Thị trường chứng khoán sau khi đạt đỉnh hơn 1.500 điểm vào cuối tháng 4 đã liên tục lao dốc, kéo theo sắc đỏ của thị trường. Tuy nhiên, trong khi VN-Index điều chỉnh hơn 15% từ đỉnh, nhiều nhóm cổ phiếu giảm với biên độ gấp nhiều lần, thép là một trong số đố.

Cổ phiếu của "vua thép" Hòa Phát đến phiên gần nhất đã về dưới ngưỡng 34.000 đồng, xác lập mức đáy mới và giảm hơn 40% so với mức đỉnh cuối năm 2021. Xét trong ba tháng gần đây, cổ phiếu này đã giảm hơn 30%. Kịch bản tương tự với các mã khác nhóm này, như Thép Nam Kim (NKG), Hoa Sen (HSG) hay Thép Pomina (POM).

NKG hiện giao dịch ở mức thị giá 28.900 đồng, cũng giảm hơn 40% so với mức đỉnh cách đây hai tháng. Diễn biến của cổ phiếu HSG còn kém tích cực hơn, mã này từng đạt đỉnh gần 50.000 đồng vào cuối năm 2021, giao dịch ở mức 40.000 đồng vào cuối tháng 2, nhưng đến giờ thị giá chỉ còn hơn 22.000 đồng.

Diễn biến chung của thị trường kém tích cực từ đầu năm khiến xu hướng giảm xảy ra không chỉ riêng với ngành thép. Tuy nhiên, vấn đề của nhóm này còn là sự thay đổi trong kỳ vọng của nhà đầu tư, từ triển vọng tích cực, khả năng hưởng lợi từ căng thẳng địa chính trị, tới những lo ngại về những tác động thật sự.

Tháng 2, khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine, đánh dấu bước chuyển mới trong căng thẳng giữa hai nước này, thép được giới phân tích chú ý.

Hiệp hội thép thế giới (WSA) cho biết, Nga và Ukraine sản xuất 97,4 triệu tấn và xuất khẩu khoảng 57 triệu tấn thép trong năm 2021. Ngay sau khi xung đột có dấu hiệu leo tháng từ 24/2, một số nhà sản xuất thép hàng đầu tại Ukraine (bao gồm Metinvest và ArcelorMittal) đã có kế hoạch cắt giảm sản lượng xuống mức tối thiểu do hoạt động vận chuyển đường sắt và cảng bị đình trệ. Trong khi đó, các mặt hàng xuất khẩu của Nga đứng trước nguy cơ bị nhiều quốc gia cấm vận.

"Chúng tôi cho rằng, các nhà xuất khẩu thép hàng đầu của Việt Nam có cơ hội gia tăng sản lượng trong thời gian tới", báo cáo của VNDirect đầu tháng 3 cho biết và đánh giá, những doanh nghiệp hàng đầu có thể được hưởng lợi từ diễn biến này.

Chỉ trong tháng 2, cổ phiếu ngành thép trở thành tâm điểm của thị trường. Trong khi VN-Index tăng chưa tới 1%, giá các cổ phiếu chủ chốt ngành thép đều tăng hai chữ số. NKG đứng đầu về biên độ với mức tăng hơn 60% chỉ trong một tháng, HSG cũng tăng gần 36%, HPG và POM tăng 17-21%.

Tuy nhiên, diễn biến thực tế không hoàn toàn tích cực như kỳ vọng của thị trường.

Giá thép HRC sau khi đạt đỉnh trong giai đoạn đầu tháng 3 đến đầu tháng 4, có thời điểm lên gần 1.600 USD mỗi tấn, đã liên tục giảm. Theo Marketwatch, hợp đồng HRC giao tháng 6 và 7 hiện giao dịch quanh ngưỡng 1.020-1.160 USD, trong khi các hợp đồng giao cuối năm chỉ ở mức 930 - 945 USD mỗi tấn.

