Hơn 85m dưới lòng đất của thung lũng ống khói nổi tiếng ở vùng Cappadocia (Thổ Nhĩ Kỳ), một thành phố khổng lồ đã tồn tại hàng nghìn năm.

Đi bộ qua Thung lũng Tình yêu của Cappadocia, những cơn gió dữ dội cuốn đất tơi xốp vào không trung. Những sườn đồi màu hồng và vàng tô điểm cho phong cảnh trập trùng với những hẻm núi đỏ thẫm và những khối đá hình ống khói thấp thoáng phía xa. Nơi này khô cằn, nóng nực, lộng gió và tuyệt đẹp. Hàng thiên niên kỷ trước, môi trường núi lửa ở khu vực miền trung Thổ Nhĩ Kỳ này đã chạm khắc những ngọn tháp xung quanh thành hình nón. Những “ống khói cổ tích này” hiện thu hút hàng triệu du khách đến đi bộ đường dài hoặc lên khinh khí cầu để ngắm cảnh.

Nhưng bên dưới bề mặt của Cappadocia, một kỳ quan với tỷ lệ khổng lồ không kém đã ẩn mình trong nhiều thế kỷ- một thành phố ngầm có thể che giấu nơi ở của tới 20.000 cư dân. Thành phố cổ Elengubu, ngày nay được gọi là Derinkuyu, nằm sâu hơn 85m dưới bề mặt Trái đất. Là thành phố ngầm được khai quật lớn nhất trên thế giới, nó đã được sử dụng gần như liên tục trong hàng nghìn năm, đổi chủ từ người Phrygian sang người Ba Tư rồi đến người Cơ đốc giáo thời Byzantine.

Cuối cùng, nó đã bị bỏ hoang vào những năm 1920 bởi người Hy Lạp Cappadocia, sau khi họ đối mặt với thất bại trong cuộc chiến tranh Hy Lạp - Thổ Nhĩ Kỳ và đồng loạt chạy trốn về Hy Lạp. Người ta không chỉ phát hiện những căn phòng hang động này trải dài đến hàng trăm mét, mà hơn 200 khu phố nhỏ, riêng biệt dưới lòng đất trong khu vực có thể được kết nối với nhau qua những đường hầm này, tạo nên một mạng lưới ngầm khổng lồ.

Theo hướng dẫn viên Suleman, Derinkuyu được “tái khám phá” vào năm 1963 bởi một người dân địa phương ẩn danh, người liên tục đánh mất gà của mình. Trong quá trình sửa sang lại ngôi nhà của mình, ông phát hiện ra những con gà đã biến mất qua một kẽ hở nhỏ trong tầng hầm. Sau khi điều tra kỹ hơn, ông đã phát hiện một lối đi tối tăm. Đây là lối vào đầu tiên trong số hơn 600 con đường được tìm thấy trong các ngôi nhà riêng dẫn đến thành phố Derinkuyu dưới lòng đất.

Công cuộc khai quật bắt đầu ngay lập tức, tiết lộ một mạng lưới chằng chịt gồm những ngôi nhà, kho lương khô, chuồng gia súc, trường học, xưởng rượu và thậm chí cả một nhà thờ. Đó là cả một nền văn minh được giấu an toàn dưới lòng đất. Thành phố hang động nhanh chóng được hàng nghìn khách du lịch đến tham quan và vào năm 1985, khu vực này đã được thêm vào danh sách Di sản Thế giới của Unesco.

Ngày chính xác thành phố được xây dựng vẫn còn gây tranh cãi, nhưng cuốn sách Anabasis, được viết bởi Xenophon của Athens vào khoảng năm 370 TCN, là tác phẩm cổ nhất có đề cập đến Derinkuyu. Trong cuốn sách, ông đề cập đến những người Anatolia, trong hoặc gần khu vực Cappadocia, sống dưới lòng đất thay vì trong những hang động bên vách đá điển hình của khu vực.

Theo ông Andrea De Giorgi, phó giáo sư nghiên cứu lịch sử tại Đại học Florida (Mỹ), Cappadocia đặc biệt phù hợp với loại công trình ngầm này do đất thiếu nước và đá dễ uốn, dễ tạo hình. “Địa hình của khu vực tạo điều kiện cho việc đào các không gian dưới lòng đất”, ông nói, đồng thời giải thích rằng việc chạm khắc loại đá tuff địa phương khá dễ dàng, chỉ cần các công cụ đơn giản như xẻng và cuốc.

