Sau kỳ họp thứ tư (tháng 10-2022), dự luật đã được lấy ý kiến nhân dân. Theo báo cáo của Chính phủ, chỉ trong khoảng hai tháng rưỡi nhưng có đến hơn 12 triệu lượt ý kiến của các tầng lớp nhân dân.

Điều đó cho thấy tầm quan trọng của dự luật, cũng như sự quan tâm rất lớn của người dân đến một lĩnh vực "nóng".

Trong số các nhóm ý kiến có đến hơn 1,2 triệu lượt ý kiến quan tâm đến việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, đủ cho thấy vấn đề thu hồi đất là vấn đề lớn, rất quan trọng.

Báo cáo của các cơ quan quản lý cho thấy 70% khiếu nại, khiếu kiện do đất đai, trong đó khiếu nại, khiếu kiện về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vẫn chiếm đa số. Đây là một vấn đề luôn nóng, cần những quyết sách cân nhắc sửa đổi chặt chẽ.

Trong thảo luận tổ, nội dung thu hồi đất để phát triển kinh tế, xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng luôn gây nhiều tranh cãi và được các đại biểu nêu ra nhiều. Rõ ràng khái niệm "vì lợi ích quốc gia, công cộng" là khái niệm rất rộng, không cụ thể.

Nếu không quy định rõ tiêu chí, tiêu chuẩn và nội hàm của các dự án thuộc loại này sẽ dễ bị lạm dụng. Một khi lợi ích của toàn xã hội được "mượn" để phục vụ thương mại, tạo lợi ích cho tư nhân sẽ gây phản ứng ngược, rất có thể tạo ra mâu thuẫn lợi ích, xung đột tranh chấp kéo dài.

Chưa kể nếu không làm rõ sẽ có nhiều trường hợp lấy danh nghĩa thu hồi đất vì mục đích an ninh, quốc phòng, lợi ích quốc gia, công cộng rồi thay đổi mục đích sử dụng đất. Sự chênh lệch về địa tô đã dẫn đến tranh chấp, khiếu kiện.

Chính vì vậy cần những quy định phân biệt rạch ròi, tách bạch rõ dựa tiêu chí dự án vì lợi ích quốc gia, công cộng và dự án thu hồi thuần phát triển thương mại, khu đô thị. Từ đó đảm bảo hài hòa lợi ích, cân đối phương án giá đền bù, hỗ trợ, tái định cư.

Đất thu hồi để xây dựng khu đô thị, thương mại dịch vụ mà định giá bồi thường như xây bệnh viện, trường học công sẽ rất khó để dân đồng tình, hưởng ứng.

Cũng liên quan đến thu hồi đất, chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư kể cả vì lợi ích chung cũng phải được xem xét, quy định kỹ tránh phát sinh xung đột. Quan điểm của Đảng, Nhà nước thể hiện rõ khi thu hồi đất, thực hiện tái định cư phải làm sao để người dân nhường đất chuyển đi nơi khác được đảm bảo bằng hoặc hơn nơi ở cũ.

Vấn đề quan trọng luật phải lượng hóa được việc bằng hoặc hơn thế nào. Ở đây không chỉ có căn nhà, miếng đất tái định cư, bằng hoặc hơn ở đây còn là không gian sinh sống, điều kiện hạ tầng, sinh kế... của người dân.

Muốn đảm bảo vậy, luật phải quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan trong việc khảo sát thực tế, điều tra xã hội học, nhân khẩu học... của khu vực bị thu hồi trước khi lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Cùng với đó là quy định về việc lập kế hoạch, chương trình đào tạo nghề, bố trí việc làm, chăm sóc sức khỏe... cho người dân bị thu hồi đất. Vấn đề đất đai luôn là vấn đề nóng, nhất là trong bối cảnh đô thị hóa.

Vì nóng nên mới dễ nảy sinh vấn đề xung đột, mâu thuẫn. Cũng vì vậy cũng cần xem xét cẩn trọng, quy định cụ thể. Những lần sửa luật gần đây thường mất 10 năm, cần xem xét kỹ để có "phương thuốc" hữu hiệu cắt đứt những nguồn cơn khiếu nại, khiếu kiện.

Dự án phải thật sự cần thiết mới được thu hồi đất

Quy định về thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng không chỉ phải đúng loại dự án quy định trong luật, mà cần quy định dự án đó phải thật sự cần thiết.