Để nuôi quân, Wagner thiết lập mạng lưới kinh tế bao trùm đặc biệt ở châu Phi.

Wagner lập công ty ở Sudan

Trong báo cáo về Wagner được công bố vào tháng 2-2023, tổ chức phi chính phủ Sáng kiến toàn cầu chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (GI-TOC) ở Thụy Sĩ đánh giá Wagner hoạt động trong "vùng xám", khai thác kinh tế hợp pháp lẫn ngầm.

Từ lúc Wagner hiện diện lần đầu tiên tại châu Phi vào cuối năm 2017, đến nay Wagner đã điều lính đánh thuê đến tối thiểu năm nước châu Phi. Trong khi đó, các nhóm liên kết với Wagner xuất hiện tại hơn chục nước với nhiều vỏ bọc khác nhau. Ví dụ tiêu biểu nhất là hoạt động của Wagner ở Sudan.

Từ lâu, EU và Mỹ đã khẳng định Wagner duy trì sự hiện diện ở Sudan thông qua các công ty bình phong. Wagner duy trì sự hiện diện quân sự ở Sudan từ cuối năm 2017. Các công ty liên kết với Wagner tại Sudan chỉ tập trung vào khai thác vàng - ngành công nghiệp chiếm 70% kim ngạch xuất khẩu của Sudan với sản lượng khai thác khoảng 90 tấn vàng mỗi năm

Tháng 11-2022, dự án Báo cáo tội phạm có tổ chức và tham nhũng (OCCRP) hợp tác với báo Le Monde (Pháp) đã công bố kết quả điều tra từ nhiều tài liệu rò rỉ, từ đó cung cấp thêm nhiều thông tin mới chứng minh Công ty khai thác vàng Meroe Gold của Sudan là vỏ bọc của Wagner. Meroe Gold được thành lập ở Sudan vào mùa hè năm 2017 vốn là công ty con trực thuộc Công ty M Invest ở St. Petersburg (Nga) của Yevgeny Prigozhin - ông chủ Wagner.

Theo kết quả điều tra, M Invest đã ký hợp đồng 5 năm với Công ty quân sự tư nhân Aswar Multi Activities ở Sudan (do tình báo quân đội Sudan kiểm soát). Theo hợp đồng, Aswar sẽ tạo điều kiện để các nhân viên M Invest được cấp giấy phép lưu trú ở Sudan và được mang vũ khí làm dịch vụ bảo vệ an ninh. 

Bù lại, M Invest sẽ chi trả 200.000 USD "chi phí thiện chí" đưa trước, trả 100.000 USD mỗi tháng, thanh toán các khoản thuế và phí Aswar còn nợ nhà nước, trả lương cho nhân viên Aswar và chi thêm 500 USD cho mỗi nhân viên M Invest nhập cảnh vào Sudan. Aswar phải cung cấp cho M Invest vũ khí và thiết bị cần thiết thông qua Bộ Quốc phòng Sudan. 

Phụ lục hợp đồng liệt kê Aswar phải cung cấp xe bọc thép, vũ khí cỡ nòng lớn, máy bay không người lái và thiết bị liên lạc. Aswar sẽ phụ trách lưu kho, vận chuyển và thông quan qua các cảng và sân bay.

Chuyên gia chống tham nhũng Andrew Feinstein người Nam Phi - tác giả cuốn sách Thế giới ngầm: Hậu trường nghề buôn súng toàn cầu - đúc kết phương thức hoạt động của Wagner ở Sudan như sau: "Prigozhin trả tiền cho công ty quân sự tư nhân do chính phủ kiểm soát để đổi lấy quyền khai thác các đặc quyền như vũ khí, chuyển người cũng như quyền sử dụng các cảng và căn cứ không quân".

Năm 2018, giám đốc Mikhail Potepkin phụ trách Công ty Meroe Gold ở Sudan đã từng gửi thư cho cơ quan tình báo Sudan hân hoan thông báo nhờ Aswar giúp đỡ, các máy bay do Meroe Gold thuê đã có thể bay theo mã quân sự, tức ngoài hệ thống theo dõi các chuyến bay thương mại. 

