Câu hỏi lớn đặt ra lúc này đó là liệu sự thiếu hụt và tăng giá mà thế giới đang chứng kiến có phải là tác động của đại dịch hay bản chất nền kinh tế toàn cầu đang thay đổi và mở ra một kỷ nguyên lạm phát mới. Câu trả lời có ý nghĩa rất lớn đối với người lao động, nhà đầu tư, công ty và chính phủ.

Giá cả hàng hóa tăng vọt

Khi nền kinh tế tiếp tục hồi phục sau đại dịch, chi phí nguyên liệu thô cần thiết để sản xuất hàng tiêu dùng và chi tiêu cho cơ sở hạ tầng rộng lớn ở Trung Quốc đang tăng vọt. Đề xuất cơ sở hạ tầng của Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ chỉ làm tăng nhu cầu nếu được Quốc hội thông qua.

Tăng cường đầu tư vào các công nghệ xanh cũng làm tăng nhu cầu đối với các nguyên liệu như nhôm và đồng - những kim loại được sử dụng trong xe điện. Tesla gần đây đã tăng giá mỗi chiếc Model 3 thêm 2.000 USD mà CEO Elon Musk viện dẫn nguyên nhân là chi phí nguyên liệu thô tăng. Quặng sắt, đồng và thép mà được sử dụng để sản xuất ô tô, nhà ở và thiết bị điện, đã đạt mức giá kỷ lục trong những tuần gần đây. Chỉ số giao ngay hàng hóa của Bloomberg - giúp theo dõi sự thay đổi giá trên một loạt kim loại và hàng hóa nông nghiệp, đã tăng khoảng 60% trong năm qua. Tại Thượng Hải, giá thép cây, một loại thép dùng để gia cố bê tông, đã giảm từ mức kỷ lục trong tháng 5 nhưng vẫn đắt hơn 16% so với cuối năm ngoái.

Chi phí gia tăng đã đẩy lạm phát giá sản xuất tại Trung Quốc lên mức cao nhất trong gần 13 năm. Chỉ số giá sản xuất của nước này - chỉ số giúp đo lường giá vốn hàng bán cho các doanh nghiệp - đã tăng 9% trong tháng 5 so với một năm trước, theo dữ liệu chính phủ công bố vào tuần trước..

Tại Mỹ, tình trạng thiếu gỗ xẻ liên quan đến việc các xưởng cưa đóng cửa trước đó trong trận đại dịch đã khiến giá cả tăng vọt, trung bình đã khiến giá của một ngôi nhà mới tăng thêm gần 36.000 USD. Không chỉ lĩnh vực xây dựng đang cảm nhận được sức nóng. Ví dụ, chi phí nhựa và bột giấy tăng đang khiến Procter & Gamble (PG) và Kimberly-Clark (KMB) tăng giá các mặt hàng gia dụng chủ lực như băng vệ sinh, tã giấy và giấy vệ sinh.

Danh sách các cuộc khủng hoảng về nguồn cung ngày càng gia tăng đã làm trầm trọng thêm tình trạng khủng hoảng hàng hóa. Vụ tắc nghẽn kênh đào Suez đã khiến các chuyến hàng bị trì hoãn vào tháng Ba. Hạn hán ở Nam Mỹ ảnh hưởng đến sản lượng ngô và đường. Tình trạng đóng băng sâu ở Texas và cuộc tấn công bằng mã độc tống tiền Colonial Pipeline gây áp lực lên thị trường nhựa và nhiên liệu, trong khi đợt bùng phát Covid-19 ở Ấn Độ đã làm gián đoạn các cảng và chuỗi cung ứng.

"Đó thực sự là một cơn bão hoàn hảo", Warren Patterson, trưởng bộ phận chiến lược hàng hóa của ING cho biết.

Vấn đề mới nhất chính là: JBS Meat, một nhà sản xuất thịt bò và thịt lợn lớn, đã bị một cuộc tấn công mạng buộc công ty phải đóng cửa các nhà máy ở Bắc Mỹ và Úc vào tuần trước. Các nhà phân tích cho biết kể từ đó, các nhà máy đã hoạt động trở lại nhưng sự gián đoạn có thể khiến giá thịt bán buôn tăng vọt.

