• Vạch mặt kẻ giết người nhờ giải mã ADN

Xác chết trong khu rừng

Cuối tháng 10-2006, tại thị trấn Kilgore, bang Texas (Mỹ), hai người đàn ông đi tập bắn giữa khu rừng vắng bỗng cảm thấy mùi lạ, bèn sục tìm quanh quất và phát hiện xác chết  của một cô gái bị thiêu dở dang. 

Thi thể đã trương lên, cảnh sát chỉ xác định được vài thông số giúp định dạng nạn nhân: tuổi từ 17 đến 25, tóc sáng có ánh vàng, trong túi áo sơ mi màu tím nhạt và quần jean nhãn hiệu One Tuff Babe có 40 USD. Hàm răng trắng đều, vẫn còn 2 răng sữa, điều hiếm có ở lứa tuổi ấy. 

Đem đối chiếu với ghi chép nha khoa và AND của cơ sở dữ liệu về những người mất tích cũng chẳng mang lại kết quả gì, chỉ đoán được là cô bị hiếp rồi giết bỏ, sau đó đốt xác định phi tang ngày 29-10-2006. Đành tạm gọi nạn nhân vô danh bằng cái tên Lavender Doe.

Nạn nhân Dana Lynn Dodd.

Năm 2007, trong vụ Lavender xuất hiện một nghi can. Phân tích tinh dịch trong thân thể nạn nhân, cảnh sát nghi kẻ thủ ác là Joseph Wayne Burnette, 36 tuổi, khi ấy đang trong tù vì phạm tội có yếu tố tình dục. 

Burnette khăng khăng từ chối, nhưng mùa hè 2018 thấy người đàn bà chung sống với anh ta biến mất. Thi thể cô ta được trung úy Eddie Hope và 2 cảnh sát khác tìm ra từ một chỗ đất mới đào. Đến lần thẩm vấn tiếp theo, Burnette cởi mở hơn, hắn thú nhận đã giết cả người phụ nữ bất hạnh, cả Lavender.

Burnette khai hắn gặp cô gái ở bến đỗ xe của trung tâm thương mại đang nhiệt tình chào mời hắn mua một tạp chí du lịch gì đó. Burnette từ chối, Lavender bèn đề nghị được đi nhờ xe. Xem ra cô không phản đối làm tình, thậm chí ngược lại nữa là khác. 

Làm tình xong, cô ta còn định ăn cắp, khiến Burnette tức giận giết chết cô ta rồi châm lửa đốt xác và biến khỏi hiện trường phạm tội. Khi tìm thấy xác Lavender thì Burnette cũng ở khá gần đó. Khi cảnh sát hỏi về 40 USD, Burnette đáp: "Tôi không thể quỵt công phục vụ của cô ấy".

Tháng 12-2020, Burnette bị kết án 50 năm tù, nhưng điều đó không giúp gì cho việc xác định nhân thân của Lavender. Burnette không hề quen, không hề biết tên cô ấy, chỉ tình cờ gặp ở bãi đỗ xe. Trong bản luận tội tòa tuyên vào tháng 8-2018, tên của nạn nhân vẫn bỏ trống.

Thủ phạm Joseph Wayne Burnette.

Điều tra bằng phả hệ di truyền học

Một lần, đang đọc tiểu thuyết mới của nữ tác giả Mỹ Sue Grafton, bà Margaret Press - nhà phả hệ học và tác giả nhiều tiểu thuyết trinh thám - nảy ra ý tưởng thành lập một cơ quan điều tra riêng và thuê Colleen Fitzpatrick, một chuyên gia về phả hệ học trước đấy làm cho cảnh sát để thành lập DNA Doe Project. 

Những người tình nguyện của Dự án này muốn dùng phả hệ học để khám phá ra gen của những nạn nhân chưa rõ tung tích trong những vụ án cũ. Họ thuyết phục được cơ quan bảo vệ sức khỏe cho phép dùng công nghệ thử nghiệm gen 23andMe và AncestryDNA xét nghiệm mẫu DNA của những thi thể không nhận dạng được.

