Theo tờ Wall Street Journal, Trung Quốc đã dựa vào vay nợ trong suốt nhiều năm để rót tiền vào mọi thứ, từ những cây cầu khổng lồ, cho tới những căn hộ chung cư mới. Nhưng hiện tại, Trung Quốc đang đối mặt với giai đoạn giảm nợ mà giới chuyên gia kinh tế đã cảnh báo là sẽ nhiều khó khăn. Trong quá trình này, những người đã vay nợ trước đây phải hướng thu nhập của họ tới việc trả nợ, thay vì chi tiêu hay đầu tư.
Theo dữ liệu từ Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), tính đến tháng 9/2022, tổng dư nợ tín dụng cấp cho khu vực phi tài chính của Trung Quốc là 49.900 tỷ USD, tăng gấp hơn 3 lần so với cách đó 10 năm. Mức dư nợ tính bằng đồng USD này đã giảm từ mức 51.400 tỷ USD ở thời điểm cuối năm 2021. Tuy nhiên, nếu tính bằng Nhân dân tệ, nợ tín dụng của khu vực phi tài chính ở Trung Quốc vẫn tiếp tục tăng.
Theo Wind, một công ty cung cấp dữ liệu Trung Quốc, năm 2022, tổng mức dư nợ tín dụng và thanh khoản trong nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng 10%, giảm tốc so với mức tăng trưởng 15% vào năm 2017 và 19% vào năm 2012.
Thực ra, nợ nần không phải là một vấn đề của chính quyền trung ương Trung Quốc, vì tỷ lệ nợ chính phủ của Trung Quốc vẫn tương đối thấp nếu xét theo tỷ lệ phần trăm của nợ so với tổng sản phẩm trong nước (GDP). Tuy nhiên, đây lại là một vấn đề lớn của người tiêu dùng, khu vực kinh tế tư nhân và chính quyền các địa phương nước này.
Theo dữ liệu từ BIS, tổng nợ ở Trung Quốc so với GDP đã lên tới 295% vào tháng 9/2022, vượt mức 257% ở Mỹ và mức bình quân 258% ở các nước trong khu vực Eurozone.
Để trả nợ, người tiêu dùng Trung Quốc đang có khuynh hướng tích trữ tiền mặt, trong đó có nhiều người từ chối vay tiền. Các doanh nghiệp tư nhân hầu như không đầu tư, bất chấp những nỗ lực của Chính phủ nhằm khuyến khích doanh nghiệp chi tiêu. Chính quyền các địa phương cũng đang giảm chi tiêu cho mọi thứ, từ đường sá đến tiền lương của công nhân nhằm mục đích giữ các khoản nợ của họ trong tầm kiểm soát.
Ông Nicholas Borst, Giám đốc nghiên cứu về Trung Quốc tại Công ty Seafarer Capital Partners, cho biết, những doanh nghiệp và chính quyền địa phương trước kia đi vay bây giờ đang tập trung vào việc trả nợ, thành ra ít có khả năng bơm tiền vào các dự án mới. Điều này sẽ làm tăng tốc độ tăng trưởng GDP.
Nhiều quốc gia khác đã trải qua quá trình giảm nợ tương tự như Trung Quốc, và hầu như trường hợp nào cũng trải qua nhiều tổn thất.
Hầu hết các chuyên gia kinh tế không cho rằng một cuộc khủng hoảng tài chính hay là một cuộc suy thoái nghiêm trọng sẽ xảy ra ở Trung Quốc, bởi chính quyền trung ương có khả năng tài chính và có khuynh hướng ngăn chặn cả hai điều này. Trong một báo cáo gần đây, các chuyên gia kinh tế tại ngân hàng Pháp Societe Generale cho biết, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc cần học bài học từ Nhật Bản và không để cho tư duy giảm nợ trở thành một tư duy cố hữu, bằng cách cơ cấu lại nhiều khoản nợ hơn hoặc cung cấp hỗ trợ thu nhập trực tiếp cho các hộ gia đình để thúc đẩy tiêu dùng.
Societe Generale cảnh báo, nếu không, Trung Quốc có thể rơi vào cái bẫy mà ngay cả lãi suất bằng 0 cũng không thể kích thích tăng trưởng kinh tế.
Nhiều chuyên gia khác cho rằng, Trung Quốc sẽ chấp nhận tăng trưởng chậm hơn. Từ năm 2016, Trung Quốc đã tìm cách kiềm chế việc chính quyền địa phương vay mượn các khoản vay nằm ngoài bảng cân đối kế toán, hạn chế các công ty tư nhân đang thâu tóm khách sạn và các tài sản lớn khác ở nước ngoài, đồng thời hạn chế cấp khoản vay mới cho các công ty phát triển bất động sản. Nhưng nỗ lực này không mang lại nhiều thành công trong việc kìm hãm sự gia tăng của nợ nần.
Ông Arthur Kroeber, sáng lập Công ty Tư vấn nghiên cứu Gavekal Dragonomics, cho biết, chính sách của Trung Quốc sẽ tiếp tục nghiêng về giảm nợ ở bất cứ nơi nào có thể, ngay cả khi việc này khiến tăng trưởng giảm xuống. Tốc độ tăng trưởng cơ bản của Trung Quốc có thể giảm xuống còn khoảng 2 - 4% trong thập kỷ tới, từ mức 6,2% trong thập kỷ qua và 10,6% trong thập kỷ trước đó.
Giáo sư tài chính tại Đại học Bắc Kinh Michael Pettis lưu ý rằng, cách duy nhất để giữ tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc ở mức cao là để nợ tiếp tục tăng. Nhưng có vẻ như các nhà hoạch định chính sách đang chọn con đường hạn chế nợ một cách chặt chẽ hơn.
Người tiêu dùng, lực lượng mà Trung Quốc đặt hy vọng sẽ giúp thúc đẩy tăng trưởng trong năm 2023, đã không còn chi tiêu mạnh sau đợt bùng nổ chi tiêu ban đầu khi Chính phủ dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát Covid vào cuối năm ngoái. Mặc cho lãi suất thấp thì nhiều người vay mua nhà đang gấp rút trả trước các khoản thế chấp của họ.
Ông Marko Papic, chiến lược gia trưởng của Clocktower Group - một công ty quản lý tài sản có trụ sở tại Santa Monica, California (Mỹ) nhận định, nợ của các hộ gia đình tính theo tỷ lệ thu nhập khả dụng ở Trung Quốc đang sát mức 110%, tiến gần đến mức nợ của các hộ gia đình Mỹ trước khi xảy cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Ông cho rằng, sẽ không có đợt cắt giảm lãi suất nào có thể thay đổi hành vi của người tiêu dùng khi họ cố gắng giảm nợ.
Các doanh nhân Trung Quốc đang có tâm trạng lo lắng khi Chính phủ nước này siết chặt kiểm soát đối với các lĩnh vực giáo dục và Internet, không muốn dấn thân vào rủi ro. Đầu tư tư nhân tăng 0,4% trong 4 tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm ngoái, một sự giảm tốc mạnh so với mức tăng 5,5% trong cùng kỳ năm 2019.