Theo Patterson, giá lương thực đang tăng do nhu cầu đối với các mặt hàng nông nghiệp như ngô và đậu tương, được thúc đẩy bởi Trung Quốc - nơi nhu cầu thức ăn chăn nuôi đang tăng vọt khi đàn lợn phục hồi sau đợt bùng phát dịch tả lợn châu Phi, nên đã tăng mạnh. Ông nói thêm, chính phủ cũng đang xây dựng lại nguồn dự trữ ngô đã cạn kiệt trong nước.

Về phía nguồn cung, thời tiết khô hạn ở Brazil, Thái Lan và châu Âu đã ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, trong khi Nga, nước xuất khẩu lúa mì hàng đầu thế giới, đã thực hiện thuế xuất khẩu để hỗ trợ nguồn cung trong nước và hạ giá nguyên liệu.

Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc, giá lương thực toàn cầu đã tăng tháng thứ mười hai liên tiếp trong tháng 5 và với tốc độ hàng tháng nhanh nhất trong hơn một thập kỷ. Chỉ số giá thực phẩm của FAO - chỉ số giúp theo dõi giá cả nhiều loại sản phẩm, vào tháng trước đã ghi nhận mức giá cao hơn gần 40% so với cùng kỳ năm trước.

Người nông dân thu hoạch đậu tương ở Sao Paulo, Brazil. Ảnh: CNN.

Trong khi chi phí nguyên liệu thô chỉ chiếm một phần nhỏ trong giá mà người tiêu dùng phải trả cho hàng hóa trong siêu thị và nhà hàng, các công ty thực phẩm như Nestlé và Unilever đã thông báo tăng giá đối với một số dòng sản phẩm nhất định. Tuy vậy, sự gia tăng nguồn cung có thể giúp ghìm giá lại, đặc biệt bởi vì giá ở mức cao ngất ngưởng như bây giờ sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho người nông dân trồng nhiều cây trồng hơn. Nói cách khác, xu hướng này có thể chỉ là tạm thời.

"Động thái mà chúng tôi đã thấy trên hầu hết các mặt hàng là một phần của sự phục hồi thông thường, một sự gia tăng theo chu kỳ. Khi chúng ta thấy nền kinh tế toàn cầu bình thường hóa, một khi chúng ta phục hồi, nhu cầu sẽ giảm xuống và tôi kỳ vọng giá sẽ giảm. Tôi không có quan điểm rằng chúng ta đang ở trong một siêu chu kỳ hàng hóa", ông nói thêm.

Chi phí hậu cần và chi phí lao động tăng cao

Tuy nhiên, hàng hóa không phải là yếu tố duy nhất khiến giá cả tăng cao. Chi phí hậu cần và giá cả nhân công cũng tăng lên và tình trạng thiếu nhân công trong một số ngành có thể làm gia tăng áp lực buộc các công ty phải tăng lương hơn nữa. "Khi nói đến nền kinh tế mà chúng tôi đang xây dựng, tăng lương không phải là một lỗi sai; đó là một đặc điểm tất yếu", Biden nói trong một bài phát biểu trong chuyến thăm gần đây đến Cleveland, Ohio.

Tình trạng thiếu lao động cũng đã trở thành một vấn đề ở châu Âu, mà một phần liên quan đến tốc độ mở cửa trở lại của các nền kinh tế và có khả năng bình thường hóa một khi các khoản trợ cấp cạn kiệt. Các gói kích thích đã được tung ra và người lao động trong các lĩnh vực như khách sạn và du lịch cảm thấy tự tin hơn khi biết rằng các doanh nghiệp sẽ không bị đóng cửa thêm lần nào nữa, theo Andrew Kenningham, nhà kinh tế trưởng về châu Âu tại Capital Economics.