Dù lo ngại nguồn cung bị gián đoạn khi căng thẳng Nga - Ukraine leo thang, những người mua hàng vẫn tỏ ra thận trọng bởi ở phía cầu, triển vọng kinh tế vẫn kém tích cực.

Hiệp hội thép châu Âu dự báo tiêu thụ thép của khu vực có thể giảm 1,9% trong năm nay thay vì tăng 3,2% như dự báo trong tháng 2. Các nhân tố như giá năng lượng cao, đứt gãy chuỗi cung ứng và cú sốc chiến tranh có thể dẫn đến giảm nhu cầu các mặt hàng sử dụng nhiều thép như ôtô và đồ điện gia dụng. Việc Trung Quốc áp dụng giãn cách xã hội trên diện rộng với mục tiêu "không Covid" cũng tác động mạnh đến nhu cầu thị trường.

Trong khi đó, căng thẳng địa chính trị không chỉ ảnh hưởng tới nguồn cung thép, mà còn tác động mạnh tới chi phí sản xuất, khi các nguyên liệu đầu vào quan trọng như than luyện cốc tăng vọt. Những thay đổi này tác động trực tiếp tới lợi nhuận của những doanh nghiệp ngành thép.

Hòa Phát là một ví dụ. Theo Công ty chứng khoán KIS, nhu cầu năng lượng gia tăng hậu Covid-19 và căng thẳng địa chính trị đã làm giá thép và nguyên liệu đầu vào biến động, đặc biệt là than luyện cốc trong bối cảnh đầu tư cơ sở hạ tầng toàn cầu gia tăng và xuất khẩu thép từ Trung Quốc lại bị hạn chế.

Nhóm phân tích ước tính biên lợi nhuận gộp của Hòa Phát sẽ giảm 4,4% trong năm nay, từ 27,4% năm 2021 xuống 23%.

Nếu nhìn từ số liệu tài chính theo quý từ đầu năm 2021 đến nay, đà giảm cũng bắt đầu rõ ràng hơn. Biên lợi nhuận gộp và lợi nhuận của hầu hết doanh nghiệp lớn ngành thép sau khi đạt đỉnh trong hai quý giữa năm 2021 đều có xu hướng thu hẹp khi ảnh hưởng của giá nguyên vật liệu đầu vào gia tăng.

Nếu so sánh với cùng kỳ năm trước, kết quả kinh doanh quý I vẫn ở mức tích cực, chủ yếu do mức nền so sánh thấp. Tuy nhiên, nếu so sánh với giai đoạn bùng nổ của ngành thép, bắt đầu từ quý II/2021, kết quả có xu hướng thu hẹp.

"Lúc này ngành thép đang không thuận lợi. Khi có kết quả kinh doanh quý II, cổ đông sẽ thấy tình hình thê thảm thế nào", ông Trần Đình Long nói với các cổ đông Hòa Phát tại phiên họp thường niên ngày 24/5. Chốt phiên giao dịch hôm đó, cổ phiếu HPG giảm hơn 5%, tương ứng với quy mô vốn hóa của "vua thép" bị thổi bay hơn 8.000 tỷ đồng.

Dù vậy, xét về trung và dài hạn, ngành thép không hoàn toàn bi quan.

Theo SSI Research, các yếu tố hỗ trợ ngành thép có thể đến từ sự phục hồi của giá thép trong khu vực sau khi Trung Quốc nới lỏng các biện pháp phong tỏa, và giá than cốc hạ nhiệt trong trung hạn từ mức cao bất thường hiện tại.

Với thị trường trong nước, việc triển khai giải ngân gói hỗ trợ kinh tế chậm, trong đó có đầu tư công, đang là một trong những chủ đề được quan tâm. Các giải pháp hỗ trợ này từng là điểm tựa cho nhiều nhà đầu tư đổ tiền vào cổ phiếu vật liệu xây dựng, nhưng bị thất vọng vì tiến độ giải ngân quá chậm. Với quyết tâm của Chính phủ, việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện các gói hỗ trợ trong thời gian tới có thể giúp nhóm ngành này được chú ý trở lại.

Minh Sơn