Bộ Khoáng sản Sudan còn ưu ái Meroe Gold đến mức từ bỏ đặc quyền tham gia 30% cổ phần khai thác vàng, cấp thêm giấy phép khai thác và xử lý chất thải vàng ở ba khu vực, đồng thời cấp thêm giấy phép thăm dò trữ lượng vàng tiềm năng ở địa điểm mới.

Ba chân kiềng quân sự - chính trị - kinh tế

Theo báo cáo của GI-TOC, Wagner hoạt động ở châu Phi trong ba lĩnh vực chiến lược chính thông qua các thực thể quân sự, kinh tế và chính trị liên kết với nhau.

- Hoạt động đánh thuê: Wagner đã hiện diện ở Sudan, Mali, Cộng hòa Trung Phi, Libya và trước đây ở Mozambique với tư cách là đối tác quân sự. Nhiệm vụ chủ yếu là hỗ trợ chính phủ chống các nhóm nổi dậy, phiến quân hoặc nội chiến.

- Chiến lược chính trị, cố vấn và ảnh hưởng: Wagner đưa ra các chiến lược và khuyến nghị cho các nhà lãnh đạo đối tác, triển khai chiến dịch gây ảnh hưởng chính trị.

- Hoạt động thương mại, chất xám và ngầm: Mạng lưới các công ty (chủ yếu là các công ty khai thác mỏ) có liên kết với Wagner theo đuổi lợi ích thương mại tại các nước được Wagner hỗ trợ về quân sự và chính trị. Một số nước cho phép Wagner tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên để được Wagner bảo vệ. Mức độ can dự của Wagner ít hay nhiều còn tùy quốc gia.

Các đối tác nhà nước gần gũi nhất của Wagner ở châu Phi là Sudan và Cộng hòa Trung Phi. Tại hai nước này, các thực thể của Wagner cắm rễ sâu, phát triển ảnh hưởng chính trị đáng kể, lợi ích kinh doanh lớn và phát triển mạnh vai trò của lính đánh thuê. Tại Cộng hòa Trung Phi, để đổi lấy quyền tiếp cận tài nguyên thiên nhiên (vàng, kim cương, gỗ), Wagner hỗ trợ về quân sự và chính trị để giúp nước này đối phó với các nhóm phiến quân.

Năm 2017, Wagner ký kết hợp đồng khai thác vàng đầu tiên ở Cộng hòa Trung Phi. Năm 2020, Wagner đã từng điều động lính đánh thuê đến nước này để kiểm soát một mỏ vàng khai thác thủ công, sau đó cải tạo thành khu liên hợp công nghiệp. Doanh thu từ khai thác mỏ tại Cộng hòa Trung Phi đã mang lại cho Wagner gần 1 tỉ USD. Các công ty vỏ bọc khai thác mỏ và gỗ bao gồm: Lobaye Invest, Midas Resources và Bois Rouge.

Báo cáo điều tra của sáng kiến "All Eyes on Wagner" vào năm 2022 đã phát hiện Công ty gỗ Bois Rouge đã được Sudan cấp phép khai thác gỗ kéo dài 30 năm tại một dải rừng nhiệt đới quý hiếm bậc nhất thế giới thuộc lưu vực sông Congo. Nếu 30% lưu vực sông Congo được khai thác, doanh thu tiềm năng từ khai thác gỗ có thể mang lại 890 triệu USD trên thị trường quốc tế...

............

Trung cổ là thời kỳ vàng son của quân đánh thuê. Sau đó, lính đánh thuê bị cấm do quá lộng quyền. Đến giữa thế kỷ 20, các công ty quân sự tư nhân xuất hiện. Nghề lính đánh thuê tái xuất giang hồ với mô hình hiện đại hơn.

Kỳ tới: Từ nghề đáng kính đến nghề bị đả kích

Lính đánh thuê - những bí mật sau nòng súng - Kỳ 1: Hành trình thành lính Wagner khét tiếng

Các công ty quân sự tư nhân cung cấp lính đánh thuê đã can dự vào xung đột từ thập niên 1990 nhưng đến khi chiến sự Nga - Ukraine bùng nổ mới được nhắc đến nhiều.