Nhưng đó là điều an ủi nhỏ đối với các công ty đang cố gắng phân phối các sản phẩm của mình. Đối với Whirlpool (WHR), công ty sản xuất máy giặt, tủ lạnh và lò nướng, chi phí hàng hóa, nhân công và hậu cần tăng cao đã dẫn đến nhiều đợt tăng giá. "Đó là cách duy nhất để giảm thiểu đáng kể lạm phát", Giám đốc điều hành Marc Bitzer cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg Television vào tháng trước. Ông nói thêm: "Có nhiều lời bàn tán hoặc hy vọng rằng đây chỉ là một đốm sáng tạm thời. Chúng tôi đã chứng kiến nó trong một khoảng thời gian dài"..

Danh sách các công ty trên khắp thế giới phải chịu chi phí chuỗi cung ứng cao hơn đang ngày càng dài thêm- từ nhà sản xuất động cơ Cummins đến nhà sản xuất thiết bị tập thể dục Peloton - một phần do phí vận chuyển tăng cao, khiến việc vận chuyển hàng hóa trở nên đắt đỏ hơn nhiều. Nếu nhu cầu vẫn tăng, nhiều công ty có thể chọn chuyển những chi phí này cho khách hàng.

Không còn những lựa chọn dễ dàng

Với làn sóng tăng giá đã hiển hiện rõ ràng cả trên các kệ hàng và trong dữ liệu chính thức, kỳ vọng lạm phát của các doanh nghiệp và người tiêu dùng đang tăng lên. Điều đó tự nó đặt ra một thách thức. Nếu các doanh nghiệp và người tiêu dùng nghĩ rằng tình trạng tăng giá sẽ duy trì lâu, họ có thể thay đổi hành vi của mình theo cách gây ra tình trạng ép giá kéo dài. Ví dụ, người lao động có thể yêu cầu mức lương cao hơn, buộc các công ty phải tăng giá hàng hóa của họ và gây thêm áp lực tăng lương.

Ít nhất là hiện tại, các ngân hàng trung ương cho rằng việc tăng giá sẽ chỉ là nhất thời và không có khả năng lạm phát kéo dài dai dẳng - ngay cả khi một số nhà kinh tế bao gồm cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Larry Summers và cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh Mervyn King đã lên tiếng báo động.

"Việc phớt lờ lạm phát khiến các nền kinh tế toàn cầu đang ngồi trên một quả bom hẹn giờ", các nhà kinh tế của Deutsche Bank cảnh báo trong một báo cáo nghiên cứu tuần trước. Họ lập luận rằng nếu các ngân hàng trung ương chờ đợi quá lâu để tăng lãi suất, họ sẽ buộc phải thay đổi chính sách "đột ngột", gây ra sự gián đoạn đáng kể cho thị trường và nền kinh tế.

Tuy nhiên, các quan chức Cục Dự trữ Liên bang vẫn lạc quan. "Cho đến nay dữ liệu lạm phát và việc làm dường như phản ánh sự sai lệch tạm thời của cung và cầu, sẽ mất dần theo thời gian khi nhu cầu tăng trở lại bình thường, việc mở cửa trở lại đã hoàn thành và nguồn cung có thể thích ứng với mức bình thường mới sau đại dịch, "Lael Brainard, một thống đốc Cục Dự trữ Liên bang cho biết trong một bài phát biểu vào tuần trước.

Các nhà hoạch định chính sách ở Mỹ và châu Âu đang "xem xét" áp lực tăng giá và "đưa ra các quyết định chính sách tiền tệ dựa trên dự báo lạm phát sẽ kéo dài trong thời gian hai năm thay vì trong sáu đến 12 tháng tới", theo Kenningham của Capital Economics cho biết. Tuy nhiên, trong khi một năm trước các mối quan tâm tập trung vào giảm phát, rủi ro bây giờ "cân bằng hơn nhiều và có thể nghiêng về phía tăng trong một số trường hợp", Kenningham nói với CNN Business.

"Tóm lại," các nhà kinh tế của Deutsche Bank viết, "các quyết định chính sách dễ dàng của giai đoạn 1980-2020 giờ đây sẽ bị bỏ lại phía sau".

Theo CNN