Họa sĩ Đặng Thị Khuê (nguyên ủy viên ban thư ký Hội Nghệ sĩ tạo hình Việt Nam) và họa sĩ Lương Xuân Đoàn (chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam), cùng những người từng có mối liên hệ mật thiết với họa sĩ Nguyễn Sáng đã dành buổi sáng mùa hạ, quây quần bên hương hoa sen, hoa cau mà sinh thời Nguyễn Sáng rất yêu thích, để ôn lại kỷ niệm về danh họa trong bộ tứ nổi tiếng Liên - Nghiêm - Sáng - Phái.

"Phút yếu đuối vĩ đại của một danh họa"

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn nhiều lần lặng đi khi kể: "Cuộc đời của Nguyễn Sáng để lại cho chúng ta bài học lớn mà trước tiên phải làm thế nào để bảo trọng được phẩm cách nghệ sĩ. Ông lành sạch trong cuộc đời, lành sạch trong tư duy sáng tạo".

Ông Đoàn đặc biệt nhắc tới tình yêu (cũng là nỗi khổ cuối đời) của Nguyễn Sáng: Hà Nội.

Nguyễn Sáng là người Nam Bộ nhưng sinh thời ông đã nói nếu không có Hà Nội thì không có Nguyễn Sáng. Ông sống hầu như cả đời hội họa của mình ở miền Bắc, ở Hà Nội.

Mấy năm cuối đời, ông mới vào Nam để nương tựa người em, không ngờ khi vào thì người em chết đột ngột. Không còn nơi nương tựa tình cảm, sống ở Sài Gòn mà Nguyễn Sáng cứ đau đáu nhớ mong Hà Nội.

Vào thăm, ông Đoàn chứng kiến cảnh mỗi buổi chiều, Nguyễn Sáng ngồi trước nhà, nước mắt lưng tròng. Giọt nước mắt của người già.

Trong một bài viết khi Nguyễn Sáng qua đời năm 1988, ông Đoàn kể: Nguyễn Sáng nhìn cứ như xiết lấy thân hình bé nhỏ của ông, bóp chặt bàn tay ông rồi lại nắm lấy cánh tay và nói ngàn ngạt:

"Mày có thương tao không? Thương nhiều không. Mày thương tao thì làm được gì? Mày nhỏ bé quá, nhỏ bé quá! Ui! Khiếp! Đoàn ơi! Nghèo quá! Làm sao mà lại vẽ được bây giờ...".

Bà Khuê nhắc lại những dòng này và gọi là "phút yếu đuối vĩ đại của một danh họa": "Bỏ ra tất cả những vinh hoa mà ông có, thì cuối cùng ông trần trụi là một con người đích thực... Một con người cô đơn tới mức nào. Một con người gắn bó với đất nước như thế nào".

Hôm ấy, xin em hãy mặc tấm áo dài

Là người đã đến căn phòng 13m2 của Nguyễn Sáng để đặt vấn đề tổ chức triển lãm cá nhân cho ông, bà Khuê còn nhớ mãi những câu chuyện cho thấy tâm hồn thật đẹp của người nghệ sĩ ấy.

Năm 1982, Nguyễn Sáng suy sụp vì cái chết của người vợ sau 11 tháng chung sống. Ông lấy vợ rất muộn nhưng vợ ông lại sớm qua đời.

Khi gặp Nguyễn Sáng, bà Khuê còn nhớ trong căn phòng nhỏ của ông còn duy nhất bức tranh người vợ. Ông nói: "Anh còn gì đâu mà làm triển lãm".

Bà Khuê và ông Đoàn cùng những người khác đã đi khắp cả nước mượn tranh Nguyễn Sáng về để làm triển lãm. Hơn 100 bức tranh được tập hợp, lần đầu tiên công bố sự nghiệp của một tác giả đã có 40 năm cống hiến và nổi tiếng.

Trong lễ khai mạc triển lãm tranh Nguyễn Sáng lại thấp thoáng người con gái duy nhất mặc áo dài giữa hàng trăm khách dự, chính là bà Khuê. Bà đã gắng mặc trước bao ánh mắt soi mói vì muốn thực hiện "mệnh lệnh tình cảm" mà Nguyễn Sáng đã nhờ bà.

Thời ấy áo dài xa xỉ. Sau buổi Nguyễn Sáng đến duyệt triển lãm lần cuối, ông mời nhóm họa sĩ tới quán "ruột" Thủy Hử trong con ngõ trên phố Nguyễn Thái Học.

Bữa ăn đang vui, tất cả bỗng lặng người khi nghe Nguyễn Sáng thông báo sau triển lãm ông sẽ vào Nam sống với người em. Vì vậy ông nhờ bà Khuê, lúc đó 35 tuổi, "mặc cho anh chiếc áo dài đến khai mạc triển lãm".

Nghe vậy thì bà Khuê sợ quá vì lúc đó không ai mặc áo dài. Nhưng bà không thể chối từ.

Buổi ấy, sân bảo tàng chật kín người. Tất cả dồn ánh mắt vào tà áo dài lẻ loi, lạ lẫm duy nhất khiến bà Khuê không dám nhìn ai. Nhưng bà rất vui vì Nguyễn Sáng hài lòng.

Lễ khai mạc có rất nhiều văn nghệ sĩ trí thức Hà Nội hôm ấy, Nguyễn Sáng chỉ nói một câu đơn giản: "Tôi chẳng có gì đâu, ngoài một tấm lòng và hai bàn tay trắng".

Câu nói này sau được Thái Bá Vân lấy làm tựa cho bài viết của ông về triển lãm của Nguyễn Sáng, bài Hai bàn tay trắng.

Khẳng định Nguyễn Sáng là danh nhân của cả nước, rất gắn bó với Hà Nội, bà Khuê mong sau tên phố Nguyễn Sáng ở Tiền Giang, sắp tới Hà Nội sẽ có tên phố Nguyễn Sáng.