Mặt tối của các công ty công nghệ nở rộ tại Trung Quốc chỉ được đưa ra ánh sáng mỗi khi có một nhân viên nào đó qua đời. Tháng 1 năm nay, hai nhân viên hãng thương mại điện tử Pinduoduo đã mất, một người gục ngã trên đường về nhà, một người tự sát.

Pinduoduo không phải hãng công nghệ Trung Quốc duy nhất bị cáo buộc ép nhân viên làm việc quá sức. Nền tảng video ngắn Kuaishou yêu cầu tất cả nhân viên làm thêm một ngày mỗi hai tuần trước khi IPO tại Hong Kong vào ngày 4/2. Tại ByteDance, công ty mẹ TikTok, nhân viên phải làm 6 ngày mỗi tuần đến nửa đêm, trong khi Huawei đề nghị nhân viên có 1 tuần làm việc 6 ngày hàng tháng để được thưởng thêm.

Văn hóa 996 đã trở thành luật bất thành văn đối với nhiều hãng công nghệ tại Đại lục. Bất chấp nhân viên than phiền về nó, họ lo sợ thị trường lao động còn tồi tệ hơn do áp lực của Covid-19.

996 là gì?

Cụm từ 996 mô tả lịch làm việc khắc nghiệt tại các hãng công nghệ Trung Quốc, nơi nhân viên làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày một tuần hoặc thậm chí dài hơn. Tại một số nơi, chẳng hạn các startup, những doanh nhân trẻ tham vọng chuyển hóa 996 thành sự thành công. Đâu đó, tại các gã khổng lồ đã thành danh, nhân viên từng bộ phận đua nhau làm thêm giờ để chứng minh sự nhiệt huyết và lòng trung thành.

Nhân viên thường tự cho rằng họ nên ở lại sau giờ làm việc chính thức, bất kể nó mang lại hiệu suất cao hơn hay không. Ngoài ra, còn có áp lực từ đồng nghiệp. Chẳng hạn, một kỹ sư tại nhà cung cấp dịch vụ đám mây ở Bắc Kinh trong cuộc phỏng vấn năm 2019 tiết lộ quản lý của họ đi tuần tra văn phòng buổi tối để xem ai đang có mặt và xếp hạng công việc. Một kỹ sư khác tại Baidu cho hay ra khỏi văn phòng lúc 6 giờ tối bị xem là quá sớm, ngay cả khi công ty không chính thức áp dụng 996.

Truyền thông và người dùng Internet Trung Quốc đã đưa nhiều bản tin về cái chết của những nhân viên công nghệ trẻ tuổi do khối lượng công việc quá lớn. Năm 2015, một lập trình viên của Tencent đột quỵ và qua đời khi đi dạo cùng người vợ đang mang bầu của mình. Một năm sau, Phó Tổng biên tập 34 tuổi của nền tảng trực tuyến Tianya bị ngưng tim dẫn tới tử vong tại một ga tàu điện ngầm ở Bắc Kinh. Năm 2018, một nhân viên 25 tuổi của nhà sản xuất máy bay không người lái DJI cũng chết vì ngừng tim.

Theo SCMP, cho tới nay chưa có hãng công nghệ nào bị phạt vì khuyến khích hay ép nhân viên làm thêm giờ.

996 gây tranh cãi từ khi nào?

Mùa xuân 2019, một người dùng Internet ẩn danh phát động cuộc biểu tình trực tuyến trên GitHub, nền tảng toàn cầu của Microsoft dành cho giới lập trình viên, tranh luận 996 đe dọa sức khỏe của nhân viên công nghệ Trung Quốc. Người dùng có biệt danh “996icu” khẳng định bất kỳ ai làm theo lịch trình 996 có nguy cơ phải đến phòng chăm sóc tích cực (ICU).

Chủ đề nhanh chóng “gây sốt” và được bàn luận sôi nổi trên các mạng xã hội lớn như WeChat, QQ và Zhihu. Câu chuyện nhận được sự đồng cảm của cộng đồng công nghệ khắp cả nước, những người chia sẻ trải nghiệm riêng. Dự án GitHub còn bao gồm danh sách đen những công ty yêu cầu làm việc kéo dài, có nhiều cái tên nổi tiếng Trung Quốc, cũng như danh sách các công ty có lịch trình linh hoạt hơn, hầu hết là doanh nghiệp nước ngoài.

Một số trình duyệt Trung Quốc như QQ Browser, 360 Browser và trình duyệt trên smartphone Xiaomi đã chặn truy cập 996.icu trên GitHub.