Nhưng ai là người đứng sau công trình Derinkuyu vẫn còn là một bí ẩn. Theo ông A. Bertini, một chuyên gia về Địa Trung Hải, nền tảng cho mạng lưới các hang động dưới lòng đất thường được cho là do người Hittite tạo ra, “những người có thể đã khai quật một vài tầng đầu tiên khi họ bị người Phrygian tấn công vào khoảng năm 1200 TCN”. Giả thuyết này được hỗ trợ bởi những món đồ tạo tác từ thời Hittite được tìm thấy bên trong Derinkuyu.

Tuy nhiên, phần lớn thành phố có khả năng được xây dựng bởi người Phrygians, những kiến trúc sư thời kỳ đồ sắt có tay nghề cao vào khoảng cuối thiên niên kỷ thứ nhất trước Công nguyên.

Ngày nay, bạn có thể trải nghiệm cuộc sống dưới lòng đất chỉ với 60 lira Thổ Nhĩ Kỳ (56 nghìn VND). Đi xuống những đường hầm hẹp, mốc meo, với những bức tường đen kịt bồ hóng sau nhiều thế kỷ thắp đuốc. Được thắp sáng lờ mờ bởi ánh đèn, những tảng đá hình tròn nặng nửa tấn chặn cửa vào mỗi tầng, và chỉ có thể di chuyển được từ bên trong. Những lỗ nhỏ ở ngay giữa những cánh cửa khổng lồ này sẽ cho phép cư dân tấn công những kẻ xâm lược trong khi vẫn duy trì một khoảng cách an toàn.

Mỗi tầng của thành phố đã được thiết kế cho các mục đích sử dụng cụ thể. Gia súc được nhốt trong chuồng gần mặt đất nhất để giảm mùi và khí độc do gia súc thải ra, cũng như cung cấp một lớp cách nhiệt ấm áp cho những tháng lạnh giá. Các tầng tiếp theo của thành phố có nhà ở, hầm rượu, trường học và không gian hội họp. Nằm ở tầng hai là một trường truyền giáo Byzantine truyền thống với trần nhà hình vòm độc đáo và các phòng liền kề dành để học tập. Theo ông De Giorgi, “bằng chứng về việc sản xuất rượu vang dựa trên sự hiện diện của hầm rượu, thùng để ép và vò hai quai”. Những căn phòng chuyên dụng này cho thấy rằng cư dân Derinkuyu đã sẵn sàng trải qua hàng tháng trời dưới lòng đất.

Nhưng ấn tượng nhất vẫn là hệ thống thông gió phức tạp và một giếng nước được bảo vệ, hai thứ đã cung cấp không khí trong lành và nước sạch cho toàn thành phố. Trên thực tế, người ta cho rằng việc xây dựng Derinkuyu ban đầu tập trung vào hai yếu tố thiết yếu này. Hơn 50 trục thông gió, cho phép luồng không khí tự nhiên di chuyển giữa nhiều ngôi nhà và hành lang, được phân bố khắp thành phố để tránh nguy cơ một cuộc tấn công có thể phá hủy nguồn không khí của họ. Giếng nước được đào sâu hơn 55m, giúp người dân sâu bên dưới cũng có thể lấy nước dễ dàng.

Mặc dù Derinkuyu được xây dựng rất tài tình, nhưng nó không phải là thành phố ngầm duy nhất ở Cappadocia. Với diện tích 445 km vuông, nó chỉ là thành phố lớn nhất trong số 200 thành phố ngầm bên dưới đồng bằng Anatolian. Nhiều thành phố này được kết nối với Derinkuyu thông qua các đường hầm được đào cẩn thận, với một số đường hầm kéo dài tới 9km. Tất cả chúng đều được trang bị các lối thoát hiểm trong trường hợp cần phải quay trở lại mặt đất ngay lập tức. Nhưng những bí mật ngầm của Cappadocia vẫn chưa được khai quật hết. Vào năm 2014, một thành phố ngầm mới và có khả năng còn lớn hơn đã được tìm thấy bên dưới thành phố Nevsehir thuộc khu vực trung tâm Anatolia.