Bộ LĐ-TB&XH vừa báo cáo Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái và Thủ tướng Phạm Minh Chính về tình trạng thu BHXH không đúng quy định đối với chủ hộ kinh doanh. Đồng thời đề xuất xem xét trách nhiệm cá nhân, tập thể khi để xảy ra sai phạm trên.

Số liệu báo cáo thu sai cao hơn thực tế

Theo Bộ LĐ-TB&XH, báo cáo của BHXH Việt Nam (VN) cho thấy từ tháng 1-2003 đến tháng 9-2016, BHXH các tỉnh, thành đã thu BHXH bắt buộc đối với 4.240 chủ hộ kinh doanh, riêng tỉnh Tuyên Quang có 870 người (chiếm 20%). Tuy nhiên, qua kiểm tra, số liệu trên chưa đảm bảo tính chính xác. Đơn cử, kiểm tra tại BHXH tỉnh Bình Định chỉ có 10 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc, trong khi đó theo số liệu báo cáo của BHXH VN lên đến 62 trường hợp; BHXH tỉnh Vĩnh Phúc báo cáo thu không đúng tám trường hợp, trong khi BHXH VN ghi nhận 20 trường hợp; BHXH TP Hà Nội báo cáo thu không đúng 58 trường hợp, song số liệu từ BHXH VN là 154.

Bộ LĐ-TB&XH cho hay đã nhiều lần ra văn bản gửi BHXH VN, trong đó khẳng định BHXH thực hiện thu BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh là không đúng, đồng thời đề nghị BHXH VN chỉ đạo BHXH các tỉnh, thành thực hiện nghiêm. Những vấn đề phát sinh phải chủ động thỏa thuận, thống nhất với chủ hộ kinh doanh phương án giải quyết, đảm bảo quyền lợi của người dân.

Người dân đang làm thủ tục tại cơ quan BHXH. Ảnh minh họa: PHÚ PHONG

Tuy nhiên, theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước gửi Quốc hội, đến năm 2021 vẫn còn tình trạng cơ quan BHXH thu và chi BHXH, BHYT không đúng quy định. Cụ thể, thu BHXH bắt buộc không đúng với 220 chủ hộ kinh doanh với số tiền 3,5 tỉ đồng và 78 người đã nghỉ hưu với số tiền 350 triệu đồng; thu BHXH bắt buộc trùng đối tượng đóng BHXH bắt buộc 4.815 trường hợp với số tiền trên 30,1 tỉ đồng. Ngoài ra, chi chế độ BHXH cho 28 chủ hộ kinh doanh không thuộc đối tượng đóng BHXH với số tiền 356 triệu đồng; chi trợ cấp BHXH một lần cho 91 trường hợp chưa đúng quy định với số tiền 3,6 tỉ đồng. Một số người hưởng chế độ BHXH (chi trả qua bưu điện) đã chết nhưng bưu điện chưa phát hiện để báo giảm kịp thời và BHXH VN chưa tính lãi phạt đầy đủ với bưu điện.

Cạnh đó, ngành bảo hiểm cũng thu BHYT không đúng đối tượng 220 chủ hộ kinh doanh với số tiền 590 triệu đồng và 78 trường hợp đã nghỉ hưu với số tiền 86 triệu đồng. Việc này dẫn đến khi chủ hộ kinh doanh đề nghị hưởng chế độ BHXH thì không được giải quyết. Nhiều người đã có đơn kiến nghị gửi các cơ quan chức năng, đặc biệt tại tỉnh Tuyên Quang, chủ hộ kinh doanh đã khởi kiện BHXH tỉnh ra tòa.

Chủ động khắc phục sai phạm

Nhận thấy việc thu BHXH trên là không đúng, một số địa phương chủ động thỏa thuận hướng giải quyết đảm bảo quyền lợi với các chủ hộ kinh doanh. Tuy vậy, Bộ LĐ-TB&XH nhận định việc BHXH VN hướng dẫn các địa phương thực hiện thu và giải quyết các chế độ BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh là không đúng quy định của pháp luật về BHXH. Từ đó, phát sinh hậu quả khó khắc phục, ảnh hưởng đến quyền lợi của chủ hộ kinh doanh, có thể suy giảm niềm tin của người tham gia BHXH.

Vì vậy, bộ kiến nghị Thủ tướng yêu cầu BHXH các tỉnh, thành dừng thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh, có biện pháp khắc phục hậu quả, đảm bảo đúng quy định của pháp luật. Cạnh đó, cần xem xét trách nhiệm của cá nhân, tập thể làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ hộ kinh doanh và thân nhân trong hơn 15 năm. “Bởi việc này tạo dư luận không tốt trong xã hội, suy giảm niềm tin của người dân vào chính sách BHXH - một trong các trụ cột của hệ thống an sinh xã hội…” - Bộ LĐ-TB&XH nêu.

Liên quan đến việc thu sai, BHXH VN nêu lên ba nguyên nhân. Thứ nhất là theo tinh thần của Bộ luật Lao động năm 1994, Nhà nước khuyến khích phát triển kinh tế, tạo điều kiện cho mọi hoạt động tạo ra việc làm hoặc tự tạo việc làm. Việc các chủ hộ kinh doanh cá thể tự tạo việc làm “rất đáng được khích lệ và một trong những điều kiện đó là chủ hộ phải được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp với tư cách như một người lao động (được đóng BHXH bắt buộc)”. Thời gian này chưa có chính sách BHXH tự nguyện.

Thứ hai là do nhu cầu của NLĐ được tham gia đóng, hưởng các chế độ BHXH, BHYT. Phần lớn chủ hộ tham gia BHXH là người trực tiếp sản xuất, kinh doanh, vừa là người sử dụng lao động vừa là NLĐ, thông qua sản xuất, kinh doanh mà có thu nhập. Như vậy có thể coi là một dạng của hợp đồng lao động tự thỏa thuận, tự ký nên chủ hộ tham gia đóng, hưởng các chế độ BHXH, BHYT như NLĐ.

Thứ ba là các chủ hộ kinh doanh cá thể sẽ không tham gia BHXH cho các thành viên trong hộ nếu bản thân không tham gia. Tuy nhiên, BHXH VN vẫn không chỉ ra trách nhiệm của mình mà giải thích phần nhiều do “tinh thần” của Bộ luật Lao động 1994, do chủ hộ kinh doanh cá thể.