Theo nhận định của các nhà nghiên cứu tại ANBOUND (tổ chức tư vấn độc lập có trụ sở ở Bắc Kinh) mới đây, Elon Musk - CEO của tập đoàn Tesla, chắc chắn là một nhân vật rất độc đáo trong thế giới ngày nay, đặc biệt là trong việc theo đuổi những tiến bộ công nghệ định hình xã hội loài người. Nhưng trong bối cảnh quan hệ Mỹ-Trung đang xấu đi, cuộc cạnh tranh giữa công nghiệp và vốn, cũng như trong lĩnh vực nhằm đạt được sự đổi mới, sự khác biệt và ảnh hưởng của nhân vật này cũng vượt xa những người khác.

Thứ nhất, Elon Musk là một doanh nhân thành đạt và độc lập. CEO của Tesla đã thành lập hoặc đầu tư vào hai công ty đáng chú ý. Tháng 6/2002, ông đầu tư 100 triệu USD để thành lập SpaceX. Sau đó vào năm 2004, ông đầu tư 6,3 triệu USD vào Tesla, công ty do Martin Eberhard sáng lập và hiện là CEO của công ty này.

Cả hai công ty đã đạt được thành công lớn. SpaceX không chỉ phát triển tên lửa Falcon và tàu vũ trụ Dragon, giành lại sự thống trị của Mỹ trong các vụ phóng vào không gian có người lái, mà còn khởi động dự án Starlink nhằm cung cấp vùng phủ sóng Internet tốc độ cao toàn cầu. Starlink đã đóng một vai trò quan trọng trong cuộc xung đột Nga – Ukraine đang diễn ra, trong khi Tesla đã trở thành công ty toàn cầu hàng đầu trong lĩnh vực xe điện.

Thứ hai, tỷ phú Musk đã thành công trong việc duy trì mối quan hệ với cả chính phủ Trung Quốc và Mỹ. Quan hệ Mỹ - Trung Quốc đã đi xuống rõ rệt trong những năm gần đây, với việc Washington chỉ định Bắc Kinh là “đối thủ cạnh tranh chiến lược” của mình. Từ chính quyền Trump đến chính quyền Biden, Mỹ đã thực hiện các biện pháp cứng rắn và có hệ thống để kiềm chế Trung Quốc, khiến quan hệ địa chính trị và kinh tế giữa hai nước xuống mức thấp nhất kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao.

Với việc Mỹ tập hợp các đồng minh trên toàn thế giới để kiềm chế Trung Quốc, các quốc gia và công ty đã buộc phải có lập trường và đưa ra tuyên bố công khai khi đề cập đến các vấn đề liên quan đến Trung Quốc. Nhiều quốc gia (như Nhật Bản, Hàn Quốc, Hà Lan và Australia) và các công ty (như ASML, Intel, Tokyo Electron và TSMC) đã phải tuân thủ các biện pháp trừng phạt của Chính phủ Mỹ và hy sinh các lợi ích kinh tế quan trọng. Đáp lại đòn trừng phạt của Mỹ, Trung Quốc cũng tung ra các biện pháp đáp trả quyết liệt, từ khía cạnh ngoại giao, thương mại cho đến trừng phạt các công ty Mỹ.

Tuy nhiên, giữa sự cạnh tranh địa chính trị gay gắt giữa hai quốc gia, ông Musk đã cho thấy sự linh hoạt đáng kể trong cả mối quan hệ cấp chính phủ và xã hội của Mỹ và Trung Quốc. Tại Mỹ, SpaceX đã thiết lập mối quan hệ chặt chẽ với Lầu Năm Góc, đảm bảo nhiều đơn đặt hàng phóng tên lửa và nhận hỗ trợ tài chính từ quân đội Mỹ trong quá trình phát triển. Điều này cho phép SpaceX tận dụng các cơ sở phóng tên lửa dưới sự kiểm soát của Chính phủ Mỹ. Tên lửa và tàu vũ trụ Dragon do SpaceX phát triển đã trở thành phương tiện chính cho các vụ phóng vào không gian có người lái ở nước này.

Đặc biệt lưu ý là dự án Starlink được phát triển bởi SpaceX với tư cách là một doanh nghiệp tư nhân, đã thu hút được sự chú ý đáng kể từ cuộc xung đột ở Ukraine, như đã đề cập trước đó. Các dịch vụ Internet dựa trên không gian mà nó cung cấp đã đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp các dịch vụ mạng quan trọng cho Ukraine. Những người trong ngành đã ca ngợi dự án Starlink vì đã góp phần định hình lại chiến tranh hiện đại và đạt được những kỳ tích mà ngay cả Chính phủ Mỹ cũng chưa có được.

Tại Trung Quốc, Elon Musk được coi là một “vị khách quý” của chính phủ nước này, cũng như có danh tiếng tích cực trong xã hội và thị trường Trung Quốc. Trong khi chính quyền Trump tăng cường gây áp lực với Trung Quốc, khiến các công ty Mỹ nghi ngờ về việc đầu tư vào Trung Quốc, Tesla lại có cách tiếp cận khác khi thành lập nhà máy Gigafactory tại Thượng Hải. Chính phủ Trung Quốc đã hỗ trợ dự án này, tạo ra một kỷ lục chưa từng có cho Tesla về thu hồi đất, xây dựng nhà máy, sản xuất, bán hàng và thu lợi nhuận.

Nhà máy ở Thượng Hải trên hiện đã trở thành cơ sở sản xuất lớn nhất của Tesla trên toàn cầu và thị trường Trung Quốc đã trở thành một trong những thị trường quan trọng nhất của Tesla. Khoản đầu tư của Tesla vào thị trường Trung Quốc là một nỗ lực đôi bên cùng có lợi. Hơn nữa, Tesla đã trở thành công ty ô tô vốn nước ngoài đầu tiên có toàn quyền kiểm soát hoạt động của mình tại quốc gia này sau khi Trung Quốc điều chỉnh chính sách đầu tư nước ngoài.

Giữa những nỗ lực của Mỹ nhằm tập hợp các đồng minh chống lại Trung Quốc và tình cảm chống Trung Quốc ngày càng tăng trong xã hội Mỹ, ông Musk đã công khai công nhận những tiến bộ của Trung Quốc trong lĩnh vực kinh tế và công nghệ. Trong chuyến thăm Trung Quốc gần đây, ông Musk đã nói rõ rằng Tesla phản đối quan điểm “tách rời” và vẫn cam kết mở rộng hoạt động tại Trung Quốc, nắm bắt các cơ hội do sự phát triển không ngừng của Trung Quốc mang lại.

Tóm lại, có thể nói, khả năng “điều hướng” trong mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc của Elon Musk đã vượt qua sự phức tạp của sự cạnh tranh địa chính trị, trên cơ sở thiết lập mối liên hệ giữa đổi mới công nghệ và nhu cầu của con người. Ông đã liên tục suy ngẫm về các chủ đề quan trọng như mối đe dọa từ AI (trí tuệ nhân tạo) đối với nhân loại, sự di cư của con người lên sao Hỏa và quyền tự do ngôn luận trong thời đại kỹ thuật số. Trong bối cảnh toàn cầu vô cùng phức tạp hiện nay, khả năng đặc biệt của ông Musk không chỉ đơn thuần là một sự may mắn. Những hành động và suy nghĩ trên phần lớn phù hợp với nguyện vọng chung của các quốc gia trên toàn thế giới.