều kiện để vận hành, không đủ cơ sở để nghiệm thu đưa vào sử dụng, Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) đã có ý kiến gửi Thủ tướng Chính phủ và Bộ GTVT.
Theo VARSI, Bộ GTVT nên xem xét đến các tiêu chí đánh giá năng lực, kinh nghiệm về quản lý vận hành, bảo trì đặc biệt là các công trình có tính chất đặc thù như hầm đường bộ, cầu lớn… Việc này sẽ gây ra nhiều rủi ro khi các công trình hoàn thành nhưng không bảo đảm các điều kiện vận hành, khai thác, không đủ cơ sử để nghiệm thu hoàn thành trước khi đưa vào sử dụng, dẫn đến lãng phí tương tự các dự án đã xảy ra trong thời gian qua.
Bộ GTVT đã có tiếp thu nhưng nội dung năng lực quản lý vận hành các dự án chỉ để ở phần phụ lục hợp đồng mà không phải là điều kiện tiên quyết. Điều này cho thấy tiêu chí này vẫn đang bị xem nhẹ.
Một loạt câu hỏi đặt ra, hiện nay quy trình đấu thầu quản lý vận hành các đường cao tốc diễn ra như thế nào? Đặc biệt là những dự án có cả hầm đường bộ như tuyến La Sơn – Túy Loan, nơi có hầm xuyên núi Mũi Trâu dài đến 1,3 km sẽ đấu thầu quản lý vận hành ra sao?
Việc chọn ai, chọn như thế nào để cao tốc vẫn "được" là cao tốc, ngoài giải pháp căn cơ là bổ sung tiêu chí năng lực quản lý vận hành ngay từ giai đoạn chọn nhà đầu tư và việc lựa chọn đơn vị quản lý vận hành cho các dự án đã xây dựng xong cũng cần siết chặt và nâng cao tiêu chí đấu thầu.
Bài học lãng phí tại tuyến Hồ Chí Minh - Trung Lương
Cao tốc TP HCM - Trung Lương với tổng mức đầu tư 9.884 tỉ được hoàn thành đưa vào sử dụng năm 2010, là đoạn cao tốc đầu tiên của miền Nam nhưng lại có số phận khá "lận đận".
Năm 2018, chỉ sau hơn 5 năm lắp đặt, hệ thống giao thông thông minh (ITS) của cao tốc này do nhà thầu Hàn Quốc lắp đặt đã gần như tê liệt hoàn toàn. Hàng loạt hư hỏng như đứt cáp, nguồn điện không ổn định, lỗi camera… khiến cho hệ thống điều khiển giao thông có giá trị hơn 800 tỉ đồng không thể sử dụng. Đến năm 2020, hệ thống này mới bắt đầu được sửa chữa nhưng việc thuê chuyên gia từ nước ngoài đến khắc phục, sửa chữa phần mềm trong hệ thống ITS sẽ tiêu tốn một nguồn kinh phí rất lớn. Chưa kể dịch Covid-19 vẫn đang diễn biến phức tạp nên không dễ thuê được chuyên gia nước ngoài.
Một loạt các vấn đề liên tiếp xuất hiện tại tuyến cao tốc TP HCM- Trung Lương là hậu quả tất yếu của sự yếu kém trong khâu quản lý vận hành và những thiếu sót từ phía cơ quan chức năng khi xem nhẹ yếu tố quan trọng này.