Công nghệ này cho phép tìm ra những người họ hàng xa có DNA ít hơn 1% trùng hợp với nguyên bản. Thông qua phả hệ di truyền, DNA của một nghi phạm tại hiện trường có thể được xác định thông qua các thành viên gia đình của hắn, điều này giúp cảnh sát tạo ra một cây phả hệ lớn hơn nhiều so với việc bị giới hạn sử dụng cơ sở dữ liệu của cơ quan thực thi pháp luật. 

Thậm chí, nhờ thông tin trên Facebook và các dữ liệu công khai khác, họ có thể xây dựng một biểu đồ phả hệ khổng lồ. Tháng 8-2018, DNA Doe quyên được 1.400 USD để phân tích lại DNA của Lavender. Trong số những người tham gia có thám tử nghiệp dư chủ trang Reddit hàng năm vẫn theo dõi các thông báo về Lavender Doe. 

Năm 2017, Kevin Lord, vốn là fan của kênh truyền hình Investigation Discovery, mê truyện trinh thám, thích khám phá những vụ việc đọc được trên internet, đang làm lập trình cho một công ty thì rẽ ngang sang học làm thám tử tư. Cách chỗ Lord ở không xa có 2 người phụ nữ mất tích. 

Nhằm đối chiếu vụ này với hai thi thể chưa rõ danh tính ở Texas, Lord đụng phải chuyện về Lavender Doe và lên ngay diễn đàn Websleuths, nơi anh đang bàn luận vụ việc. Vừa hay, chính ở đây anh thấy biệt danh của nạn nhân và tìm được trên mạng hơn 30 trang kể về răng, quần áo của cô. 

Năm 2015, một phụ nữ đã đăng trên Reddit tin về "cô gái có nụ cười lý tưởng" và loại khỏi danh sách người mất tích những ai không thể là Lavender Doe theo những lý do khác nhau. Đặc biệt chú ý đến hàm răng của cô và thấy hàm răng đó giống của một cô gái mất tích ở Texas, Lord cho đăng trên Reddit giả thuyết rằng người mất tích đó là Lavender.

Rất tin vào phán đoán của mình, Lord chia sẻ với trung úy Hope, người vẫn theo đuổi vụ Lavender.

Trong khuôn khổ chương trình học tập, Lord phải qua khâu thực hành và anh đem hồ sơ Lavender đến DNA Doe Project. Lúc rảnh, anh thu thập các tài liệu, gửi đề nghị đến những cơ sở dữ liệu khác nhau, thậm chí còn phỏng vấn bạn bè và người thân của những cô gái mất tích. 

Giúp Lord còn có những tình nguyện viên của DNA Doe Project, trong đó có Missy Koski. Koski lớn lên trong một gia đình bố mẹ nuôi, sau khi chuyên gia phả hệ học giúp tìm được cha đẻ, cô ngồi bên máy tính từ 12 đến 16 giờ mỗi ngày để giúp những con nuôi khác tìm được cha mẹ sinh học của mình. 

Hóa ra một khách hàng là người có liên quan với công việc của DNA Doe Project, nên Koski đăng ký làm tình nguyện viên cho Dự án với tư cách chuyên gia về phả hệ học vào đầu năm 2018. Đúng thời điểm ấy, DNA Doe Project chính thức nhận hồ sơ Lavender do Lord chuyển tới.

Margaret Press - sáng lập DNA Doe Project.

Truy tìm dấu vết Lavender

Điều đầu tiên các tình nguyện viên của DNA Doe Project kết luận là Lavender Doe có nguồn gốc Czech.

Nhận được DNA của Lavender từ cảnh sát, chuyên gia vùi đầu vào tìm cơ sở dữ liệu gen và chương trình GEDmatch lập tức cho hơn 1.000 dữ liệu trùng hợp. Các tình nguyện viên lần tìm những người thân thích tương đối gần, những anh chị em ba-bốn đời của nạn nhân để thu hẹp dần phạm vi tìm kiếm. 

Một tình nguyện viên đã tìm được mối liên hệ với một người đàn bà trạc 50 tuổi hiện còn sống ở miền Đông Texas, cách chỗ phát hiện thi thể cô gái có 30 dặm. Người đàn bà đó đồng ý đưa DNA của mình để so sánh với DNA của Lavender. 

