Thông tin trên được đưa ra tại hội thảo trực tuyến "Chất lượng của thông tư và công văn: Góc nhìn từ doanh nghiệp" do Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 25-6.

Ông Nguyễn Hoài Nam, phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), cho rằng có tình trạng vênh giữa thông tư với nghị định hoặc luật hay các văn bản quy phạm pháp luật diễn giải có lúc mà doanh nghiệp phải "cười ra nước mắt".

Mỗi nơi quản một kiểu, nhiều cách hiểu khác nhau

Dẫn chứng, cùng sản phẩm con tôm đông lạnh dùng cho người, xuất đi khỏi Việt Nam thì Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn giao cho một đơn vị quản lý trên cơ sở thông tư 48 kiểm tra an toàn thực phẩm với sản phẩm xuất khẩu.

Trong khi đó, cũng là sản phẩm con tôm đông lạnh dùng cho người nhập từ nước ngoài về Việt Nam, bộ này lại giao cho cơ quan khác, với cách thức quản lý là "kiểm dịch". Việt Nam đã hội nhập, việc công nhận sản phẩm tương đương là cơ chế chung được áp dụng, thì với cùng một sản phẩm ở Việt Nam lại có cách quản lý khác nhau.

Với các công văn, lãnh đạo VASEP chỉ ra tình trạng văn bản ban hành chậm và rất chậm, mặc dù không phải văn bản quy phạm pháp luật nhưng không có công văn trả lời là các thủ tục "đứng lại hết". Nhiều công văn trả lời "hiểu sao cũng được", hoặc khó áp dụng…

Ông Đậu Anh Tuấn, trưởng ban pháp chế (VCCI), cho hay vẫn còn tình trạng thông tư ban hành cả điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính trong khi các nội dung này nằm ở luật, nghị định. Có thông tư chưa thống nhất với nghị định hoặc quy định thiếu rõ ràng, tạo cách hiểu không nhất quán giữa các cơ quan áp dụng.

Với các công văn dù không phải văn bản quy phạm pháp luật, ông Tuấn đánh giá đang có nhiều công văn có nội dung mang tính chất như quy định. Đơn cử như công văn 8909 của Bộ Kế hoạch và đầu tư ban hành để hướng dẫn một số thủ tục về đầu tư trong khi nghị định 31 hướng dẫn Luật đầu tư chưa được ban hành là "có vấn đề" về thẩm quyền, khiến một số địa phương lo ngại khi thực hiện gặp khó khăn, tạo hệ lụy lớn về mặt pháp lý, gây thiệt hại và rủi ro cho doanh nghiệp.

Một số công văn giải thích quy định chưa phù hợp với văn bản quy phạm pháp luật nhưng doanh nghiệp vẫn phải áp dụng, như việc áp dụng mã HS cho hàng nhập khẩu; hoặc có công văn trả lời việc áp dụng pháp luật không đi thẳng vấn đề mà trích dẫn quy định để doanh nghiệp tự hiểu và áp dụng, gây nên khó khăn trong thực thi pháp luật.

Dẫn chứng từ thông tư 40 hướng dẫn về thuế của Bộ Tài chính mới đây, bà Nguyễn Minh Thảo, trưởng ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (CIEM), đặt câu hỏi là liệu có cần thiết hay không trong bối cảnh hiện nay, khi yêu cầu các sàn thương mại điện tử kê khai, nộp thuế thay cho các cá nhân kinh doanh trên sàn.

"Chúng ta đang khuyến khích phát triển sàn thương mại điện tử, nhưng thông tư này lại đưa ra quy định về thuế, cho thấy dường như cơ quan quản lý muốn quản, muốn thu nhiều hơn là tạo ra sân chơi tốt, hiệu quả cho các bên, người tiêu dùng. Cần thay đổi cách thức quản lý cho phù hợp với sự phát triển, hơn là sử dụng cách thức, công cụ cũ" - bà Thảo đánh giá.

Quy định gây khó, trái luật: Phải có chế tài?

Theo bà Thảo, nguyên nhân khiến văn bản pháp luật kém chất lượng là do năng lực, thiếu cơ chế giám sát tiếp thu pháp lý, gác cửa, tạo niềm tin huy động tham gia các bên. Do đó, cần chú trọng và có cơ chế giám sát văn bản quy phạm pháp luật khi được ban hành. "Thông tư là của bộ trưởng ban hành, nhưng hiện ta chưa có chế tài, mặc dù có cơ chế khởi kiện nhưng khó thực hiện" - bà Thảo nói.

Từ thực tế việc thành lập ban soạn thảo, tổ biên tập nhiều văn bản pháp luật mang tính hình thức, ông Nguyễn Văn Quyền, chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, đề nghị cần lấy ý kiến các đối tượng chịu tác động một cách cầu thị, có tính bình đẳng trong trao đổi, biên tập. Khi nào có ý kiến thống nhất mới đưa vào văn bản, cần giảm bớt điều kiện không cần thiết làm tăng thêm chi phí cho doanh nghiệp. 

Đồng tình, ông Nam cho rằng khi xây dựng văn bản cần có hiệp hội và doanh nghiệp tham gia trong quá trình xây dựng. Cơ quan soạn thảo nâng cao trách nhiệm giải trình, tổng hợp ý kiến tiếp thu - không tiếp thu, thể hiện sự cầu thị trong việc lấy ý kiến đóng góp, đề xuất.

"Cần có chế tài cụ thể cho những văn bản kém chất lượng, gây ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư kinh doanh của doanh nghiệp. Chúng ta có hàng trăm chế tài xử lý vi phạm của công dân, nhưng chế tài cho cán bộ trong ban hành các văn bản quy phạm pháp luật kém chất lượng rất ít, các cơ quan gác cửa cần có tiếng nói lớn hơn" - ông Nam đề nghị.