Thu phí báo điện tử được cho là xu hướng trên thị trường báo chí thế giới. Nhiều tập đoàn báo chí lớn trên thế giới đã thành công nhưng cũng có không ít tờ báo gặp khó khăn khi bước trên con đường đầy chông gai này.

Từ yêu cầu thực tế

Có hai nguyên nhân chính dẫn tới sự ra đời của thu phí báo mạng: Một là sức ép doanh thu đối với báo chí trong nền kinh tế tư bản. Sự sụt giảm lượng bản in trong khi tăng truy cập vào báo mạng không đem về doanh thu ổn định cho cơ quan báo chí. Vì thế, thu phí báo mạng đã ra đời.

Nguyên nhân sâu xa: Quảng cáo báo mạng thống trị bởi các công ty công nghệ như Google, gây sức ép trực tiếp lên các ông trùm tư bản ngành tin tức. Để thoát khỏi năm qua) đó chính là thói quen đọc báo miễn phí.

Thử hình dung, trong thời kỳ báo in thịnh vượng, để có được thông tin, người đọc phải bỏ một khoản tiền để mua báo in. Nguồn thu từ việc bán báo trở thành một trong những nguồn thu chính của toà soạn.

Tuy nhiên, xu thế dần từ bỏ báo in và cuộc chiến không cân sức giành thị phần quảng cáo giữa báo điện tử và mạng xã hội thì toà báo, để tồn tại phải giải được bài toán doanh thu, trong đó phải tính đến việc thu phí báo điện tử.

Mục blog trên trang điện tử Onecms có đưa ra ý kiến của Tổng Biên tập của bộ phận New York Times ở nước ngoài (NYT Global) Lydia Polgree “thay vì than vãn, các tờ báo hãy tìm cách làm chủ thế giới mới". Facebook là một thực tế của cuộc sống hiện đại và nó sẽ không biến mất.

Đối với các tổ chức truyền thông thông minh, biết tạo ra nội dung thật sự độc đáo, Facebook sẽ là một nền tảng rất có giá trị, hỗ trợ lan tỏa những nội dung độc đáo đó tới độc giả.

Hiện The New York Times đã có trên 7 triệu thuê bao trả phí, một lần nữa tự phá vỡ kỷ lục của chính mình. The New York Times đã đặt cược vào thuê bao kỹ thuật số, chiến lược kinh doanh của họ kể từ năm 2011 khi họ bắt đầu tính phí nội dung trực tuyến - phần lớn trong số đó đạt những kết quả tốt.

Câu hỏi là: “Đây đã phải là thời điểm tốt để các cơ quan báo chí của Việt Nam thu phí?”

Có nhiều thuận lợi để tính đến việc này.

Đầu tiên là Quy hoạch báo chí đã được Chính phủ phê duyệt cùng với những văn bản quy phạm pháp luật quy định xử lý hành chính trong lĩnh vực báo chí - xuất bản được siết chặt là tiền đề để báo chí cách mạng khẳng định vai trò, tính chính thống và tăng chất lượng báo chí.

Hơn nữa, việc triệt để ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý để nắm bắt, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc để cơ quan báo chí phát triển, đặc biệt là quan tâm giải quyết vấn đề "kinh tế báo chí" và chuyển đổi số trong báo chí.

Ngoài ra, người dân đã bắt đầu làm quen với việc trả phí cho các loại hình dịch vụ như điện thoại, Internet, phim ảnh... Đồng thời, việc triển khai việc trả các loại phí không qua tiền mặt, ví dụ như mobilemoney cũng giúp cho việc thanh toán (vốn là trở ngại lớn) được triển khai dễ dàng hơn.

Bán cho ai? Bán cái gì và bán như thế nào?

Cũng như viết một bài báo phải trả lời được câu hỏi “viết cho ai, viết để làm gì và viết như thế nào” như lời căn dặn của Bác Hồ thì câu chuyện thu phí báo điện tử cũng phải trả lời các câu hỏi: “Bán cho ai, bán cái gì và bán như thế nào”.

Bán cho ai, nói nôm na là phải xác định rõ tệp khách hàng. Nhiều tờ báo đã chọn phương án đi vào thị trường ngách thay vì dành món ăn cho tất cả. Thị trường ngách ấy có thể là những phân chính chứng khoán, xu hướng nhà đất (cho giới kinh doanh); có thể là những phân tích của những chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực đặt cược thể thao hợp pháp; đó cũng có thể là một cộng đồng người có chung một nhu cầu…

Trong dòng chảy không ngừng cũng như biến động dữ dội của hệ sinh thái truyền thông trong nước và trên thế giới, nhiều cơ quan báo chí phải chuyển hướng trong việc chuyển tải thông tin cả về nội dung và hình thức. Sự chuyển dịch này chú trọng hơn tới nhánh thứ hai của nghề báo - mang tính tranh biện, dựa trên lý lẽ thuyết phục, tới các xu hướng mới của báo chí như: Đa nền tảng (multi-media, multi-platform), báo chí dữ liệu (data journalism), báo chí sáng tạo (innovative journalism), siêu tác phẩm báo chí (digital mega-stories)... Chính vì thế, cũng xuất hiện quan niệm cho rằng, cần thay đổi công thức từng tồn tại hàng trăm năm 5W+ 1H ( What? When? Where? Who? Why? và How?) thành 5I cho phù hợp với thực tế. Vậy 5I là gì? Đó chính là những chữ cái viết tắt từ tiếng Anh: Informed (Am hiểu), Intelligent (Thông minh), Interesting (Thú vị), Insightful (Sâu sắc) và Interpretation (Sáng tỏ).

Và cuối cùng, vấn đề tưởng nan giải nhất nhưng thực tế đã trở nên dễ dàng hơn với việc bùng phát thanh toán không dùng tiền mặt. Bán như thế nào sẽ không còn là bài toán khó nếu đã có hai lời giải trên.

Về phương thức, báo chí thế giới hiện sử dụng nhiều cách, phương thức thu tiền. Đó là thu phí mềm (soft payment) với việc cho phép người dùng truy cập một số nội dung kỹ thuật số dựa trên các tiêu chí được thiết lập bởi các tòa soạn báo điện tử.

Thứ hai là thu phí cứng từ chối khách truy cập vào bất kỳ nội dung nào nếu khách hàng chưa đăng ký thuê bao trả phí.

Thứ ba là Freemium paywall bạn đọc có thể đọc một số bài báo miễn phí trong khi phải xem quảng cáo, các bài báo chất lượng cao được yêu cầu phải trả phí mới có quyền truy cập.

Thứ tư là bức tường thu phí động (dynamic paywall): Bức tường thu phí động được thiết lập cá nhân hóa cho từng bạn đọc cụ thể dựa trên dữ liệu thu thập được.

Và một cách khác, đó là thay vì trả phí trực tiếp thì để đọc một bài báo nào đó phải qua “bức tường” quảng cáo. Nghĩa là toà soạn sẽ thu tiền từ bên thứ ba, qua quảng cáo “cưỡng bức”.

Mỗi cơ quan báo chí sẽ tìm cho mình cách đi phù hợp và nguyên tắc là anh phải bán ra thứ xứng đáng với mức phí mà người ta trả. Để làm được điều đó sẽ phải thay đổi, từ thói quen bạn đọc cho đến phương thức hoạt động, quản lý toà soạn.