Phân tích gen cho thấy họ đã đúng: Lavender Doe chắc là con của người chị em họ của bà. Tình nguyện viên tỏa đi tìm, biết một ông chú của bà có một người con gái với người vợ trước, tên là Robin. Lord tìm được ở Indiana giấy chứng tử của Robin, bà mất ở tuổi 50, vào tháng 9-2006, chỉ một tháng trước khi phát hiện thi thể Lavender Doe.

Khi tìm kiếm thông tin trên báo chí và mạng xã hội, các tình nguyện viên thu một số lượng lớn thông tin về đời tư của Robin. Bà từng bị bắt, có vấn đề với rượu bia và có đến mấy đời chồng. Các tình nguyện viên tìm thấy ghi chép về đôi vợ chồng và biết rằng bà có người chồng thứ ba mang họ Dodd, họ này thỉnh thoảng được báo chí nhắc đến khi kể về những vụ bà bị bắt. 

Các chuyên gia của DNA Doe Project tìm đến một trang mạng nói rằng bà sống với người đàn ông tên Johnny Dodd. Tìm tên người đàn ông đó, Lord thấy thông tin về cô gái cùng tuổi với Lavender. Số trong sổ bảo hiểm xã hội của cô đã không được ghi từ năm 2006, đúng vào năm tìm thấy xác Lavender Doe. Mã số bảo hiểm xã hội của cô mất hiệu lực vào năm 2006, đúng năm tìm thấy xác Lavender Doe.

Trung úy Eddie Hope.

Johnny Dodd có con từ người vợ khác ở Jacksonville, bang Florida, những người con ấy cũng có con của mình. Lord tìm thấy ở trang của người chị em với nạn nhân trên MySpace, sau đó rất nhanh anh tìm được một trang khác có ảnh cô gái trẻ tên là Dana Lynn Dodd mặc váy ngắn màu trắng, mái tóc dài vàng óng đang ôm con chó cưng. Mùa thu năm 2006, cô vừa 21 tuổi.  

Theo lời kể của Amanda Gadd thì mẹ của Dana Lynn Dodd mất sớm khi cô còn bé, ông bố thì không nhà cửa, đã bị cảnh sát bắt vài lần vì say rượu và quậy phá nơi công cộng. Suốt đời Dana tá túc ở nhà này nhà khác: ở Orizon với người mẹ kế cho đến năm 14 tuổi, rồi chuyển về nhà Amanda ở Florida. 

Dana đến với chiếc balo duy nhất, hay cãi nhau với Amanda, lảng tránh việc nhà và rất ngang bướng nên một thời gian sau chuyển đến chỗ người anh họ. Sau cô chuyển đến ở với người bạn trai, hút thuốc, chơi ma túy, hay gây gổ rồi bỏ học, được một thời gian thì bỏ đi liên hệ với văn phòng nhận việc bán tạp chí du lịch. 

Những văn phòng ấy hứa hẹn với các cô gái trẻ rằng sẽ cho chu du đó đây, nhưng thực tế là làm nô lệ, ai bán không đạt định mức thì bị đánh đập và bỏ đói. Dana tuyệt vọng, bao nhiêu năm rồi mà người trong họ hàng không ai giúp đỡ, nên gặp ai cũng sẵn sàng nhào đến.

Gia đình Dana mấy năm gần đây không chỉ một lần định biết về số phận của cô, họ hy vọng cô có thể làm lại từ đầu, có công ăn việc làm, có chồng con. Người họ hàng của cô mà Lord tìm được trang cũ trên mạng MySpace đã gửi cho cô vô số thông báo, khi xuất hiện Facebook cũng tìm, nhưng thời gian ấy cô đã chết.

 Vậy là qua 13 năm trời vụ án tưởng chừng bế tắc, nhờ phả hệ di truyền học (phân tích mẫu DNA và xét nghiệm DNA kết hợp với các phương pháp phả hệ truyền thống để suy ra các mối quan hệ sinh học giữa những cá nhân), kẻ sát nhân cuối cùng đã lộ mặt. Và tại nghĩa trang Longview, biệt danh Jane Doe trên bia mộ cô gái đã được thay bằng họ tên thật: Dana Lynn Dodd.