Nhà sáng lập Alibaba Jack Ma ủng hộ văn hóa 996. (Ảnh: Xinhua)

Phản ứng của lãnh đạo công nghệ Trung Quốc?

Khi tranh luận nóng lên, Jack Ma lên tiếng ủng hộ văn hóa 996. Tỷ phú gọi nó là “lời chúc phúc mà nhiều công ty, nhân viên không có cơ hội sở hữu”. Ông cho rằng tinh thần làm việc này đã giúp các ông lớn công nghệ đạt tới quy mô và thành tựu như ngày nay.

Ông cũng kêu gọi nhân viên Alibaba đón nhận văn hóa 996. “Nếu gia nhập Alibaba, bạn nên sẵn sàng làm việc 12 giờ một ngày, nếu không vì sao bạn lại đến Alibaba cơ chứ? Chúng tôi không cần những người chỉ muốn làm việc thoải mái 8 tiếng mỗi ngày”.

Zhou Hong Yi, Giám đốc Qihoo 360, cũng bảo vệ văn hóa 996, khẳng định cân bằng giữa cuộc sống cá nhân và công việc không thể đạt được.

Zhu Ning, nhà sáng lập kiêm CEO công ty thương mại điện tử Youzan, từng viết trên WeChat vào đầu năm 2019: “Nếu không cảm thấy áp lực khi làm việc tại một công ty, bạn nên nghỉ việc vì ông chủ của bạn đang chết”. Các ứng viên khi xin việc tại đây cũng được thông báo về việc nhân viên cũ xem giờ làm việc kéo dài là một thói quen.

Vì sao 996 vẫn tồn tại bất chấp phản đối?

Văn hóa 996 có nguồn gốc từ những ngày đầu bùng nổ Internet tại Trung Quốc, khi các startup được các nhà đầu tư mạo hiểm hậu thuẫn phải chứng minh kết quả, dẫn tới giờ làm việc kéo dài. Một số chuyên gia cho rằng hiện tượng này là do tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại của đất nước.

Khi các công ty sa thải nhân viên và đóng băng tuyển dụng, những người còn lại buộc phải nhận khối lượng công việc lớn hơn. Covid-19 hoành hành từ năm 2020 cũng tạo ra thị trường việc làm khó khăn hơn, đẩy các nhân viên – đặc biệt là người trẻ, chưa có gia đình – phải làm thêm giờ để chứng tỏ giá trị của mình.

Cùng lúc này, triển vọng kiếm tiền từ niêm yết công khai buộc các startup vào cuộc tranh đua nhằm đánh bại đối thủ, chẳng hạn ví dụ phía trên của Kuaishou.

996 có thể thay đổi không?

Một số nghiên cứu chỉ ra làm việc lâu hơn không đồng nghĩa với hiệu suất cao hơn. Khảo sát của Tạp chí Nghiên cứu dịch bệnh (Mỹ) cho thấy những người lao động trung niên làm việc trên 55 giờ một tuần có trí nhớ ngắn hạn kém hơn và giảm khả năng ghi nhớ so với những người làm việc dưới 41 giờ.

Hiện tại, một số nhà tuyển dụng theo đuổi cách tiếp cận khác biệt, tự nhận là “doanh nhân Phật giáo”. Họ có ý thức áp dụng nhịp độ làm việc chậm hơn, tin rằng họ có thể thành công và không vội vàng huy động vốn.

Về lý thuyết, luật lao động Trung Quốc cấm nhân viên làm quá 8 tiếng mỗi ngày và 44 giờ một tuần. Thời gian làm thêm không được vượt quá 36 tiếng mỗi tháng. Khảo sát của nền tảng tuyển dụng trực tuyến Zhilian Zhaopin năm 2019 chỉ ra hơn 70% trong số 10.000 người tham gia trả lời nói họ không được trả lương khi làm thêm giờ.

Vài chuyên gia nhận định việc thi hành pháp thiếu chặt chẽ của nhà chức trách là một trở ngại lớn trong việc thay đổi văn hóa làm việc quá sức. Một số nhân viên công nghệ thừa nhận với khối lượng công việc nặng nề, họ không thể hoàn thành nếu không làm thêm giờ. Những người khác có thể chịu đựng lịch trình “nặng đô” miễn là phần thưởng đủ tốt.

“Nếu lương cao, 996 có thể chấp nhận được”, một nhân viên công nghệ Thâm Quyến chia sẻ với SCMP.

Du Lam